Hücreli Bölünmesi
HÜCRELI BÖLÜNMESİ
Tüm canlılarda görülen bir olaydır Hücresel bölünmesinin amacı bölünmenin meydana geldiği canlı ve gözenekli olan tipine ast olarak, yeni fertler oluşturmak, regenerasyon(yenilenme) ve büyümeyi temin etmek ve eşey hücrelerini oluşturmaktır bir hücrenin bölünmesi için önce kesin bir büyüklüğe ulaşması gereklidir Çünkü,hücresel büyüdükçe yüzeyi ile hacmi arasındaki ilişki yüzeyi, çekirdek ile sitoplazma arasındaki ilişki de çekirdek aleyhine bozulur Bu da hücrenin hayatını tehlikeye sokabilirbu nedenle hücreli bölünmeye başlar İnsanlarda cilt, bağırsak mukozası, alyuvar ve akyuvarları üreten dokulardaki hücreler sürekli bölünmeler geçirirler buna karşılık bir takım dokuların hücreleri belirli zamanlarda bölünür, hatta asap ve retina hücreleri 2025 yaşlarından sonra hiç bölünmez
Hücrelerde çoğunlukla büyüme ve regenerasyonu sağlayan mitoz ve somatik gözenekli olan bölünmesi ve yeni döllerin meydana gelmesini karşılayan gametlerin oluşumu için mayoz elde etmek üzere iki tip ayrılma görülür
MİTOZ BÖLÜNME
Ökoryat hücrelerde gözenekli olan bölünmesi çekirdek ve sitoplazma bölünmeleri biçiminde meydana kazançSitoplazmanın ikiye bölünmesi olayına sitokinezis denir
İNTERFAZ(HAZIRLIK SAFHASI):
Ayrilma geçirmeyen hücreler interfaz safhasındadırBu evre da çekirdek ve çekirdekçik keskin bir şekilde görülür Kromozomlar baştan savma ve ince kromotin iplikleri yığını şeklindedir Hücrenin bu safhada dinlenmeden öteye protein sentezi, farklılaşma, büyüme, genetik materyalin replikasyonu ve gözenekli olan organellerinin ikiye bölünmesi gibi çok yoğun faaliyetler içinde olduğu kanıtlanmıştır
Kalıtımsal maddenin replikasyonu bir önceki hücresel hücreli bölünmesinin derhal peşinde, yani interfazın hemen başlangıcında meydana gelmez Bir önceki hücresel bölünmesinin sona ermesi ile kalıtımsal madde replikasyonun başlaması arasında kalan zaman boşluğuna G1 devresi denir Bu devrede ribozom ve diğer organeller kendi eşlerini yapmaya başlar, protein ve ATP sentezlenmeye başlanır Özellikle iğ ipliklerinin yapımında kullanılacak proteinler bu devrede hazırlanır Bu devrede kromozom ve DNA miktarı 2n dir Bundan sonra gelen ve S devresi olarak adlandırılan zaman diliminde DNA replikasyonu başlar, kromozomların eşleri yapılır ve organellerin eşleşmesi devam eder Bu devre sonunda kromozom ve DNA mikterı 4n dir Üçücü devre olan G2 de ise bazı protein sentezleri ile birlikte hücreli bölünmeye hazırlanır İnterfazın G1, S ve G2 olarak adlandırılan bu üç daha aşağı devresi ile M safhası olarak adlandırılan mitozun profaz, metafaz, anafaz ve telofaz safhalarına ansızın Gözenekli Olan Siklusu denir Değişik canlılardaki hücreli siklusunun tüm devrelerinde uzunluk bakımından değişiklikler olmasına karşın en büyük değişiklik G1 devresinde görülür
2 PROFAZ
Hücre çekirdeği, kromozomların iki oğul hücreye eşdeğer şekilde verilebilmesi için gerekli hazırlıklara başlar Bu faz da, erken profaz, orta profaz ve geç profaz elde etmek üzere üç daha aşağı safhaya ayrılır
