İnsanda Dolaşım Sistemi
Tüm canlı organizmaların yaşayabilmesi için beslenmeboşaltım, solunum yapması gereklidir Gelişmiş yapılı, büyük vücutlu canlılarda besinlerin ve temiz havanın vücuda yayılmasını, hücrelerde oluşan artıkların boşaltım organlarına ulaştırılmasını karşılayan yapılara dolaşım sistemi denir
Dolaşım sistemi çiçekli tümör, eklem bacaklılar, yumuşakçalar, derisi dikenliler ve omurgalı canlılarda bulunur genel olarak tüm sistemlerle ilişkili olan dolaşım sistemi kalp, damarlar ve kan dokusundan oluşur
İnsanlarda dolaşım sistemi;
* Sindirilmiş besinleri, su ve mineralleri hücrelere taşıma,
* Akciğerden alınan oksijeni hücrelere nakliye
* İç salgı bezlerinin ürettiği hormonları hedef organlara iletme
* Karaciğerin ürettiği ısıyı bütün vücuda dağıtım,
* Hücrelerin ürettiği bundan böyle maddeleri böbreğe ve deriye taşıma,
* Solunum sonucu oluşan karbondioksiti akciğerlere taşıma,
* Bağışıklık elemanı olan akyuvar ve antikorları vücuda dağılım görevlerini yaparlar
IDolaşım Sisteminin Yapısı
Kapalı kan dolaşımına sahip olan insanda yürek, atar, toplar, kılcal damarlar ve kan sıvısı dolaşım sistemini oluşturur Dolaşım sisteminin çalışması istemsiz olup, kalp ve adaleli damarların egzersiz düzenini omurilik soğanı ayarlar
* Yürek
Göğüs kafesi içerisinde ve 2 akciğer arasındaki boşlukta bulunur Etrafını çeviren kemik kafes kalbi, çalışması sırasında korur Yaklaşık yumruk büyüklüğünde olan bir yürek bir pompa gibi çalışarak kan sıvısının damarlar içerisinde hareketini sağlar
* Kalbin Yapısı
Kalbin üstünde kalın, elastik ve dayanıklı bir çeper (Perikard) bulunur Bu çeper ile kalp aralarında kaygan bir akıcı vardır Bu akıcı kalbin daha bakımlı çalışmasını sağlar Kalbin duvarları dolgun (kırmızılı) kaslardan yapılmıştır Kalp kası ritmik ve seri kasılır Kalbin çalışması esnasında üstteki bölgesi olan kulakçıklar emici, daha alçak bölgesi olan karıncıklar pompalayıcı bir zor oluşturur
İnsanlarda kalp iki kulakçık ve iki karıncık olmak üzere dört gözlüdür Kalbin sol bölümünde temiz kan, sağ bölümünde ise lekeli kan bulunur
Kalp kaslarının beslenmesini koroner damarlar sağlar Dört odacıklı olan kalbin üstteki 2 odacığına kulakçık denir Kulakçıklar toplardamarlarla bağlantılıdır Dipteki iki odacığına da karıncık denir Karıncıklar atardamarlar ile bağlantılıdır Kalpte kulakçıklar ile karıncıklar aralarında tek yönlü açılan kapakçıklar bulunur Bu kapakçıklar karıncıkların kasılması esnasında kanın geriye doğru dönmesini önler
* Kalbin Çalışması
Kasılıp ? gevşeyerek çalışır Kasılma esnasında ilk olarak kulakçıklar kasılıp kanı karıncıklara pompalar, sonradan ise karıncıklar kasılarak kanı kalpten vücuda pompalar
* Kulakçıkların kasılması sırasında;
Sağ kulakçık, vücut toplardamarından kirli kanı emer Sol kulakçık, akciğer toplardamarından temiz kanı emer
* Karıncıkların kasılması esnasında;
Sağ karıncık akciğer atardamarına kirli kanı pompalar Sol karıncık aort atardamarına temiz kanı pompalar
