Hucre Bolunmesi
HUCRE BOLUNMESİ
Tum canlılarda gorulen bir olaydır Hucre bolunmesinin amacı bolunmenin meydana geldiği canlı ve hucre tipine bağlı olarak, yeni fertler meydana getirmek, regenerasyon(yenilenme) ve buyumeyi sağlamak ve eşey hucrelerini oluşturmaktır bir hucrenin bolunmesi icin once belli bir buyukluğe ulaşması gereklidir Cunku,hucre buyudukce yuzeyi ile hacmi arasındaki ilişki yuzeyi, cekirdek ile sitoplazma arasındaki ilişki de cekirdek aleyhine bozulur Bu da hucrenin hayatını tehlikeye sokabilirBu nedenle hucre bolunmeye başlar İnsanlarda deri, bağırsak mukozası, alyuvar ve akyuvarları ureten dokulardaki hucreler surekli bolunmeler gecirirler buna karşılık bazı dokuların hucreleri belirli zamanlarda bolunur, hatta sinir ve retina hucreleri 2025 yaşlarından sonra hic bolunmez
Hucrelerde genellikle buyume ve regenerasyonu sağlayan mitoz ve somatik hucre bolunmesi ve yeni dollerin meydana gelmesini sağlayan gametlerin oluşumu icin mayoz olmak uzere iki tip bolunme gorulur
MİTOZ BOLUNME
Okoryat hucrelerde hucre bolunmesi cekirdek ve sitoplazma bolunmeleri şeklinde meydana gelirSitoplazmanın ikiye bolunmesi olayına sitokinezis denir
İNTERFAZ(HAZIRLIK SAFHASI):
Bolunme gecirmeyen hucreler interfaz safhasındadırBu safha da cekirdek ve cekirdekcik belirgin bir şekilde gorulur Kromozomlar duzensiz ve ince kromotin iplikleri yığını şeklindedir Hucrenin bu safhada dinlenmeden oteye protein sentezi, farklılaşma, buyume, genetik materyalin replikasyonu ve hucre organellerinin ikiye bolunmesi gibi cok yoğun faaliyetler icinde olduğu kanıtlanmıştır
Genetik maddenin replikasyonu bir onceki hucre hucre bolunmesinin hemen arkasından, yani interfazın hemen başlangıcında meydana gelmez Bir onceki hucre bolunmesinin sona ermesi ile genetik madde replikasyonun başlaması arasında kalan zaman boşluğuna G1 devresi denir Bu devrede ribozom ve diğer organeller kendi eşlerini yapmaya başlar, protein ve ATP sentezlenmeye başlanır Ozellikle iğ ipliklerinin yapımında kullanılacak proteinler bu devrede hazırlanır Bu devrede kromozom ve DNA miktarı 2n dir Bundan sonra gelen ve S devresi olarak adlandırılan zaman diliminde DNA replikasyonu başlar, kromozomların eşleri yapılır ve organellerin eşleşmesi devam eder Bu devre sonunda kromozom ve DNA mikterı 4n dir Ucucu devre olan G2 de ise bazı protein sentezleri ile birlikte hucre bolunmeye hazırlanır İnterfazın G1, S ve G2 olarak adlandırılan bu uc alt devresi ile M safhası olarak adlandırılan mitozun profaz, metafaz, anafaz ve telofaz safhalarına birden Hucre Siklusu denir Ceşitli canlılardaki hucre siklusunun tum devrelerinde uzunluk bakımından değişiklikler olmasına rağmen en buyuk değişiklik G1 devresinde gorulur
2 PROFAZ
Hucre cekirdeği, kromozomların iki oğul hucreye eşit şekilde verilebilmesi icin gerekli hazırlıklara başlar Bu safha da, erken profaz, orta profaz ve gec profaz olmak uzere uc alt safhaya ayrılır
Erken Profaz: Kromozomlar ince uzun iplikler şeklinde belirir,cekirdekcik kaybolmaya başlar ve sentrioller birbirinden ayrılarak kutuplara doğru hareket eder
Orta Profaz: Her kromozom kendini eşleyerek ikiz kromotidler meydana getirilir, sentrioller birbirinden uzaklaşarak iğ ipliklerini oluşturmaya başlar
Gec Profaz: Sentrioller hucrenin zıt kutuplarına ulaşır, iğ ipliklerinin oluşması tamamlanır ve kromozomların sentromerleri tarafından meydana getirilen kinetokor iğ ipliklerine tutunur Cekirdek zarı ve cekirdekcik tumuyle kaybolur
3 METAFAZ