Erken Profaz: Kromozomlar ince uzun iplikler biçiminde belirir,çekirdekçik kaybolmaya başlar ve sentrioller birbirinden ayrılarak kutuplara doğru hareket eder
Orta Profaz: Her kromozom kendini eşleyerek ikiz kromotidler meydana getirilir, sentrioller birbirinden uzaklaşarak iğ ipliklerini oluşturmaya başlar
Geç Profaz: Sentrioller hücrenin ters kutuplarına ulaşır, iğ ipliklerinin oluşması tamamlanır ve kromozomların sentromerleri tarafından meydana getirilen kinetokor iğ ipliklerine tutunur Çekirdek zarı ve çekirdekçik baştan sona kaybolur
3 METAFAZ
Ilk Olarak keskin ayla gelen kromozomlar çekirdek içerisinde tesadüfen dağılır ve sonradan hücrenin ekvator bölgesine hareket ederler daha sonra iki kromotid ihtiva eden her bir kromozom sentromerleriyle iğ ipliklerine takılır Bu şekilde kromozomlara takılan iğ ipliklerine kromozamal iplikler diğerlerine ise yardım iplikleri ya da aralıksız iplikler denir Metafazın sonunda her biri birbirinden ayrılmaya başlar bu sırada her bir kromotid bir kromozom haline geçer
4 ANAFAZ
Kromotidleri birbirine bağlayan sentromer ortadan ikiye ayrılır Bu Nedenle özgürlük kalan her bir kromotid kromozomu kutuplara içten hareket eder Anafazın sonunda gözenekli olan birbirinden tamamen bölünmüş ve kutuplara çekilmiş iki ayrı kromozom takımı ihtiva eder bu nedenle hücredeki kromozom sayısı başlangıçtakinin iki katı, yani 4n'dir Ayrıca bu safhanın sonunda sitokinezis(sitoplazma bölünmesi)'te başlar
5 TELOFAZ
Bu faz da kutuplara ulaşan kromozomların civarda yeni bir çekirdek zarı oluşur, iğ iplikleri kaybolur ve kromozomlar interfazdaki derme çatma ve ince kromotin iplikleri yığını özelliğini kazanır Çekirdekçik oluşur ve sitokinezis tamamlanır
6 SİTOKİNEZİS
Sitoplazmanın ikiye bölünmesi olayıdırSitokinezis hayvan hücrelerinde dışarıdan içeriye, yüksek yapılı bitkilerde ise içeriden dışarıda doğrudur
MAYOZ BÖLÜNME
Hücrede kromozom sayısının yarıya indirgenmesi nedeniyle yapılan bölünmeye mayoz ya da redüksiyon bölünme deniir Mayoz bölünmenin amacı fiilen bir çoğaltma yok, tersine eşeysel rekombinasyonları ve bunun sonucunda biyolojik çeşitliliği meydana getirmektir Birbirini takibeden iki bölünme şeklinde olan mayozun birinci bölümünde kromozom sayısı yarıya iner, ikinci bölümünde ise tipik bir mitoz ayrılma meydana gelir
İNTERFAZ
Mitoz bölünmede olduğu gibidir Genetik materyal ve organeller kendini eşler
BİRİNCİ PROFAZ
Kromotin iplikler kısalıp, kalınlaşır ve bariz kromozom şeklini alır Kromozomlar üzerindeki kromerler bariz ayla gelir Bu evreye Leptoten de denir Çekirdek zarı ağır ağır erir ve sentrozomlar kutuplara dürüst hareket ederHomolog kromozomların her bir çiftinin bağlı yanlamasına gelip ve birbirinden ayrılmadan kalmalarına zigoten denir Homolog kromozomlardaki bu protein eksenler birbirine enine protein köprülerle bağlanarak çok sağlam synaptonemal kompleksleri oluştururlar Yapısında 4 kromotid yer alan bu komplekslere tetrad bu olaya da sinapsis denir birinci profazın bu evresine ise Zigoten adı verilir Sinaps esnasında kromozomlar keza kısalıp hem de kalınlaşırlar bu evreye de Pakiten de denir Bu sırada fazla önemli bir durum olan krossing over başlar