Not : Kulakçıklar kasılırken, karıncıklar gevşer, karıncıklar kasılırken kulakçıklar gevşer Odacıklar kasılırken kan pompalanır ve gevşerken kan dolar
Kalbin, atışı sırasında damarlarda oluşturduğu sarsıntıya nabız, atardamarlarda akan kanın oluşturduğu basınca tansiyon denir
* Damarlar
Kanın dolaştığı kanallardır Yapı ve görevine tarafından 3 çeşit kan damarı bulunur
* Atardamarlar
Kanı kalpten vücuda götüren damarlardır Pak kan taşır (Akciğer atardamarı hariç) Temiz kanı kalpten vücuda içeren damar aort atardamarıdır Çeperleri kalın ve esnektir Tansiyonun en fazla olduğu damardır
* Toplar Damarlar
Kanı vücuttan kalbe getiren damardır Çeperleri atar damarlardan daha incedir Vücutta, yürek seviyesinin altında kalan toplardamarlarda kanın geri akışını engelleyen kapakçıklar bulunur Benekli kan taşırlar (Akciğer toplardamarı hariç)
Anekdot : Karaciğer kapı toplardamarı, bağırsaktan emilen besinleri karaciğere getirir
Anekdot : Atardamarlarla toplardamarların yapısında damarın çeşidine tarafından ince yada kalın bir kas tabakası bulunur Damar kasları, kanın hareketini ve kan basıncını ayarlar
* Kılcal Damarlar
Tek sıralı epitel hücrelerinden oluşmuş olup ince yapılıdır Atardamarlar ile toplardamarlar aralarında bağlantıyı sağlar Bir atardamarla bir toplardamar arasında yüzlerce kılcal damar bulunabilir Kılcal damarlar kan sıvısı ile doku hücreleri arasındaki temas yüzeyini artırır Kan ile hücreler arasındaki madde alışverişini sağlar Kılcal damarlardan;
Oksijen ve besin hücrelere geçer
Karbondioksit ve atık maddeler de hücrelerden kılcal damarlara geçer
* Kan
Vücudun istikrarsız olan tek dokusudur İçeriğinin %90 kadarı su olduğu için akıcıdır Damarlar içerisindeki madde taşınmasında rol oynar Kan dokusu 2 kısımdan oluşur
1Kan Sıvısı (Plazma)
Bolca su, organik (dekstroz, aminoasit, protein) ve inorganik maddeler ve minerallerden meydana gelmiştir
Kan proteinleri, hormonlar, antikorlar ve üre kan sıvısında bulunur Görevi hücrelere beslenme taşımak ve artıkları dokulardan uzaklaştırmaktır
Not: CO2 miktarı artı olan kana lekeli kan, O2 miktarı fazla olan kana temiz kan denir
Kan sıvısındaki hücreler ve proteinlerin elenmesiyle elde edilen sarı renkli sıvı kısma serum denir Serum içerisinde besinler ve antikorlar bulunur
2Kan Hücreleri
Kan sıvısında özel görevi olan üç çeşit hücre vardır
·Alyuvarlar (Eritrositler) : Kırmızı kemik iliğinde üretilirler Yaşlanmış alyuvarlar karaciğerde parçalanır Çekirdekleri yoktur Oksijen ve karbondioksit taşınmasında görevlidir Yapısında oksijen taşıyan ve kana kırmızı rengini veren hemoglobin (Fe içerir) bulundurur Kan gruplarının oluşmasını karşılayan özel proteinleri (Antijen) taşır
·Akyuvarlar (Lökositler) : Sarı kemik iliği, dalak ve lenf bezlerine üretilirler Vücudu mikroplara karşı korurlar ve antikor üretirler Rahatsızlık derhal sayıları artar Hareket ederek damar dışına çıkabilirler ve yıpranmış, ölü hücreleri yiyerek temizlerler Çekirdekleri vardır
·Kan Pulcukları (Trombosit) : Kanın damar dışına çıkması halinde pıhtılaşmasını sağlarlar (Fibrinojen proteini ile) Karaciğer tarafından üretilen Heparin maddesi ise kanın damar içinde pıhtılaşmasını engeller Renksiz olup çekirdek taşımazlar Çalışması için K vitaminleri gereklidir