Başlangıcta belirgin hale gelen kromozomlar cekirdek icerisinde rastgele dağılır ve daha sonra hucrenin ekvator bolgesine hareket ederler Daha sonra iki kromotid ihtiva eden her bir kromozom sentromerleriyle iğ ipliklerine takılır Bu şekilde kromozomlara takılan iğ ipliklerine kromozamal iplikler diğerlerine ise destek iplikleri veya devamlı iplikler denir Metafazın sonunda her biri birbirinden ayrılmaya başlar bu sırada her bir kromotid bir kromozom haline gecer
4 ANAFAZ
Kromotidleri birbirine bağlayan sentromer ortadan ikiye ayrılır Boylece serbest kalan her bir kromotid kromozomu kutuplara doğru hareket eder Anafazın sonunda hucre birbirinden tumuyle ayrılmış ve kutuplara cekilmiş iki ayrı kromozom takımı ihtiva eder Bu nedenle hucredeki kromozom sayısı başlangıctakinin iki katı, yani 4n'dir Ayrıca bu safhanın sonunda sitokinezis(sitoplazma bolunmesi)'te başlar
5 TELOFAZ
Bu safha da kutuplara ulaşan kromozomların etrafında yeni bir cekirdek zarı oluşur, iğ iplikleri kaybolur ve kromozomlar interfazdaki duzensiz ve ince kromotin iplikleri yığını ozelliğini kazanır Cekirdekcik oluşur ve sitokinezis tamamlanır
6 SİTOKİNEZİS
Sitoplazmanın ikiye bolunmesi olayıdırSitokinezis hayvan hucrelerinde dışarıdan iceriye, yuksek yapılı bitkilerde ise iceriden dışarıya doğrudur
MAYOZ BOLUNME
Hucrede kromozom sayısının yarıya indirgenmesi amacıyla yapılan bolunmeye mayoz veya reduksiyon bolunme deniir Mayoz bolunmenin amacı gercekte bir coğalma değil, aksine eşeysel rekombinasyonları ve bunun sonucunda biyolojik ceşitliliği meydana getirmektir Birbirini takibeden iki bolunme şeklinde olan mayozun birinci bolumunde kromozom sayısı yarıya iner, ikinci bolumunde ise tipik bir mitoz bolunme meydana gelir
İNTERFAZ
Mitoz bolunmede olduğu gibidir Genetik materyal ve organeller kendini eşler
BİRİNCİ PROFAZ
Kromotin iplikler kısalıp, kalınlaşır ve belirgin kromozom şeklini alır Kromozomlar uzerindeki kromerler belirgin hale gelir Bu evreye Leptoten de denir Cekirdek zarı yavaş yavaş erir ve sentrozomlar kutuplara doğru hareket ederHomolog kromozomların her bir ciftinin yan yana gelip ve birbirinden ayrılmadan kalmalarına zigoten denir Homolog kromozomlardaki bu protein eksenler birbirine enine protein koprulerle bağlanarak cok sağlam synaptonemal kompleksleri oluştururlar Yapısında 4 kromotid bulunan bu komplekslere tetrad bu olaya da sinapsis denir birinci profazın bu evresine ise Zigoten adı verilir Sinaps sırasında kromozomlar hem kısalıp hem de kalınlaşırlar bu evreye de Pakiten de denir Bu sırada cok onemli bir olay olan krossing over başlar
BİRİNCİ METAFAZ
Mitozda bir cift ikiz kromotid ihtiva eden homolog kromozomlardaki her bir kromozomun hucrenin ekvator tablasın a hareket etmesine karşılık, mayoz bolunmede ekvator tablasında yer alan kromozomlar 2 homolog kromozom cifti halindedir ve her birinde ikişer hibrid kromotid bulunmaktadır
BİRİNCİ ANAFAZ
Bu safhada profazın ortalarında birbirine sinaps yapan homolog kromozomlar birbirinden ayrılmaya başlarlarHibrid kromotidleri ihtiva eden her bir kromozomun iğ ipliklrine takılıp kutuplara doğru hareket etmesiyle birinci anafaz son bulunur
BİRİNCİ TELOFAZ
Bu safha tumuyle mitoza benzer tek fark ise mitozda yeni teşekkul eden cekirdekte ana hucreninkine eişt sayıda kromozom bulunmasına karşılık mayoz bolunmede bu kromozom sayısı yarya inmiştir Mitoz bolunmedeki her bir kromozom bir kromotid kromozomdur Halbuki mayozdakiler bir cift hibrit kromatid ihtiva eden kromozomlar halinde bulunurlar
İNTERKİNEZİS
Hucre birbirini takiben iki mitoz bolunme arasında meydana gele interfaz gibi cok kısa bir safha gecirir Bu safhaya interkinezis denir ve interfazdan farkı burada genetik maddenin replikasyon yapması ve yeni kromotidlerin meydana gelmemesidir Bu safhadan sonra hucre mayozun ikinci bolumune gecer ve bu bolum mitozun aynısıdır