BİRİNCİ METAFAZ
Mitozda bir çift ikiz kromotid ihtiva eden homolog kromozomlardaki her bir kromozomun hücrenin ekvator tablasın a hareket etmesine karşılık, mayoz bölünmede ekvator tablasında yer alan kromozomlar 2 homolog kromozom çifti halindedir ve her birinde ikişer hibrid kromotid bulunmaktadır
BİRİNCİ ANAFAZ
Bu safhada profazın ortalarında birbirine sinaps yapan homolog kromozomlar birbirinden ayrılmaya başlarlarHibrid kromotidleri ihtiva eden her bir kromozomun iğ ipliklrine takılıp kutuplara doğru hareket etmesiyle birinci anafaz son bulunur
BİRİNCİ TELOFAZ
Bu aşama baştan sona mitoza benzer tek fark ise mitozda yeni teşekkül eden çekirdekte ana hücreninkine eişt sayıda kromozom bulunmasına karşılık mayoz bölünmede bu kromozom sayısı yarya inmiştir Mitoz bölünmedeki her bir kromozom bir kromotid kromozomdur Halbuki mayozdakiler bir çift hibrit kromatid ihtiva eden kromozomlar halinde bulunurlar
İNTERKİNEZİS
Hücreli birbirini takiben iki mitoz bölünme aralarında meydana gele interfaz gibi fazla kısa bir evre geçirir Bu safhaya interkinezis denir ve interfazdan farkı burada kalıtımsal maddenin replikasyon yapması ve yeni kromotidlerin meydana gelmemesidir Bu safhadan sonradan hücresel mayozun ikinci bölümüne geçer ve bu bölüm mitozun aynısıdır
*
HÜCRELI BÖLÜNMESİ
Tüm canlılarda görülen bir olaydır Hücresel bölünmesinin amacı bölünmenin meydana geldiği canlı ve gözenekli olan tipine ast olarak, yeni fertler oluşturmak, regenerasyon(yenilenme) ve büyümeyi temin etmek ve eşey hücrelerini oluşturmaktır bir hücrenin bölünmesi için önce kesin bir büyüklüğe ulaşması gereklidir Çünkü,hücresel büyüdükçe yüzeyi ile hacmi arasındaki ilişki yüzeyi, çekirdek ile sitoplazma arasındaki ilişki de çekirdek aleyhine bozulur Bu da hücrenin hayatını tehlikeye sokabilirbu nedenle hücreli bölünmeye başlar İnsanlarda cilt, bağırsak mukozası, alyuvar ve akyuvarları üreten dokulardaki hücreler sürekli bölünmeler geçirirler buna karşılık bir takım dokuların hücreleri belirli zamanlarda bölünür, hatta asap ve retina hücreleri 2025 yaşlarından sonra hiç bölünmez
Hücrelerde çoğunlukla büyüme ve regenerasyonu sağlayan mitoz ve somatik gözenekli olan bölünmesi ve yeni döllerin meydana gelmesini karşılayan gametlerin oluşumu için mayoz elde etmek üzere iki tip ayrılma görülür
MİTOZ BÖLÜNME
Ökoryat hücrelerde gözenekli olan bölünmesi çekirdek ve sitoplazma bölünmeleri biçiminde meydana kazançSitoplazmanın ikiye bölünmesi olayına sitokinezis denir
İNTERFAZ(HAZIRLIK SAFHASI):
Ayrilma geçirmeyen hücreler interfaz safhasındadırBu evre da çekirdek ve çekirdekçik keskin bir şekilde görülür Kromozomlar baştan savma ve ince kromotin iplikleri yığını şeklindedir Hücrenin bu safhada dinlenmeden öteye protein sentezi, farklılaşma, büyüme, genetik materyalin replikasyonu ve gözenekli olan organellerinin ikiye bölünmesi gibi çok yoğun faaliyetler içinde olduğu kanıtlanmıştır