IIDolaşım Şekilleri
1Küçük Kan Dolaşımı
Bu dolaşım şeklinin amacı benekli kanı oksijen yönüyle zenginleştirmek yani kanı temizlemektir İzlediği yol sağ karıncıkta başlayıp sol kulakçıkta biter
Sağ karıncıktaki lekeli kan akciğer atar damarı ile akciğerlere götürülüp orada temizlenir Temizlenen kanın akciğer toplar damarıyla kalbin sol kulakçığına getirilmesine küçük kan dolaşımı denir
Kirli kirli temiz pak
Sağ Karıncık ? Akciğer atardamarı ? Akciğer ? Akciğer Toplardamarı ? Sol kulakçık
2Büyük Kan Dolaşımı
Bu dolaşımın amacı temizlenen kanı vücuda dağıtıp, kirli kanı kalbin sağ kulakçığına getirmektir
Sol karıncıktaki pak kan aort atardamarıyla bütün vücuda gönderilir Vücuttan toplanan benekli kan toplar damar ile kalbi sağ kulakçığına kazanç
pak pak kirli kirli
Sol Karıncık ? Aort atardamarı ? Gövde ? Toplardamar ? Sağ kulakçık
3Lenf Dolaşımı
Lenf kanalları, lenf bezleri ve lenf organlarından oluşur Sindirim sonucu oluşan yağ asitleri ve gliserolü taşıyarak kan sıvısına aktarır Fazla sayıda akyuvar içerdiği için cisim savunmasında görevlidir Lenf bezleri antikor üretir Hastalarda lenf bezleri şişer (Bademcik, dalak vs)
VKan Grupları
Kana kırmızı rengini veren alyuvarlar, üzerlerinde taşıdıkları özel kan proteinleri etkisiyle de kan gruplarının oluşmasını sağlar Bu özel proteinler 3 çeşittir A, B ve Rh proteinleri alyuvarlarda bulunup bulunmamalarına kadar çok sayıda kan grubu oluşur
·A grubu : Alyuvarların yapısında A proteinleri bulunur
·B grubu : Alyuvarların yapısında B proteinleri bulunur
·AB grubu : Alyuvarların yapısında ayrıca A hem de B proteinleri karışık olarak bulunur
·O grubu : Alyuvarların yapısında A ve B proteinleri bulunmaz
·Rh (+) grubu : Alyuvarların yapısında Rh proteinleri bulunur
·Rh () grubu : Alyuvarların yapısında Rh proteinleri bulunmaz
Bağışıklık mekanizmasının bir ürünü olan bazı özel antikorlar (çökeltici madde) da kanda bulunabilir Bunlarında 3 çeşidi vardır A antikoru, B antikoru ve Rh antikorudur
Kan Grubu
Antijen
Antikor
A
A
B antikoru
B
B
A antikoru
AB
A ve B
Antikor değil
0
Antijen değil
A ve B antikoru
Rh+
Rh
Antikor değil
Rh
Antijen değil
Rh antikoru
Hiçbir kanın yapısında benzer isimli protein ve antikorlar tabi yanlamasına bulunmazlar Çünkü aynı isimli protein ve antikorlar ortak etkileşecek olurlarsa birbirlerini tutarak katılaşır ve çökelirler
bu nedenle ;
Not : A proteini + A antikoru çökelir
B proteini + B antikoru çökelir
Rh proteini + Rh antikoru çökelir
A grubunda ? B antikoru
B grubunda ? A antikoru
0 grubunda ? A ve B antikorları
Rh() grubunda ? Rh antikoru bulunur
Rh(+) grubunda ? Rh antikoru bulunmaz
AB grubunda ? A ve B antikoru bulunmaz
Kan alış verişlerinin yapılabilmesi için bölge ve veren şahısların kan proteinleri ile antikorlarına bakılır Buna tarafından de her grup kendisinden kan alabilir
Not : AB0 sisteminde 0 grubu genel verici, AB ise genel alıcı olarak adlandırılır *
