İLK TURK DEVLETLERİ
Asya Hun Devleti
Merkez Otugen olmak uzere Orhun ve Selenga nehirleri cevresinde kuruldu Tarihte bilinen ilk Turk devletidir Devletin kurucusu ve ilk hukumdarı Teoman'dır Cinlilere karşı seferler yaptılar, Cinliler de bu seferleri durdurmak icin Cin Seddi'ni yapmak zorunda kalmışlardır Teoman'ın oğlu Mete Han doneminde; diğer Turk devletlerine de ornek olacak onluk sisteme dayalı ilk duzenli Turk ordusu kuruldu
Asya Hun Devleti'nin Yıkılışı
Mete Han'ın olumunden sonra oğulları ulkeyi iyi yonetemediler Cin entrikaları ve bu devletle yapılan savaşlar ulkeyi zayıflattı İpek Yolu'nun Cin kontrolune gecmesi nedeniyle Hun ekonomisi bozuldu Artan Cin baskısı nedeniyle ulke iyice zayıflayarak Doğu ve Batı olarak ikiye ayrıldı
Avrupa Hun Devleti
MS 400'lerde başkent Etzelburg olmak uzere Avrupa Hun Devleti kuruldu Bu sırada Hun hukumdarı Balamir'di Avrupa Hunları'nın en unlu hukumdarı Attila'dır Attila, 447 yılında buyuk bir ordu ile Doğu Roma (Bizans) uzerine yurudu ve onları vergiye bağladı 451 yılında Batı Roma İmparatorluğu uzerine ve 452 yılında da İtalya uzerine iki buyuk sefer yaptı
Gokturk Devleti
552'de Avarlara karşı isyan ederek, Bumin Kağan onderliğinde Otugen merkez olmak uzere kuruldu Tarihte Turk ismini devlet isimlerinde kullanan ilk topluluktur Bumin Kağan'ın yerine gecen Mukan Kağan zamanında devlet en parlak donemini yaşadı İstemi Yabgu doneminde Bizans ile Sasani Devleti'ne karşı buyuk mucadeleler yapıldı Gokturk Devleti, Cin entrikaları sonucu, 582 yılında Doğu ve Batı Gokturkler olarak ikiye ayrıldı Bu donemde İpek Yolu, Gokturk, Sasani ve Bizans Devletleri'ni karşı karşıya getirmiştir İlk TurkBizans ittifakı Sasaniler'e karşı bu donemde olmuştur (571) Hedef doğubatı ticaretini ele gecirmektir
II Gokturk Devleti
682 yılında Kutluk Kağan onderliğinde kuruldu Unlu hukumdarları Bilge Kağan doneminde, vezirleri Kultigin ve Tonyukuk ile birlikte, en parlak donemlerini yaşadılar Bilge Kağan'ın olumunden sonra zayıflayarak Basmil, Karluk ve Uygurların isyanı sonucu yıkıldılar Turk tarihinin ve Turk edebiyatının ilk yazılı kaynağı olarak kabul edilen Orhun yazıtları bu donemde yazılmıştır Bu yazıtlarda Gokturk Tarihi ve Turk Uygarlığı hakkında onemli bilgiler verilmektedir
Uygurlar
Yerleşik yaşamı benimseyen ilk Turk topluluğudur Budizm ve Maniheizm'i benimsediler Cin'den sonra matbaayı geliştirerek ikinci kez kullanılan ve hareketli harfleri icat ettiler 840 yılında Kırgız Turkleri tarafından yıkıldılar Budizm ve Maniheizm Uygurların hem mimari alanında hem de savaşcı ozelliklerini kaybetmelerinde etkili olmuştur
Kırgızlar, Uygurları yıkarak Turk yurdunun Moğolların eline gecmesine neden olmuşlardır Bu yuzden Turk tarihinde olumsuz anılmışlardır
Avarlar
