İnsanlık, 1950'li yıllarda gökyüzüne yalnızca bakmanın yetmeyeceğini fark edip rotayı uzaya çevirdi. Ama yalnızca 60-70 yıllık tarihi var üzere görünen uzay merakı, aslında insanlığın tarihi kadar eski.
Günümüzde her bir misyon için milyarlarca dolarlık yatırım gerektiren uzay çalışmaları, 'insanlığın dünya üzerinde gırla sorunu varken neden uzaya para harcanıyor?' üzere mantığı anlaşılabilir lakin çokça karşılığı olan birtakım sorularla eleştiriliyor. Pekala hakikaten, insanlık neden dünya problemlerini çözmek varken uzaya para harcamaya devam ediyor?
Bundan 30 bin yıl evvel, tek ışığın yıldızlar olduğu bir gecede gökyüzüne baktığınızı hayal edin…
Böyle bir anın büyüleyici olacağını hayal etmek çok da sıkıntı değil. Hiçbir yapay ışık kaynağı olmadan, açık ve aysız bir gecede gökyüzüne bakabilsek kim bilir neler görürdük. Cetlerimiz da o denli yaptılar. Uzun geceler uzunluğu gökyüzünü izlediler. Gördüklerinin ne olduğunu anlamaya çalıştılar.
Hatta kimi çalışmalar, 33 bin - 10 bin yıl ortasına tarihlenmiş birtakım mağara duvar resimlerinin yıldızların pozisyonuna dair temsili çizimler olduğunu söylüyor. Stonehenge üzere hâlâ 'gizemini' koruyan birtakım yapıların da yıldızların pozisyonu, inançlar ve toplumsal ömür ile yakından temaslı olduğu düşünülüyor.
Yani aslında insanlık, başını kaldırıp gökyüzünü fark ettiğinden beri orada ne olduğunu anlamaya çalıştı. Sorulara aldığı yanıtlar ise hayatını şekillendirecek sonuçlar ortaya çıkardı. Tarımdan inanç sistemlerine insan hayatını kökünden etkileyen pek çok bahis, uzaya dair bilgimizden direkt etkilendi.
Zaman değişti, gözlerimizle değil teleskoplarla gökyüzünü izlemeye başladık
Bu aklın alması sıkıntı uzunlukta vakit boyunca yıldızlara ve gezegenlere bakıp pek çok şey yaptık. Üzerinde yaşadığımız gezegeni ve günümüzde kulağa kolay gelen birtakım 'kanunları' anladık, gördüklerimizi anlamlandırmaya başladık.
Aradan geçen on binlerce yıldan sonra, yaklaşık 400 sene evvel birinci sefer teleskoplar kullanılarak gözlerimizden daha ziyadesiyle uzayı gözlemlemeye başladık. Akabinde tekrar birkaç yüz yıl geçti ve sonunda, 1950'li yıllarda uzaya araçlar ve hatta beşerler, hayvanlar gönderme kararı aldık.
Sonrasında Ay'a ayak basan birinci beşerler, uzayda bir istasyonda araştırma yürüten astronotlar, uzak gezegenleri 'gözlerimiz olup' izleyen uzay araçları…
İyi de, temel sorumuzun bu öyküyle ne ilgisi var?
İnsanlık olarak sık sık ne kadar özel bir cins olduğumuzdan bahsederiz. Akıllıyızdır. Bilgiye sahibizdir. Zekiyizdir. Mahirizdir. Yapamayacağımız şey yoktur. Bize bu 'özelliği' sağlayan şeyin ne olduğunu düşündüğümüzde ise sonsuz bir merak, sorulan sorular ve alınan yanıtlar ile gelinen nokta olduğunu görürüz.
Yani aslında sorunun en genel ve verilmesi gereken birinci karşılığı bu. Türümüzü olduğu yere getiren, her seferinde daha fazlasını öğrenmek için attığımız adımlardı. 2022'de de, 2050'de de, 2378'de de bu değişmeyecek. Zira insan için her vakit bilmediği, keşfetmediği bir şeyler olacak. Bunları manaya, keşfetme isteği, her vakit en büyük münasebetimiz olmaya devam edecek. Lakin bu sorunun öteki yanıtları da var.