HUCRE BOLUNMESİ
Tum canlılarda gorulen bir olaydır Hucre bolunmesinin amacı bolunmenin meydana geldiği canlı ve hucre tipine bağlı olarak, yeni fertler meydana getirmek, regenerasyon(yenilenme) ve buyumeyi sağlamak ve eşey hucrelerini oluşturmaktır bir hucrenin bolunmesi icin once belli bir buyukluğe ulaşması gereklidir Cunku,hucre buyudukce yuzeyi ile hacmi arasındaki ilişki yuzeyi, cekirdek ile sitoplazma arasındaki ilişki de cekirdek aleyhine bozulur Bu da hucrenin hayatını tehlikeye sokabilirBu nedenle hucre bolunmeye başlar İnsanlarda deri, bağırsak mukozası, alyuvar ve akyuvarları ureten dokulardaki hucreler surekli bolunmeler gecirirler buna karşılık bazı dokuların hucreleri belirli zamanlarda bolunur, hatta sinir ve retina hucreleri 2025 yaşlarından sonra hic bolunmez
Hucrelerde genellikle buyume ve regenerasyonu sağlayan mitoz ve somatik hucre bolunmesi ve yeni dollerin meydana gelmesini sağlayan gametlerin oluşumu icin mayoz olmak uzere iki tip bolunme gorulur
MİTOZ BOLUNME
Okoryat hucrelerde hucre bolunmesi cekirdek ve sitoplazma bolunmeleri şeklinde meydana gelirSitoplazmanın ikiye bolunmesi olayına sitokinezis denir
İNTERFAZ(HAZIRLIK SAFHASI):
Bolunme gecirmeyen hucreler interfaz safhasındadırBu safha da cekirdek ve cekirdekcik belirgin bir şekilde gorulur Kromozomlar duzensiz ve ince kromotin iplikleri yığını şeklindedir Hucrenin bu safhada dinlenmeden oteye protein sentezi, farklılaşma, buyume, genetik materyalin replikasyonu ve hucre organellerinin ikiye bolunmesi gibi cok yoğun faaliyetler icinde olduğu kanıtlanmıştır
Genetik maddenin replikasyonu bir onceki hucre hucre bolunmesinin hemen arkasından, yani interfazın hemen başlangıcında meydana gelmez Bir onceki hucre bolunmesinin sona ermesi ile genetik madde replikasyonun başlaması arasında kalan zaman boşluğuna G1 devresi denir Bu devrede ribozom ve diğer organeller kendi eşlerini yapmaya başlar, protein ve ATP sentezlenmeye başlanır Ozellikle iğ ipliklerinin yapımında kullanılacak proteinler bu devrede hazırlanır Bu devrede kromozom ve DNA miktarı 2n dir Bundan sonra gelen ve S devresi olarak adlandırılan zaman diliminde DNA replikasyonu başlar, kromozomların eşleri yapılır ve organellerin eşleşmesi devam eder Bu devre sonunda kromozom ve DNA mikterı 4n dir Ucucu devre olan G2 de ise bazı protein sentezleri ile birlikte hucre bolunmeye hazırlanır İnterfazın G1, S ve G2 olarak adlandırılan bu uc alt devresi ile M safhası olarak adlandırılan mitozun profaz, metafaz, anafaz ve telofaz safhalarına birden Hucre Siklusu denir Ceşitli canlılardaki hucre siklusunun tum devrelerinde uzunluk bakımından değişiklikler olmasına rağmen en buyuk değişiklik G1 devresinde gorulur
2 PROFAZ
Hucre cekirdeği, kromozomların iki oğul hucreye eşit şekilde verilebilmesi icin gerekli hazırlıklara başlar Bu safha da, erken profaz, orta profaz ve gec profaz olmak uzere uc alt safhaya ayrılır
Erken Profaz: Kromozomlar ince uzun iplikler şeklinde belirir,cekirdekcik kaybolmaya başlar ve sentrioller birbirinden ayrılarak kutuplara doğru hareket eder
Orta Profaz: Her kromozom kendini eşleyerek ikiz kromotidler meydana getirilir, sentrioller birbirinden uzaklaşarak iğ ipliklerini oluşturmaya başlar
Gec Profaz: Sentrioller hucrenin zıt kutuplarına ulaşır, iğ ipliklerinin oluşması tamamlanır ve kromozomların sentromerleri tarafından meydana getirilen kinetokor iğ ipliklerine tutunur Cekirdek zarı ve cekirdekcik tumuyle kaybolur
3 METAFAZ