En unlu hukumdarları Bayan Kağan doneminde Doğu Roma İmparatorluğu uzerine bircok sefer yaptılar Sasanilerle birleşerek ilk defa İstanbul'u kuşattılar fakat ele geciremediler Hıristiyanlığı kabul eden Turk topluluklarındandırlar İstanbul'u ikinci defa kuşattılar fakat bundaki başarısızlıkları zayıflamalarına sebep oldu ve 805 yılında Frankların saldırısı sonucunda yıkıldılar İslamiyet'i kabul eden boylar bugunku Kazan Turklerinin temelini oluşturur
Bulgarlar
Orta Asya'dan ve Oğuzlardan koparak Batı'ya goc eden kabilelerin birleşmesiyle oluştular Bir kısım Bulgar Turkleri Volga Nehri cevresine gelerek İdil (Volga) Bulgar Devleti'ni kurdular Bu devlet 1236 yılında Altın Ordu Devleti tarafından yıkıldı Turk boylarına gelen diğer Bulgar Turkleri burada Tuna Bulgar Devleti'ni kurdular Tuna Bulgarları zamanla Slavlaşarak ve IX yuzyılda da Hıristiyanlığı kabul ederek tarih sahnesinden silindiler
Hazarlar
Hazar Turkleri tarafından Karadeniz'in kuzeyi ile Kafkasya arasında kuruldu Hz Omer ve Hz Osman zamanında İslam ordusu ile mucadele ettiler Hazar Turkleri, Museviliği kabul eden ilk Turk topluluğu olduklarından İslamiyet'in Avrupa'da yayılmamasında etkili oldular Museviliği daha cok merkez yonetiminde bulunanlar kabul etmişlerdir Halk arasında ise daha cok Hıristiyanlık, Muslumanlık ve Şamanizm gorulur
Kıpcaklar(Kumanlar)
Kıpcaklar, XI yuzyılın başlarında Moğolların baskısıyla Orta Asya'dan goc ederek Doğu Avrupa'ya geldiler Ruslarla buyuk mucadeleler sonucunda Rusların Karadeniz'e inmelerini engellediler Zamanla ortadan kalktılar Kıpcakların Seyhun Irmağı boylarında Oğuzlarla yaptıkları savaşlar, Dede Korkut Hikayeleri’ne konu olmuştur
Macarlar
Macar boyları Pecenek baskısı sonunda bugunku Macaristan'a yerleştiler Avrupa'nın batısına ve guneyine akınlar yaptılar 995 yılında Germen Kralı'nın karşı akını sonucunda buyuk yenilgi aldılar Bu tarihten itibaren yavaş yavaş Hıristiyanlaşarak kulturel ozelliklerini kaybettiler Macarlar, Hıristiyanlığın Katolik mezhebini benimseyen tek Turk boyudur Dinlerindeki değişim devlet yapılarına yansımış, boylar birliğine dayalı siyasi yapıdan, krallık sistemine dayalı bir yapıya gecmişlerdir Macarlar aynı zamanda, Germenlerin Balkanlara inmesi ve Balkanlardaki Slavlarla kuzeydeki Slavların birleşmesini engellemişlerdir
Oğuzlar
Oğuzlar başta Selcuklu ve Osmanlı olmak uzere daha bircok Turk devletinin kurucuları olarak bilinirler Gokturk Devleti yıkıldıktan sonra Uygurların hakimiyeti altına girdiler Uygurların yıkılmasından sonra başkent Yeni kent olmak uzere devlet kurdular Malazgirt Savaşı'nda, Bizans ordusunda yer aldılar Oğuzların tarihte buyuk devletlerin kuruluşunda etkili olmaları Turk toplulukları icinde en onemli boy kabul edilmelerine neden olmuştur Turk toplulukları icinde İslamiyet'i kabul eden Oğuzlara Turkmendenilmiştir