NASA'nın Ay'a on yıllar sonra tekrar insan göndermesinin maliyeti 93 milyar dolar. Bu ne manaya geliyor?
NASA, Artemis vazifesi ile yıllar sonra birinci sefer beşerli bir Ay misyonu gerçekleştirecek. Bu vazife ile Ay'a gönderilen astronotlar, geçmiştekilerin bilakis Ay'da kalıcı olabileceğimiz üsler kurmak üzere kimi vazifeler için öncü olacak.
Ay'da kalıcı üsler kurmanın temel motivasyonu ise hem uydumuzu daha yakından tanımak hem de esas rotamız olan Mars'a bir 'geçiş basamağı' oluşturmak.
Ay'da kurulması planlanan üsler, insanlığı beşerli Mars misyonları için pek çok zorluğa karşı hazırlayacak. Yani Artemis misyonu, en çok da bu yüzden kıymetli. Çeşidimizi Mars'a taşımadan evvel, son birkaç araştırma ve hazırlık yapabilmek için…
İşte bu maksat için NASA'nın bütçesinin 2025 yılında 93 milyar dolara ulaşmış olacağı ifade ediliyor. Neredeyse 15 yıldır devam eden çok taraflı çalışmaların bütünü için harcanan toplam bütçe bu.
Şimdi sorumuza geri dönelim. Yaygın olarak sarf edilen birtakım telaffuzlar üzerinden, neden Ay'a insan göndermenin değerli olduğuna ve bu kadar para harcanmasında sorun olmadığına dair kimi yanıtlara bakalım.
''Dünyada keşfedilmemiş cinsler, gizemlerle dolu devasa okyanuslar var. Evvel onları araştırmak yerine neden uzaya gitmeye çalışıyoruz ki?''
İnsanlığın uzay çalışmalarına yönelik en büyük tenkitlerden biri bu. Lakin bu tenkit ne yazık ki dengeli değil. Farklı alanlarda uzmanlaşmış bilim insanları, aslında aklınıza gelebilecek her bahiste durmadan araştırma yapıyorlar. Bir küme astrofizikçi ve mühendis uzayla ilgilenirken deniz biyologları okyanusları araştırıyor, jeologlar gezegenimizin yapısını anlamaya çalışıyor.
Zaten uzay çalışmaları tek başına var olmuyor. Dallar ortası bilgi paylaşımları yapılan araştırmaları manalı kılıyor ve sonuçlar elde etmemizi sağlıyor. Bilim tek bir mevzu üzerinden ilerleyen limitli bir çalışma alanı değil. İnsanlığı, gezegenleri ve kainatı; varoluşu anlamak, her alanda durmadan araştırma yapmamızı gerektiriyor.
Uzay araştırmaları dışındaki alanlarda yürütülen çalışmalar kamuoyundan çok ilgi görmediği için genelde daha sessiz yürütülüyor…
''Uzay misyonları insanlığa direkt yarar sağlamıyor. Mars'ı araştıracağımıza Dünya'daki insanların sıkıntılarını çözelim''
Bu bahiste gelen en büyük tenkitlerden biri de uzay misyonlarının insanlara direkt yarar sağlamadığı tarafında oluyor. Aslında bu büyük bir yanılgı. Zira insanlığın, örneğin, Mars'a gitmeyi bu kadar istemesinin temel motivasyonu 'hayatta kalmaya' dair epey ilkel bir güdü.
Çünkü bu gezegenin sonsuza kadar konutumuz olamayacağını biliyoruz. Cinsimizin geleceğine yeni seçenekler yaratabilmek için, yaşayabileceğimiz en yakın gezegende neler yapabileceğimizi araştırmak, insan hayatına olabilecek en direkt yarar diyebiliriz.
Ayrıca bunun yanında, üstte da bahsettiğimiz üzere; uzayda elde edilebilecek rastgele bir bilginin farklı bilim kollarını nasıl etkileyeceğini; apayrı bir durumu ya da sorunu araştıran bilim insanları için nasıl bir data sağlayacağını bilemeyiz. Tam da bu sebeple bilimin her alanında atılan adımlar birbirinden bağımsız ve direkt yararı olmayan adımlar üzere görünse de, her biri aslında iç içe ve çok pahalı.