Kalıtımsal maddenin replikasyonu bir önceki hücresel hücreli bölünmesinin derhal peşinde, yani interfazın hemen başlangıcında meydana gelmez Bir önceki hücresel bölünmesinin sona ermesi ile kalıtımsal madde replikasyonun başlaması arasında kalan zaman boşluğuna G1 devresi denir Bu devrede ribozom ve diğer organeller kendi eşlerini yapmaya başlar, protein ve ATP sentezlenmeye başlanır Özellikle iğ ipliklerinin yapımında kullanılacak proteinler bu devrede hazırlanır Bu devrede kromozom ve DNA miktarı 2n dir Bundan sonra gelen ve S devresi olarak adlandırılan zaman diliminde DNA replikasyonu başlar, kromozomların eşleri yapılır ve organellerin eşleşmesi devam eder Bu devre sonunda kromozom ve DNA mikterı 4n dir Üçücü devre olan G2 de ise bazı protein sentezleri ile birlikte hücreli bölünmeye hazırlanır İnterfazın G1, S ve G2 olarak adlandırılan bu üç daha aşağı devresi ile M safhası olarak adlandırılan mitozun profaz, metafaz, anafaz ve telofaz safhalarına ansızın Gözenekli Olan Siklusu denir Değişik canlılardaki hücreli siklusunun tüm devrelerinde uzunluk bakımından değişiklikler olmasına karşın en büyük değişiklik G1 devresinde görülür
2 PROFAZ
Hücre çekirdeği, kromozomların iki oğul hücreye eşdeğer şekilde verilebilmesi için gerekli hazırlıklara başlar Bu faz da, erken profaz, orta profaz ve geç profaz elde etmek üzere üç daha aşağı safhaya ayrılır
Erken Profaz: Kromozomlar ince uzun iplikler biçiminde belirir,çekirdekçik kaybolmaya başlar ve sentrioller birbirinden ayrılarak kutuplara doğru hareket eder
Orta Profaz: Her kromozom kendini eşleyerek ikiz kromotidler meydana getirilir, sentrioller birbirinden uzaklaşarak iğ ipliklerini oluşturmaya başlar
Geç Profaz: Sentrioller hücrenin ters kutuplarına ulaşır, iğ ipliklerinin oluşması tamamlanır ve kromozomların sentromerleri tarafından meydana getirilen kinetokor iğ ipliklerine tutunur Çekirdek zarı ve çekirdekçik baştan sona kaybolur
3 METAFAZ
Ilk Olarak keskin ayla gelen kromozomlar çekirdek içerisinde tesadüfen dağılır ve sonradan hücrenin ekvator bölgesine hareket ederler daha sonra iki kromotid ihtiva eden her bir kromozom sentromerleriyle iğ ipliklerine takılır Bu şekilde kromozomlara takılan iğ ipliklerine kromozamal iplikler diğerlerine ise yardım iplikleri ya da aralıksız iplikler denir Metafazın sonunda her biri birbirinden ayrılmaya başlar bu sırada her bir kromotid bir kromozom haline geçer
4 ANAFAZ
Kromotidleri birbirine bağlayan sentromer ortadan ikiye ayrılır Bu Nedenle özgürlük kalan her bir kromotid kromozomu kutuplara içten hareket eder Anafazın sonunda gözenekli olan birbirinden tamamen bölünmüş ve kutuplara çekilmiş iki ayrı kromozom takımı ihtiva eder bu nedenle hücredeki kromozom sayısı başlangıçtakinin iki katı, yani 4n'dir Ayrıca bu safhanın sonunda sitokinezis(sitoplazma bölünmesi)'te başlar
5 TELOFAZ