Uzların bir kısmı Hıristiyanlığı kabul ederek Hıristiyanlaşmışlar, Kafkasya'nın guneyine inen diğer bir kısmı ise İslamiyet'i kabul ederek Muslumanlaşmışlardır
Pecenekler
Gokturk ve Uygur hakimiyetinde yaşadıktan sonra, X yuzyılda Batı'ya goc ettiler Macar ve Rus tarihinde etkili oldular XI yuzyılda Hıristiyanlığı kabul ettiler Malazgirt Savaşı'nda Oğuzlarla birlikte Bizans ordusunda yer aldılar 1091 'de Kıpcaklarla yaptıkları bir savaşta yenildiler ve giderek dağıldılar Pecenekler, Bizans ordusunda ucretli asker olarak gorev almıştır Bizans, Peceneklerin bazılarını da Anadolu'ya yerleştirmiştir
Sabirler
Ural Dağları'nın Guneyine ve Kuzey Kafkasya'ya yerleştiler VI yuzyıldan itibaren Doğu Avrupa'ya kadar inerek bu bolgedeki Bizans ve Sasani Devleti ile mucadele ettiler 557 yılında Avarlarla yaptıkları savaşta yenilip, bu tarihten itibaren gittikce zayıflayarak tarih sahnesinden silindiler Sibirya bolgesi, Sibirlerin bu bolgede yaşamalarından dolayı bu adı almıştır
Turgişler
I ve II Gokturk Devletleri hakimiyetinde yaşadıktan sonra VII yuzyılda Balasagun merkez olmak uzere devletlerini kurdular Sulu Kağan onderliğinde Emevilerle uzun yıllar mucadele ettiler Yerleşik yaşamı benimsediler ve tarihte parayı kullanan ilk Turk topluluğu oldular 766 yılında Karluklar tarafından hakimiyetlerine son verildi İslamiyet'in Orta Asya'da yayılmasını bir sure engellemişler boylece Orta Asya Turklerinin Araplaşmasını onlemişlerdir
Asya Hun Devleti
Merkez Otugen olmak uzere Orhun ve Selenga nehirleri cevresinde kuruldu Tarihte bilinen ilk Turk devletidir Devletin kurucusu ve ilk hukumdarı Teoman'dır Cinlilere karşı seferler yaptılar, Cinliler de bu seferleri durdurmak icin Cin Seddi'ni yapmak zorunda kalmışlardır Teoman'ın oğlu Mete Han doneminde; diğer Turk devletlerine de ornek olacak onluk sisteme dayalı ilk duzenli Turk ordusu kuruldu
Asya Hun Devleti'nin Yıkılışı
Mete Han'ın olumunden sonra oğulları ulkeyi iyi yonetemediler Cin entrikaları ve bu devletle yapılan savaşlar ulkeyi zayıflattı İpek Yolu'nun Cin kontrolune gecmesi nedeniyle Hun ekonomisi bozuldu Artan Cin baskısı nedeniyle ulke iyice zayıflayarak Doğu ve Batı olarak ikiye ayrıldı
Avrupa Hun Devleti
MS 400'lerde başkent Etzelburg olmak uzere Avrupa Hun Devleti kuruldu Bu sırada Hun hukumdarı Balamir'di Avrupa Hunları'nın en unlu hukumdarı Attila'dır Attila, 447 yılında buyuk bir ordu ile Doğu Roma (Bizans) uzerine yurudu ve onları vergiye bağladı 451 yılında Batı Roma İmparatorluğu uzerine ve 452 yılında da İtalya uzerine iki buyuk sefer yaptı
Gokturk Devleti