Tüm canlı organizmaların yaşayabilmesi için beslenmeboşaltım, solunum yapması gereklidir Gelişmiş yapılı, büyük vücutlu canlılarda besinlerin ve temiz havanın vücuda yayılmasını, hücrelerde oluşan artıkların boşaltım organlarına ulaştırılmasını karşılayan yapılara dolaşım sistemi denir
Dolaşım sistemi çiçekli tümör, eklem bacaklılar, yumuşakçalar, derisi dikenliler ve omurgalı canlılarda bulunur genel olarak tüm sistemlerle ilişkili olan dolaşım sistemi kalp, damarlar ve kan dokusundan oluşur
İnsanlarda dolaşım sistemi;
* Sindirilmiş besinleri, su ve mineralleri hücrelere taşıma,
* Akciğerden alınan oksijeni hücrelere nakliye
* İç salgı bezlerinin ürettiği hormonları hedef organlara iletme
* Karaciğerin ürettiği ısıyı bütün vücuda dağıtım,
* Hücrelerin ürettiği bundan böyle maddeleri böbreğe ve deriye taşıma,
* Solunum sonucu oluşan karbondioksiti akciğerlere taşıma,
* Bağışıklık elemanı olan akyuvar ve antikorları vücuda dağılım görevlerini yaparlar
IDolaşım Sisteminin Yapısı
Kapalı kan dolaşımına sahip olan insanda yürek, atar, toplar, kılcal damarlar ve kan sıvısı dolaşım sistemini oluşturur Dolaşım sisteminin çalışması istemsiz olup, kalp ve adaleli damarların egzersiz düzenini omurilik soğanı ayarlar
* Yürek
Göğüs kafesi içerisinde ve 2 akciğer arasındaki boşlukta bulunur Etrafını çeviren kemik kafes kalbi, çalışması sırasında korur Yaklaşık yumruk büyüklüğünde olan bir yürek bir pompa gibi çalışarak kan sıvısının damarlar içerisinde hareketini sağlar
* Kalbin Yapısı
Kalbin üstünde kalın, elastik ve dayanıklı bir çeper (Perikard) bulunur Bu çeper ile kalp aralarında kaygan bir akıcı vardır Bu akıcı kalbin daha bakımlı çalışmasını sağlar Kalbin duvarları dolgun (kırmızılı) kaslardan yapılmıştır Kalp kası ritmik ve seri kasılır Kalbin çalışması esnasında üstteki bölgesi olan kulakçıklar emici, daha alçak bölgesi olan karıncıklar pompalayıcı bir zor oluşturur
İnsanlarda kalp iki kulakçık ve iki karıncık olmak üzere dört gözlüdür Kalbin sol bölümünde temiz kan, sağ bölümünde ise lekeli kan bulunur
Kalp kaslarının beslenmesini koroner damarlar sağlar Dört odacıklı olan kalbin üstteki 2 odacığına kulakçık denir Kulakçıklar toplardamarlarla bağlantılıdır Dipteki iki odacığına da karıncık denir Karıncıklar atardamarlar ile bağlantılıdır Kalpte kulakçıklar ile karıncıklar aralarında tek yönlü açılan kapakçıklar bulunur Bu kapakçıklar karıncıkların kasılması esnasında kanın geriye doğru dönmesini önler
* Kalbin Çalışması
Kasılıp ? gevşeyerek çalışır Kasılma esnasında ilk olarak kulakçıklar kasılıp kanı karıncıklara pompalar, sonradan ise karıncıklar kasılarak kanı kalpten vücuda pompalar
* Kulakçıkların kasılması sırasında;
Sağ kulakçık, vücut toplardamarından kirli kanı emer Sol kulakçık, akciğer toplardamarından temiz kanı emer
* Karıncıkların kasılması esnasında;
Sağ karıncık akciğer atardamarına kirli kanı pompalar Sol karıncık aort atardamarına temiz kanı pompalar
Not : Kulakçıklar kasılırken, karıncıklar gevşer, karıncıklar kasılırken kulakçıklar gevşer Odacıklar kasılırken kan pompalanır ve gevşerken kan dolar