Başlangıcta belirgin hale gelen kromozomlar cekirdek icerisinde rastgele dağılır ve daha sonra hucrenin ekvator bolgesine hareket ederler Daha sonra iki kromotid ihtiva eden her bir kromozom sentromerleriyle iğ ipliklerine takılır Bu şekilde kromozomlara takılan iğ ipliklerine kromozamal iplikler diğerlerine ise destek iplikleri veya devamlı iplikler denir Metafazın sonunda her biri birbirinden ayrılmaya başlar bu sırada her bir kromotid bir kromozom haline gecer
4 ANAFAZ
Kromotidleri birbirine bağlayan sentromer ortadan ikiye ayrılır Boylece serbest kalan her bir kromotid kromozomu kutuplara doğru hareket eder Anafazın sonunda hucre birbirinden tumuyle ayrılmış ve kutuplara cekilmiş iki ayrı kromozom takımı ihtiva eder Bu nedenle hucredeki kromozom sayısı başlangıctakinin iki katı, yani 4n'dir Ayrıca bu safhanın sonunda sitokinezis(sitoplazma bolunmesi)'te başlar
5 TELOFAZ
Bu safha da kutuplara ulaşan kromozomların etrafında yeni bir cekirdek zarı oluşur, iğ iplikleri kaybolur ve kromozomlar interfazdaki duzensiz ve ince kromotin iplikleri yığını ozelliğini kazanır Cekirdekcik oluşur ve sitokinezis tamamlanır
6 SİTOKİNEZİS
Sitoplazmanın ikiye bolunmesi olayıdırSitokinezis hayvan hucrelerinde dışarıdan iceriye, yuksek yapılı bitkilerde ise iceriden dışarıya doğrudur
MAYOZ BOLUNME
Hucrede kromozom sayısının yarıya indirgenmesi amacıyla yapılan bolunmeye mayoz veya reduksiyon bolunme deniir Mayoz bolunmenin amacı gercekte bir coğalma değil, aksine eşeysel rekombinasyonları ve bunun sonucunda biyolojik ceşitliliği meydana getirmektir Birbirini takibeden iki bolunme şeklinde olan mayozun birinci bolumunde kromozom sayısı yarıya iner, ikinci bolumunde ise tipik bir mitoz bolunme meydana gelir
İNTERFAZ
Mitoz bolunmede olduğu gibidir Genetik materyal ve organeller kendini eşler
BİRİNCİ PROFAZ
Kromotin iplikler kısalıp, kalınlaşır ve belirgin kromozom şeklini alır Kromozomlar uzerindeki kromerler belirgin hale gelir Bu evreye Leptoten de denir Cekirdek zarı yavaş yavaş erir ve sentrozomlar kutuplara doğru hareket ederHomolog kromozomların her bir ciftinin yan yana gelip ve birbirinden ayrılmadan kalmalarına zigoten denir Homolog kromozomlardaki bu protein eksenler birbirine enine protein koprulerle bağlanarak cok sağlam synaptonemal kompleksleri oluştururlar Yapısında 4 kromotid bulunan bu komplekslere tetrad bu olaya da sinapsis denir birinci profazın bu evresine ise Zigoten adı verilir Sinaps sırasında kromozomlar hem kısalıp hem de kalınlaşırlar bu evreye de Pakiten de denir Bu sırada cok onemli bir olay olan krossing over başlar
BİRİNCİ METAFAZ
Mitozda bir cift ikiz kromotid ihtiva eden homolog kromozomlardaki her bir kromozomun hucrenin ekvator tablasın a hareket etmesine karşılık, mayoz bolunmede ekvator tablasında yer alan kromozomlar 2 homolog kromozom cifti halindedir ve her birinde ikişer hibrid kromotid bulunmaktadır
BİRİNCİ ANAFAZ
Bu safhada profazın ortalarında birbirine sinaps yapan homolog kromozomlar birbirinden ayrılmaya başlarlarHibrid kromotidleri ihtiva eden her bir kromozomun iğ ipliklrine takılıp kutuplara doğru hareket etmesiyle birinci anafaz son bulunur
BİRİNCİ TELOFAZ
Bu safha tumuyle mitoza benzer tek fark ise mitozda yeni teşekkul eden cekirdekte ana hucreninkine eişt sayıda kromozom bulunmasına karşılık mayoz bolunmede bu kromozom sayısı yarya inmiştir Mitoz bolunmedeki her bir kromozom bir kromotid kromozomdur Halbuki mayozdakiler bir cift hibrit kromatid ihtiva eden kromozomlar halinde bulunurlar
İNTERKİNEZİS
Hucre birbirini takiben iki mitoz bolunme arasında meydana gele interfaz gibi cok kısa bir safha gecirir Bu safhaya interkinezis denir ve interfazdan farkı burada genetik maddenin replikasyon yapması ve yeni kromotidlerin meydana gelmemesidir Bu safhadan sonra hucre mayozun ikinci bolumune gecer ve bu bolum mitozun aynısıdır