Bu faz da kutuplara ulaşan kromozomların civarda yeni bir çekirdek zarı oluşur, iğ iplikleri kaybolur ve kromozomlar interfazdaki derme çatma ve ince kromotin iplikleri yığını özelliğini kazanır Çekirdekçik oluşur ve sitokinezis tamamlanır
6 SİTOKİNEZİS
Sitoplazmanın ikiye bölünmesi olayıdırSitokinezis hayvan hücrelerinde dışarıdan içeriye, yüksek yapılı bitkilerde ise içeriden dışarıda doğrudur
MAYOZ BÖLÜNME
Hücrede kromozom sayısının yarıya indirgenmesi nedeniyle yapılan bölünmeye mayoz ya da redüksiyon bölünme deniir Mayoz bölünmenin amacı fiilen bir çoğaltma yok, tersine eşeysel rekombinasyonları ve bunun sonucunda biyolojik çeşitliliği meydana getirmektir Birbirini takibeden iki bölünme şeklinde olan mayozun birinci bölümünde kromozom sayısı yarıya iner, ikinci bölümünde ise tipik bir mitoz ayrılma meydana gelir
İNTERFAZ
Mitoz bölünmede olduğu gibidir Genetik materyal ve organeller kendini eşler
BİRİNCİ PROFAZ
Kromotin iplikler kısalıp, kalınlaşır ve bariz kromozom şeklini alır Kromozomlar üzerindeki kromerler bariz ayla gelir Bu evreye Leptoten de denir Çekirdek zarı ağır ağır erir ve sentrozomlar kutuplara dürüst hareket ederHomolog kromozomların her bir çiftinin bağlı yanlamasına gelip ve birbirinden ayrılmadan kalmalarına zigoten denir Homolog kromozomlardaki bu protein eksenler birbirine enine protein köprülerle bağlanarak çok sağlam synaptonemal kompleksleri oluştururlar Yapısında 4 kromotid yer alan bu komplekslere tetrad bu olaya da sinapsis denir birinci profazın bu evresine ise Zigoten adı verilir Sinaps esnasında kromozomlar keza kısalıp hem de kalınlaşırlar bu evreye de Pakiten de denir Bu sırada fazla önemli bir durum olan krossing over başlar
BİRİNCİ METAFAZ
Mitozda bir çift ikiz kromotid ihtiva eden homolog kromozomlardaki her bir kromozomun hücrenin ekvator tablasın a hareket etmesine karşılık, mayoz bölünmede ekvator tablasında yer alan kromozomlar 2 homolog kromozom çifti halindedir ve her birinde ikişer hibrid kromotid bulunmaktadır
BİRİNCİ ANAFAZ
Bu safhada profazın ortalarında birbirine sinaps yapan homolog kromozomlar birbirinden ayrılmaya başlarlarHibrid kromotidleri ihtiva eden her bir kromozomun iğ ipliklrine takılıp kutuplara doğru hareket etmesiyle birinci anafaz son bulunur
BİRİNCİ TELOFAZ
Bu aşama baştan sona mitoza benzer tek fark ise mitozda yeni teşekkül eden çekirdekte ana hücreninkine eişt sayıda kromozom bulunmasına karşılık mayoz bölünmede bu kromozom sayısı yarya inmiştir Mitoz bölünmedeki her bir kromozom bir kromotid kromozomdur Halbuki mayozdakiler bir çift hibrit kromatid ihtiva eden kromozomlar halinde bulunurlar
İNTERKİNEZİS
Hücreli birbirini takiben iki mitoz bölünme aralarında meydana gele interfaz gibi fazla kısa bir evre geçirir Bu safhaya interkinezis denir ve interfazdan farkı burada kalıtımsal maddenin replikasyon yapması ve yeni kromotidlerin meydana gelmemesidir Bu safhadan sonradan hücresel mayozun ikinci bölümüne geçer ve bu bölüm mitozun aynısıdır
*
