Ii. GOktUrk Devletİ (682 – 742)

Turklerin Cin’e karşı zaman zaman başlattıkları bağımsızlık hareketleri her defasında kanlı bir şekilde bastırıldı Bu bağımsızlık hareketlerinin en unlusu Kurşad’ın başlattığı ayaklanmadır Turklerin bu onurlu ve ibret dolu mucadelesi Orhun Yazıtları’nda da yer almaktadır Uzun suren esaret doneminde bağımsızlık ozlemi icinde olan Turkler, Cin kulturune karşı benliklerini korumayı başardılar 630 yılında Cin egemenliğine giren Batı ve Doğu Gokturklerinin tekrar bağımsız olup devlet kurmaları ancak elli yıl sonra gercekleşebildi



II Gokturk Devleti’nin kuruluşu

Gokturklerin Aşina soyundan gelen Kutluk, Cin’e karşı başlattığı bağımsızlık mucadelesini 681 yılında kazandı Turklerin kutsal yurt kabul ettikleri Otuken’i ele gecirerek II Gokturk Devleti’ni kurdu (682) Kendisine “devleti derleyen, toplayan anlamında İlteriş unvanı verildi Kurucusundan dolayı devletin adına, Kutluk Devleti de denir



Kutluk (İlteriş) Kağan

İlteriş Kağan devletin kuruluşunda buyuk hizmeti gecen Tonyukuk’u başvezirlik gorevine getirdi Kısa surede toparlanan yeni Turk Devleti’nin hedefi Cin idi Kutluk’un Cin’e yaptığı seferlerin nedenleri şu şekilde sıralabilir:

Turklerin Orta Asya’daki en buyuk rakipleri olan Cin’i baskı altında tutmak istemeleri

Yeni kurulmuş olan devletin yiyecek, giyecek ve at gibi gereksinimlerini karşılama duşuncesi

Cin’e 682 – 687 yılları arasında 46 akın yapıldı Saldırılarda ilk hedefler, askeri garnizonlar ve eyalet merkezleri idi Bu akınlarda pek cok Cin şehri tahrip edildi Buyuk miktarda ganimet ele gecirildi Doğudaki butun Turk boylarını yonetimi altında toplayan İlteriş Kağan 692 yılında oldu

Onun 17 kişi ile başlattığı ozgurluk mucadelesi, Gokturk Devleti’nin yeniden kurulması ve eski gucune ulaşması ile tamamlandı



Kapgan Kağan (692 – 716)

İlteriş Kağan olduğunde cocukları Bilge ve Kultigin henuz kucuk olduklarından, yerine kardeşi Kapgan gecti

Kapgan Kağan devletin dış politikasını 3 temel esas uzerine kurdu:

Cin’i baskı altında tutmak,

Cin’de dağınık halde yaşayan Turkleri bir devletin bunyesinde toplamak,

Asya’daki butun Turk boylarını Gokturk bayrağı altına toplamak

Kapgan Kağan doneminde Turk akınlarından cekinen Cin, Turklerin isteklerini yerine getirmek zorunda kaldı Cin icinde yaşayan Turkleri idare ederek, buyuk miktarlarda tohumluk darı, tarım aletleri ve kumaş verdi

Kapgan Kağan, Cin seferlerinden sonra Kitanlar uzerine yuruyerek onları mağlup etti Kırgızlar, Turgişler ve Karluklar gibi Turk boylarını Gokturk egemenliğine aldı Artık doğu ve batı Gokturklerin eski toprakları tek elde toplanmış; Asya’daki Turk birliği yeniden kurulmuştu Kapgan Kağan, Gokturk ordusunu ikiye ayırarak batı bolgesi ordusunu Tonyukuk’un emrine verdi Bu orduda Kapgan Kağan’ın oğlu İnal Tigin ve Kutluk Kağan’ın oğlu Bilge Tigin de bulunuyordu Doğu ordularının başında da Kapgan Kağan vardı

Kapgan Kağan’ın devlet icinde uyguladığı sert ve kırıcı politikası, Cin’in bolucu kışkırtmaları, ic isyanları başlattı Kapgan Kağan bu ic isyanlardan birisi olan Oğuz ayaklanmalarını bastırdıktan sonra Otuken’e donerken pusuya duşurulerek olduruldu (716)



Bilge Kağan (716 – 734)

Kapgan Kağan’ın yerine oğlu İnal (Bogu) gecti Hukumdarlık niteliklerine sahip olmadığından dolayı tahttan indirildi Yerine Kultigin’in desteğiyle Kutluk Kağan’ın buyuk oğlu Bilge, hakan oldu Daha once girdiği savaşlarda ustun komutanlık yeteneğini kanıtlayan Kultigin ise orduların başına getirildi Devletin kuruluşunda ve yukselişinde buyuk hizmetleri bulunan vezir Tonyukuk, bu donemde de gorevine devam etti

Bilge Kağan, tahta cıktıktan sonra isyanları bastırarak ic karışıklıkları sona erdirdi Kultigin duzenlediği seferlerle Karlukları ve Uygurları Gokturk Devleti’ne bağladı Bilge Kağan, Turk boylarını kışkırtan Cin’i cezalandırmak amacıyla, 720’de Cin uzerine sefere cıkarak sınırdaki kuzey topraklarını ele gecirdi

Tonyukuk, Turklerin esaret yıllarında Cin’de doğup buyuyen ve Cinlilerin Turklere karşı izlediği siyaseti iyi bilen bir kişiydi Kutluk, Kapgan ve Bilge Kağan donemlerinde vezirlik yaptı Bu gorevi sırasında II Gokturk Devleti’nin ic ve dış politikasına yon verdi Tonyukuk 725 yılında oldu Tonyukuk’tan sonra 731 yılında Kultigin’in olumu, Bilge Kağan’ı iki onemli devlet adamının desteğinden yoksun bıraktı

734 yılında Kitanlara karşı bir zafer daha kazanan Bilge Kağan, aynı yıl oldu Onun olumu ile devlette yeniden dağılma belirtileri gorulmeye başladı



II Gokturk Devleti’nin Yıkılışı

Once Tonyukuk’un, sonra Kultigin’in ve 734 yılında da Bilge Kağan’ın olumu, II Gokturk Devleti’ni zor duruma duşurdu Bilge Kağan’dan sonra sırasıyla oğulları Turk Bilge Kağan ve Tengri Han tahta gecti Tengri Han cocuk yaşta olduğu icin devletin yonetimini annesi ustlendi Ancak devletin iyi yonetilememesinden faydalanan Gokturk egemenliğindeki Basmil, Karluk ve Uygurlar birleşerek ayaklandılar Basmil hukumdarının kağan ilan edilmesi ile II Gokturk Devleti sona erdi (742)



Gokturklerin Turk Tarihindeki Yeri ve Onemi

Tarihte Turk adını taşıyan ilk devlettir

İslamiyetten once kurulan Turk devletleri icinde en geniş sınırlara sahip ve en guclu olanıdır

Gokturkler Batı Turkistan’ın Turkleşmesini sağlamışlardır

Gelişmiş bir yazı ve takvim kullanmışlardır

Orta Asya’da yaşayan Turklerin Bizans’la ilişkileri Gokturkler zamanında başlamıştır

Gokturklere ait Orhun Kitabeleri, Turk tarihinin ve Turk edebiyatının ilk yazılı eserleridir

Kendisinden sonra gelen Turk devletlerine her turlu imkansızlık icinde dahi bağımsızlıklarını elde etme ve koruma ilhamı vermiştir



Derleyen: Ozlem Kahvecioğlu

Kaynak: Genel Turk Tarihi