Kalbin, atışı sırasında damarlarda oluşturduğu sarsıntıya nabız, atardamarlarda akan kanın oluşturduğu basınca tansiyon denir
* Damarlar
Kanın dolaştığı kanallardır Yapı ve görevine tarafından 3 çeşit kan damarı bulunur
* Atardamarlar
Kanı kalpten vücuda götüren damarlardır Pak kan taşır (Akciğer atardamarı hariç) Temiz kanı kalpten vücuda içeren damar aort atardamarıdır Çeperleri kalın ve esnektir Tansiyonun en fazla olduğu damardır
* Toplar Damarlar
Kanı vücuttan kalbe getiren damardır Çeperleri atar damarlardan daha incedir Vücutta, yürek seviyesinin altında kalan toplardamarlarda kanın geri akışını engelleyen kapakçıklar bulunur Benekli kan taşırlar (Akciğer toplardamarı hariç)
Anekdot : Karaciğer kapı toplardamarı, bağırsaktan emilen besinleri karaciğere getirir
Anekdot : Atardamarlarla toplardamarların yapısında damarın çeşidine tarafından ince yada kalın bir kas tabakası bulunur Damar kasları, kanın hareketini ve kan basıncını ayarlar
* Kılcal Damarlar
Tek sıralı epitel hücrelerinden oluşmuş olup ince yapılıdır Atardamarlar ile toplardamarlar aralarında bağlantıyı sağlar Bir atardamarla bir toplardamar arasında yüzlerce kılcal damar bulunabilir Kılcal damarlar kan sıvısı ile doku hücreleri arasındaki temas yüzeyini artırır Kan ile hücreler arasındaki madde alışverişini sağlar Kılcal damarlardan;
Oksijen ve besin hücrelere geçer
Karbondioksit ve atık maddeler de hücrelerden kılcal damarlara geçer
* Kan
Vücudun istikrarsız olan tek dokusudur İçeriğinin %90 kadarı su olduğu için akıcıdır Damarlar içerisindeki madde taşınmasında rol oynar Kan dokusu 2 kısımdan oluşur
1Kan Sıvısı (Plazma)
Bolca su, organik (dekstroz, aminoasit, protein) ve inorganik maddeler ve minerallerden meydana gelmiştir
Kan proteinleri, hormonlar, antikorlar ve üre kan sıvısında bulunur Görevi hücrelere beslenme taşımak ve artıkları dokulardan uzaklaştırmaktır
Not: CO2 miktarı artı olan kana lekeli kan, O2 miktarı fazla olan kana temiz kan denir
Kan sıvısındaki hücreler ve proteinlerin elenmesiyle elde edilen sarı renkli sıvı kısma serum denir Serum içerisinde besinler ve antikorlar bulunur
2Kan Hücreleri
Kan sıvısında özel görevi olan üç çeşit hücre vardır
·Alyuvarlar (Eritrositler) : Kırmızı kemik iliğinde üretilirler Yaşlanmış alyuvarlar karaciğerde parçalanır Çekirdekleri yoktur Oksijen ve karbondioksit taşınmasında görevlidir Yapısında oksijen taşıyan ve kana kırmızı rengini veren hemoglobin (Fe içerir) bulundurur Kan gruplarının oluşmasını karşılayan özel proteinleri (Antijen) taşır
·Akyuvarlar (Lökositler) : Sarı kemik iliği, dalak ve lenf bezlerine üretilirler Vücudu mikroplara karşı korurlar ve antikor üretirler Rahatsızlık derhal sayıları artar Hareket ederek damar dışına çıkabilirler ve yıpranmış, ölü hücreleri yiyerek temizlerler Çekirdekleri vardır
·Kan Pulcukları (Trombosit) : Kanın damar dışına çıkması halinde pıhtılaşmasını sağlarlar (Fibrinojen proteini ile) Karaciğer tarafından üretilen Heparin maddesi ise kanın damar içinde pıhtılaşmasını engeller Renksiz olup çekirdek taşımazlar Çalışması için K vitaminleri gereklidir