552'de Avarlara karşı isyan ederek, Bumin Kağan onderliğinde Otugen merkez olmak uzere kuruldu Tarihte Turk ismini devlet isimlerinde kullanan ilk topluluktur Bumin Kağan'ın yerine gecen Mukan Kağan zamanında devlet en parlak donemini yaşadı İstemi Yabgu doneminde Bizans ile Sasani Devleti'ne karşı buyuk mucadeleler yapıldı Gokturk Devleti, Cin entrikaları sonucu, 582 yılında Doğu ve Batı Gokturkler olarak ikiye ayrıldı Bu donemde İpek Yolu, Gokturk, Sasani ve Bizans Devletleri'ni karşı karşıya getirmiştir İlk TurkBizans ittifakı Sasaniler'e karşı bu donemde olmuştur (571) Hedef doğubatı ticaretini ele gecirmektir
II Gokturk Devleti
682 yılında Kutluk Kağan onderliğinde kuruldu Unlu hukumdarları Bilge Kağan doneminde, vezirleri Kultigin ve Tonyukuk ile birlikte, en parlak donemlerini yaşadılar Bilge Kağan'ın olumunden sonra zayıflayarak Basmil, Karluk ve Uygurların isyanı sonucu yıkıldılar Turk tarihinin ve Turk edebiyatının ilk yazılı kaynağı olarak kabul edilen Orhun yazıtları bu donemde yazılmıştır Bu yazıtlarda Gokturk Tarihi ve Turk Uygarlığı hakkında onemli bilgiler verilmektedir
Uygurlar
Yerleşik yaşamı benimseyen ilk Turk topluluğudur Budizm ve Maniheizm'i benimsediler Cin'den sonra matbaayı geliştirerek ikinci kez kullanılan ve hareketli harfleri icat ettiler 840 yılında Kırgız Turkleri tarafından yıkıldılar Budizm ve Maniheizm Uygurların hem mimari alanında hem de savaşcı ozelliklerini kaybetmelerinde etkili olmuştur
Kırgızlar, Uygurları yıkarak Turk yurdunun Moğolların eline gecmesine neden olmuşlardır Bu yuzden Turk tarihinde olumsuz anılmışlardır
Avarlar
En unlu hukumdarları Bayan Kağan doneminde Doğu Roma İmparatorluğu uzerine bircok sefer yaptılar Sasanilerle birleşerek ilk defa İstanbul'u kuşattılar fakat ele geciremediler Hıristiyanlığı kabul eden Turk topluluklarındandırlar İstanbul'u ikinci defa kuşattılar fakat bundaki başarısızlıkları zayıflamalarına sebep oldu ve 805 yılında Frankların saldırısı sonucunda yıkıldılar İslamiyet'i kabul eden boylar bugunku Kazan Turklerinin temelini oluşturur
Bulgarlar
Orta Asya'dan ve Oğuzlardan koparak Batı'ya goc eden kabilelerin birleşmesiyle oluştular Bir kısım Bulgar Turkleri Volga Nehri cevresine gelerek İdil (Volga) Bulgar Devleti'ni kurdular Bu devlet 1236 yılında Altın Ordu Devleti tarafından yıkıldı Turk boylarına gelen diğer Bulgar Turkleri burada Tuna Bulgar Devleti'ni kurdular Tuna Bulgarları zamanla Slavlaşarak ve IX yuzyılda da Hıristiyanlığı kabul ederek tarih sahnesinden silindiler
Hazarlar
Hazar Turkleri tarafından Karadeniz'in kuzeyi ile Kafkasya arasında kuruldu Hz Omer ve Hz Osman zamanında İslam ordusu ile mucadele ettiler Hazar Turkleri, Museviliği kabul eden ilk Turk topluluğu olduklarından İslamiyet'in Avrupa'da yayılmamasında etkili oldular Museviliği daha cok merkez yonetiminde bulunanlar kabul etmişlerdir Halk arasında ise daha cok Hıristiyanlık, Muslumanlık ve Şamanizm gorulur
Kıpcaklar(Kumanlar)
