Kuruluş Kararı
İşletme hazırlamak, bir alanda oturtmak demektir Yatırımın verimi kuruluş kararı tutarlılığına bağlıdır Minik ve orta boyutlu işletmelerde kuruluş çabası büyük ölçekli işletmelerden daha kolaydır Kuruluşta, girişimci tecrübesi, sezgisi, kestirimi ve girişkenliği öne sürülür Çok detaylı yapılmayan araştırmalarla, işletme kurulabilir ve başarılı olunabilir Ama büyük işletmelerde kuruluş çalışmaları çok detaylı çözümleme ve araştırma gerektirir
Kuruluş Karar Süreci:
Yatırım Düşüncesi: İşletme kurma öncesi, belirli bir alanda ve çapta üretim fikri gereklidir Pazarda talep artışı, işletme yükselme eğilimi, maliyet minimizasyonu, yeni üretime antre, teknoloji yenilikleri gibi etkenler de, yeni yatırım fikrine antre nedeni olabilir Ülke idareli yapısı, pazar durumu, rekabet durumu, sış satım ve dış alım imkanları, teknoloji, doğal kaynak gibi etkenler ise bu fikrin biçimini etkiler
Yapılabilirlik Araştırmaları: Belli yatırım kararı öncesi, girişimcinin düşündüğü yatırıma ilişkin hesaplı, teknolojik ve mali sorunlar ve kuruluş yeri sorunlarının çözümü için gereken tüm bilgilerin sistemli toplanmasıdır Fizibilite araştırmalarının metin içinde toplanmasına ise yapılabilirlik projesi denir
Yapılabilirlik projesinde, dağıtılmış incelemeler yapılarak proje bütünlüğü sağlanır Bu araştırmaları açıklayalım:
1Idareli Incelemeler: Kurulacak işletmenin idareli yönden verimlilik ve ussallık durumunun araştırılmasıdır Üretilecek mal veya hizmete istek ve pazar payı belirlenir
2Teknik Çalışmalar: İşletmelerin seçecekleri teknolojinin belirlenme temelidir Üretim aşamalarının tanımlanması, üretim teknolojisi seçimi, makine seçimi ve yerleşimi, bakımonarım imkanları araştırması gibi araştırmaları kapsar
3Parasal Incelemeler: İşletmenin değişmez layık yatırım maliyetleri ve döner sermaye belirleme, gelirgider tespitleri, finansman kaynakları belirleme, işletme karlılığı tespiti ve ilgili değerlendirmeleri kapsamaktadır
4Yasal Çalışmalar: Sermaye gereksinimi, mali yükümlülük sınırlama, vergilendirme farklılığı, kredi imkanları, kuruluş giderleri, işletme yapısı zorunluluğu gibi etkenlerin değerlendirilmesidir
5Örgütsel Araştırmalar: Iş analizi, iş bölümü ve uzmanlaşma, yetki ve mesuliyet dağılımı, iletişim kanalları, personel alımı ve örgüt şeması çalışmalarıdır
Yapılabilirlik Projesi (Ön Proje): Fizibilite araştırmalarına tarafından ön proje hazırlanır Bu bir ön incelemedir ve yatırımın gerçekleştirilme ihtimalini belirlemeye yarar Yatırım fikri incelenerek yeterliliği tespit edilirse, belirlenmiş proje hazırlamada ön proje verileri kullanılır Ön proje çalışmaları çoğunlukla yalındır Oysa, bazen muhakkak projeymiş gibi çalışılır
Değer Biçme ve Yatırıma Karar: Projenin bütün bilgilerini ayrıntılı taşıyan fizibilite raporu, yatırım değerlendirmenin manâlı göstergesidir Bu bilgiler doğrultusunda değerlendirme sonucu, yatırıma karar verilir
Bir yatırıma temel ön projelerin değerlendirilmesinin belli başlı ölçütü karlılıktır Dolayısıyla işletme kurma kararı verilirken karlılık oranları incelenir Karlılık hesabı, işletmenin ömür boyu net geliri ve amortismanların, kuruluşun değişmeyen giderlerini aşması kabul edilir Kazanılacak net gelirlerin mevcut değeri bulunarak, kuruluş giderleriyle karşılaştırılır
Girişimci yönünden kullanılabilecek öteki değerlendirme ölçütleri ise; borç ödeme yeteneği, döviz etkisi, katma değerinde ölçütü, sermayehasıla oranı, sermaye yoğunluğu, emek verimliliği değerlendirmelerdir
Belirli Proje: Proje kabul ardındaki belli projeye çevrilir Bu aşamada proje somutlaştırılır ve ayrıntıları belirlenir
Belirli proje, işletme kapasitesi, büyüklüğü, hukuki yapısı, yapılacak harcamalar, alınacak donanımlar ve maliyetleri gibi bilgileri içerir Emin proje hazırlamanın en büyük yardımcısı ön projedir
Yatırım: Bu aşamada, proje için gereken tüm bedensel araştırmalar bitirilir ve işleyişe hazırlanılır