Örneğin uzay araştırmaları bize dünyadaki güç ve kaynak meselesini çözmek için birçok şey öğretebilir. Farklı bir gezegende bulacağımız canlılık izleri, bize kendi evrimimize, hayatın oluşumuna dair çok kıymetli bilgiler sunabilir. Ya da uzay araçları için yürütülen mühendislik çalışmaları, insanlık için farklı büyük bir sorunun tahlilinde kullanılabilir…
''Ay'a ya da Mars'a gitmeye harcanacak parayla açlık çeken milyonlarca beşerler doyurulabilir''
Geçersiz bir başka argüman ise uzay araştırmalarına ayrılan bütçenin o araştırmalara gitmek yerine açlığı bitirebileceği tezi.
Neden geçersiz olduğunu daha ayrıntılı açıklamadan evvel farklı ülkelerin uzay ajanslarının yıllık bütçelerine bakalım;
- ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA): 24 milyar dolar
- Avrupa Uzay Ajansı (ESA): 6,49 milyar Euro
- Rusya’nın uzay ajansı Roscosmos: Yıllık ortalama 2 milyar dolar
- Almanya Uzay Ajansı DLR: 2019’da toplam 1 milyar 155 milyon Euro (Almanya ayrıyeten ESA’nın fonlamasının yüzde 21,3’ünden sorumlu)
- Birleşik Krallık Uzay Ajansı (UKSA): 569 milyon pound (İngiltere ayrıyeten ESA’nın toplam fonlamasının yüzde 9’undan fazlasına katkı sunuyor)
- Japon Uzay Ajansı (JAXA): 500 milyon dolar
- Çin: İddiası 8 milyar dolar
- Hindistan: Yaklaşık 2 milyar dolar
- Türkiye Uzay Ajansı: Yaklaşık 3,5 milyon dolar
Ayrıca, bu hususta en çok para harcayan ülke olduğu için ABD'den örnek vermek gerekirse, NASA'nın uzay araştırmaları için aldığı yıllık bütçe, ABD'nin toplam bütçesinin 0,48-0,50 üzere epey ufak bir kısmı. Yani aslında devasa bir para üzere görünse de, koskoca ABD'nin bile yıllık bütçesinin %1 etmeyen bir kısmının bu türlü araştırmalara ayrılmış olmasını sorgulamak hayli enteresan.
Öte yandan, ufak bir karşılaştırma için göz atmak gerekirse ABD'de 2021 yılında sırf 'milli savunma' için yapılan harcamalar 725 milyar 709 milyon dolar. Bu paranın epey büyük kısmının silahlara gittiğini söylemek sanırım yanlış bir varsayım olmaz... Gazilere yönelik harcamalar için 105 milyar dolar, sıhhat hizmetleri için 96,4 milyar dolar ve eğitime 66,6 milyar dolar ayrılmış birebir sene içerisinde ABD'de.
Devletler en çok silaha, beşerler en çok kıyafete para harcarken uzay araştırmalarının bütçesine göz dikilmesi en hafif tabirle komik
Dünya'da içecek su, yiyecek ekmek bulamayan beşerler var. Bu insanlara yardım etmek, onlar için hayatı daha eşit ve adil bir hale getirmeye çabalamak doğal ki hepimizin vazifesi. Lakin bunu yaparken hem çeşidimizi hem de içinde olduğumuz sonsuz kozmosu, varoluşumuzu anlamamıza yardım edecek; tahminen bundan 500 sene sonra yaşayacak insanlara yeni bir konut bulacak araştırmalardan kısılması gerektiği fikri sahiden çok komik.
Tüketim çılgınlığına kapılmış; sürekli sepetine daha fazla eser ekleyen beşerler olarak açlıktan, susuzluktan ölmek üzere olan insanlara yardım etmek için gözümüzü roketlere dikmeden evvel tahminen de kendi yaşama halimizi gözden geçirmeliyiz.
Aynı halde, savaşı daima besleyen, bir türlü bitirmeyen insan aklı, uzaya giden roketleri durdurmaya çalışmadan evvel, başka insanların üzerine attığı roketleri durdurmayı denerse, tahminen o vakit gayemize ulaşabiliriz…