İnanoğlu Beuliği
Büyük Selçuklu tahtının varisleri Tutuş ile Berkyaruk arasındaki çaba sırasında Diyarbekir bölgesi muhtelif emîrler arasında paylaşılmıştı Bu sırada Sadr adında bir Türk emîri de Âmid (Diyarberik)'e hâkim oldu Bu hakimiyet Sadr'ın yerine gelen kardeşi ve bu sülâlenin kurucusu olarak kabûl edilen Türkmen emîrlerinden İnal ile (1098) devametti
Emîr İnal da fazla yaşamamış ve yerini oğlu İbrâhîm almıştı Emîr İbrâhîm, Tutuş'un ölümünden daha sonra ikiye ayrılan Suriye Selçukluları Devleti'nin Dımaşk koluna tâbi idi 1098'de Haçlıların Antakya'yı kurtarmak için harekete geçen Musul emiri Kürboğa idaresindeki Selçuklu odusunda İnaloğulları da yer almıştı Emîr İbrâhîm değişen şartlara tarafından Büyük Selçuklulara, Türkiye Selçuklularına ve Ermanşâhlara tâbi olmuştu
İlAldı vaktinde (11101142), Emîr Zengî ve Mardin Artuklu emîri, Timurtaş ile birleşerek Âmid'i muhasara ettilerse de, şehrin adaleli surları karşı çekilmek zorunda kaldılar (1134) Emîr İlAldı'nın ölümünden sonradan İnaloğulları Beyliği'nde Vezîr Nisanoğlu Mü'eyyeddîn ve evlâtlarının önemli bir rol oynadıkları ve yönetime hâkim olduklarını görüyoruz
Emîr Timurtaş'ın 1151 yılında Âmid'i iki defa kuşatmasından sonradan İnaloğulları ve bu emîrliği zorlama altında tutan Nisanoğulları ailesi Mardin Artuklularına tâbi oldular Hısn Keyfâ Artuklularından Nûreddîn Muhammed, Salahaddîn Eyyûbî'ye bağlanmış ve ona karşı bütün vazifelerini yerine getirmişti Fakat Nûreddîn'in bir isteği vardı, bu da Âmid şehrine sahip olmaktı Salahaddîn, adı geçen şehri alıp, ona vermeğe va'd etti Salahaddîn verdiği sözü yerine getirmek için beraberinde Nûreddîn Muhammed olduğu halde Âmid üzerine yürüdü ve şehri kuşattı Neticede 9 Mayıs 1183'de Âmid'e girerek şehri Nûreddîn Muhammed'e verdi Böylece İnaloğulları Beyliği sona ermiş oldu
İnaloğulları zamanında Âmid'i iktisadî ve kültürel bakımdan fazla ilerlemiş, ayrıca şehirde mühim imâr faaliyetlerinde bulunulmuştu Emîr İlAldı zamanında yanan Diyarbekir Ulu Câmii'nin baştan yapıldığını biliyoruz Tekrar bu emîrin sur üzerinde de bir kitabesi vardır İnaloğulları zamanında Âmid'de tekstil sanayî çok gelişmişti ve bu şehirde halı, bez ve çadır bezleri imâl ediliyordu 1122 yılında ise Âmid'e emrindeki Zü'lkarneyn ve Ergani kaleleri civarında bakır madeni bulunmuş ve işletilmeğe başlanmıştı *
Büyük Selçuklu tahtının varisleri Tutuş ile Berkyaruk arasındaki çaba sırasında Diyarbekir bölgesi muhtelif emîrler arasında paylaşılmıştı Bu sırada Sadr adında bir Türk emîri de Âmid (Diyarberik)'e hâkim oldu Bu hakimiyet Sadr'ın yerine gelen kardeşi ve bu sülâlenin kurucusu olarak kabûl edilen Türkmen emîrlerinden İnal ile (1098) devametti
Emîr İnal da fazla yaşamamış ve yerini oğlu İbrâhîm almıştı Emîr İbrâhîm, Tutuş'un ölümünden daha sonra ikiye ayrılan Suriye Selçukluları Devleti'nin Dımaşk koluna tâbi idi 1098'de Haçlıların Antakya'yı kurtarmak için harekete geçen Musul emiri Kürboğa idaresindeki Selçuklu odusunda İnaloğulları da yer almıştı Emîr İbrâhîm değişen şartlara tarafından Büyük Selçuklulara, Türkiye Selçuklularına ve Ermanşâhlara tâbi olmuştu
İlAldı vaktinde (11101142), Emîr Zengî ve Mardin Artuklu emîri, Timurtaş ile birleşerek Âmid'i muhasara ettilerse de, şehrin adaleli surları karşı çekilmek zorunda kaldılar (1134) Emîr İlAldı'nın ölümünden sonradan İnaloğulları Beyliği'nde Vezîr Nisanoğlu Mü'eyyeddîn ve evlâtlarının önemli bir rol oynadıkları ve yönetime hâkim olduklarını görüyoruz
Emîr Timurtaş'ın 1151 yılında Âmid'i iki defa kuşatmasından sonradan İnaloğulları ve bu emîrliği zorlama altında tutan Nisanoğulları ailesi Mardin Artuklularına tâbi oldular Hısn Keyfâ Artuklularından Nûreddîn Muhammed, Salahaddîn Eyyûbî'ye bağlanmış ve ona karşı bütün vazifelerini yerine getirmişti Fakat Nûreddîn'in bir isteği vardı, bu da Âmid şehrine sahip olmaktı Salahaddîn, adı geçen şehri alıp, ona vermeğe va'd etti Salahaddîn verdiği sözü yerine getirmek için beraberinde Nûreddîn Muhammed olduğu halde Âmid üzerine yürüdü ve şehri kuşattı Neticede 9 Mayıs 1183'de Âmid'e girerek şehri Nûreddîn Muhammed'e verdi Böylece İnaloğulları Beyliği sona ermiş oldu
İnaloğulları zamanında Âmid'i iktisadî ve kültürel bakımdan fazla ilerlemiş, ayrıca şehirde mühim imâr faaliyetlerinde bulunulmuştu Emîr İlAldı zamanında yanan Diyarbekir Ulu Câmii'nin baştan yapıldığını biliyoruz Tekrar bu emîrin sur üzerinde de bir kitabesi vardır İnaloğulları zamanında Âmid'de tekstil sanayî çok gelişmişti ve bu şehirde halı, bez ve çadır bezleri imâl ediliyordu 1122 yılında ise Âmid'e emrindeki Zü'lkarneyn ve Ergani kaleleri civarında bakır madeni bulunmuş ve işletilmeğe başlanmıştı *