Kıpcaklar, XI yuzyılın başlarında Moğolların baskısıyla Orta Asya'dan goc ederek Doğu Avrupa'ya geldiler Ruslarla buyuk mucadeleler sonucunda Rusların Karadeniz'e inmelerini engellediler Zamanla ortadan kalktılar Kıpcakların Seyhun Irmağı boylarında Oğuzlarla yaptıkları savaşlar, Dede Korkut Hikayeleri’ne konu olmuştur
Macarlar
Macar boyları Pecenek baskısı sonunda bugunku Macaristan'a yerleştiler Avrupa'nın batısına ve guneyine akınlar yaptılar 995 yılında Germen Kralı'nın karşı akını sonucunda buyuk yenilgi aldılar Bu tarihten itibaren yavaş yavaş Hıristiyanlaşarak kulturel ozelliklerini kaybettiler Macarlar, Hıristiyanlığın Katolik mezhebini benimseyen tek Turk boyudur Dinlerindeki değişim devlet yapılarına yansımış, boylar birliğine dayalı siyasi yapıdan, krallık sistemine dayalı bir yapıya gecmişlerdir Macarlar aynı zamanda, Germenlerin Balkanlara inmesi ve Balkanlardaki Slavlarla kuzeydeki Slavların birleşmesini engellemişlerdir
Oğuzlar
Oğuzlar başta Selcuklu ve Osmanlı olmak uzere daha bircok Turk devletinin kurucuları olarak bilinirler Gokturk Devleti yıkıldıktan sonra Uygurların hakimiyeti altına girdiler Uygurların yıkılmasından sonra başkent Yeni kent olmak uzere devlet kurdular Malazgirt Savaşı'nda, Bizans ordusunda yer aldılar Oğuzların tarihte buyuk devletlerin kuruluşunda etkili olmaları Turk toplulukları icinde en onemli boy kabul edilmelerine neden olmuştur Turk toplulukları icinde İslamiyet'i kabul eden Oğuzlara Turkmendenilmiştir
Uzların bir kısmı Hıristiyanlığı kabul ederek Hıristiyanlaşmışlar, Kafkasya'nın guneyine inen diğer bir kısmı ise İslamiyet'i kabul ederek Muslumanlaşmışlardır
Pecenekler
Gokturk ve Uygur hakimiyetinde yaşadıktan sonra, X yuzyılda Batı'ya goc ettiler Macar ve Rus tarihinde etkili oldular XI yuzyılda Hıristiyanlığı kabul ettiler Malazgirt Savaşı'nda Oğuzlarla birlikte Bizans ordusunda yer aldılar 1091 'de Kıpcaklarla yaptıkları bir savaşta yenildiler ve giderek dağıldılar Pecenekler, Bizans ordusunda ucretli asker olarak gorev almıştır Bizans, Peceneklerin bazılarını da Anadolu'ya yerleştirmiştir
Sabirler
Ural Dağları'nın Guneyine ve Kuzey Kafkasya'ya yerleştiler VI yuzyıldan itibaren Doğu Avrupa'ya kadar inerek bu bolgedeki Bizans ve Sasani Devleti ile mucadele ettiler 557 yılında Avarlarla yaptıkları savaşta yenilip, bu tarihten itibaren gittikce zayıflayarak tarih sahnesinden silindiler Sibirya bolgesi, Sibirlerin bu bolgede yaşamalarından dolayı bu adı almıştır
Turgişler
I ve II Gokturk Devletleri hakimiyetinde yaşadıktan sonra VII yuzyılda Balasagun merkez olmak uzere devletlerini kurdular Sulu Kağan onderliğinde Emevilerle uzun yıllar mucadele ettiler Yerleşik yaşamı benimsediler ve tarihte parayı kullanan ilk Turk topluluğu oldular 766 yılında Karluklar tarafından hakimiyetlerine son verildi İslamiyet'in Orta Asya'da yayılmasını bir sure engellemişler boylece Orta Asya Turklerinin Araplaşmasını onlemişlerdir