IIDolaşım Şekilleri
1Küçük Kan Dolaşımı
Bu dolaşım şeklinin amacı benekli kanı oksijen yönüyle zenginleştirmek yani kanı temizlemektir İzlediği yol sağ karıncıkta başlayıp sol kulakçıkta biter
Sağ karıncıktaki lekeli kan akciğer atar damarı ile akciğerlere götürülüp orada temizlenir Temizlenen kanın akciğer toplar damarıyla kalbin sol kulakçığına getirilmesine küçük kan dolaşımı denir
Kirli kirli temiz pak
Sağ Karıncık ? Akciğer atardamarı ? Akciğer ? Akciğer Toplardamarı ? Sol kulakçık
2Büyük Kan Dolaşımı
Bu dolaşımın amacı temizlenen kanı vücuda dağıtıp, kirli kanı kalbin sağ kulakçığına getirmektir
Sol karıncıktaki pak kan aort atardamarıyla bütün vücuda gönderilir Vücuttan toplanan benekli kan toplar damar ile kalbi sağ kulakçığına kazanç
pak pak kirli kirli
Sol Karıncık ? Aort atardamarı ? Gövde ? Toplardamar ? Sağ kulakçık
3Lenf Dolaşımı
Lenf kanalları, lenf bezleri ve lenf organlarından oluşur Sindirim sonucu oluşan yağ asitleri ve gliserolü taşıyarak kan sıvısına aktarır Fazla sayıda akyuvar içerdiği için cisim savunmasında görevlidir Lenf bezleri antikor üretir Hastalarda lenf bezleri şişer (Bademcik, dalak vs)
VKan Grupları
Kana kırmızı rengini veren alyuvarlar, üzerlerinde taşıdıkları özel kan proteinleri etkisiyle de kan gruplarının oluşmasını sağlar Bu özel proteinler 3 çeşittir A, B ve Rh proteinleri alyuvarlarda bulunup bulunmamalarına kadar çok sayıda kan grubu oluşur
·A grubu : Alyuvarların yapısında A proteinleri bulunur
·B grubu : Alyuvarların yapısında B proteinleri bulunur
·AB grubu : Alyuvarların yapısında ayrıca A hem de B proteinleri karışık olarak bulunur
·O grubu : Alyuvarların yapısında A ve B proteinleri bulunmaz
·Rh (+) grubu : Alyuvarların yapısında Rh proteinleri bulunur
·Rh () grubu : Alyuvarların yapısında Rh proteinleri bulunmaz
Bağışıklık mekanizmasının bir ürünü olan bazı özel antikorlar (çökeltici madde) da kanda bulunabilir Bunlarında 3 çeşidi vardır A antikoru, B antikoru ve Rh antikorudur
Kan Grubu
Antijen
Antikor
A
A
B antikoru
B
B
A antikoru
AB
A ve B
Antikor değil
0
Antijen değil
A ve B antikoru
Rh+
Rh
Antikor değil
Rh
Antijen değil
Rh antikoru
Hiçbir kanın yapısında benzer isimli protein ve antikorlar tabi yanlamasına bulunmazlar Çünkü aynı isimli protein ve antikorlar ortak etkileşecek olurlarsa birbirlerini tutarak katılaşır ve çökelirler
bu nedenle ;
Not : A proteini + A antikoru çökelir
B proteini + B antikoru çökelir
Rh proteini + Rh antikoru çökelir
A grubunda ? B antikoru
B grubunda ? A antikoru
0 grubunda ? A ve B antikorları
Rh() grubunda ? Rh antikoru bulunur
Rh(+) grubunda ? Rh antikoru bulunmaz
AB grubunda ? A ve B antikoru bulunmaz
Kan alış verişlerinin yapılabilmesi için bölge ve veren şahısların kan proteinleri ile antikorlarına bakılır Buna tarafından de her grup kendisinden kan alabilir
Not : AB0 sisteminde 0 grubu genel verici, AB ise genel alıcı olarak adlandırılır *