Arsa satın alma, üretim, ekipman kurma, cihaz ve araçgereç satın alma ve montaj çalışmaları yapılır Proje ve mühendislik tasarımları, röportaj ve sözleşmeler ve eğitim çalışmaları bu aşamada gerçekleşir
Temel sorunlar, projenin planlanan sürede bitirilmesi ve maliyetlerin hesaplanan seviyede tutulmasıdır böylece, çalışmaların süre çizelgesi doğrultusunda yapılması, harcamaların projeye uygunluğunu izleme ve denetleme gereklidir Gerektiğinde projede şartların değişmesi için değerlendirmeler yapılarak, yatırım kararının dayandırılacağı raporlar hazırlanır
Yatırım aşaması, koskocoman değişmeyen giderler gerektirir
Üretime Geçiş: Yatırım aşaması gerisinde test üretimine geçilir Bu son aşamadır Bu sırada, planlı nicelik, nitelik ve maliyetler denetim edilir Varsa aradaki farklar giderilmeye çalışılır Ardındaki, planlı yerinde alıştırma yapılarak belli üretime geçilir Yatırım süreci burada tamamdır
Kuruluş Yeri Tespit
Kuruluş yeri sorunu, işletmelerin kuruluş, yükselme, pazar değişimi, talep kaynakları değişimi gibi durumlarda çıkar İşletmenin şubeler veya ilave bürolar açması, çevre genişletmesi durumlarında da kuruluş yeri kararları alınır
Kuruluş yeri, işletmelerin amaçlarına ulaşması için şartlar sağlamalıdır Kuruluş yeri seçiminde evvela üretilen malların maliyetlerinin dağıtılmış kuruluş yeri etmenleriyle indirilmesine çalışılır İşletme giderlerinin en az ve gelirlerinin maksimum olduğu yer seçilir
Aşamalar
1 Bir ülke sınırları içinde alan seçimi
2Seçilen bölgede bir nokta seçme
3Seçilen noktadan arsa satın alarak işletme kurulup gerekli üretim araçları sağlanır ve iç mesken düzeni kurulur
Kuruluş Yeri Etkenleri:
Kuruluş yeri etkenlerini saptama ederken işletmenin egzersiz alanı esas alınır Ne işletmesi olduğuna göre etkenler değişir
Hammadde: İşletmeler mal üretmek için girdi maddeleri kullanırlar Girdilerin bir kısmı, üretilecek malın kayda değer bir kısmıdır, dğer bölümü ise mal içine aracısız olarak veya dolambaçlı katılır Malın manâlı bölümünün oluşmasını karşılayan girdiler hammadde, öteki girdiler ise muavin madde ya da malzemedir
Kuruluş yeri seçiminde en etkin etkenlerden biri hammadde ve yardımcı madde sağlamadır Hammadde, bedensel ve kimyasal nitelikler yönünden çağdaş ve geçerli işletme yönetimi imkanı sağlamalıdır, devamlılık ve güvenilirlik sağlanmalıdır, kullanışlı fiyat ve iyi ulaştırılabilir olmalıdır
Hammaddelerin ivedi bozulmaları sebebiyle, tarım ürünleri kullanan işletmeler bu ürünlerin yetiştirildiği yerlere kurulur
Hammaddelerin gerekli nitelikleri taşıması koşuluyla, aralıksız ve güvenilir sağlanabileceği yer seçilmelidir Aşırı rekabet tehlikeli ya da güvenilir hammadde bulunamayan durumlarda, hammadde kaynağı edinmeye çalışılır Bu nitelikler dıştan, hammadde ve yardımcı maddelerin satın alma bedelinin ya da kendi hammaddesini üreten işletmelerin üretim maliyetleri rekabet sağlayıcı seviyeyi aşmamalıdır
Ulaştırma: Üretim aşamalarında önemlidir Kullanılacak girdilerin, istenen nicelikte, nitelikte, zamanda ve yerde bulunması, fiyat ve ödeme koşullarının uygunluğu ulaşım imkanlarıyla bağlantılıdır
Kuruluş yeri seçiminde, yerin doğal yapısı ve yaşam koşulları dikkate alınır Oysa bunlar her an yeterli değildir Kuruluş yerinin, rakiplerin kuruluş yerine göre ulaşım yönünden daha olumlu olması önemlidir Olumsuz ulaşım koşulları, yüksek maliyetler gerektirir ve rekabeti zorlaştırır
Eski büyük kentlerin çoğu su yolları çevresine kurulmuştur Çünkü, su taşımacılığı büyük hacimli, ufak kıymetli önem taşımada en ucuz yoldur Ulaştırma etkeni, maliyetleri, sürat ve emin bölgelerdeki özel nakliye imkanları seçimine bağlıdır
Taşıma maliyeti, seçilen yol türü, kullanılan vasıta ve uzaklığa bağlıdır Araç Gereç nakliye maliyeti genel olarak uzaklık arttıkça azalır
Beş esas yol kullanılır Demiryolu, karayolu, denizyolu, havayolu ve boru hattı Günümüzde hızlı ve yoğun ulaşımın önemi, karayolu, demiryolu ve havayolu taşımacılığına önem vermeyi gerektirmiştir Ürünleri özel nakliye imkanları gerektiren işletmeler, bu imkanlara yakın yerlere kurulurlar
Malların tüketim bölgelerine taşınması, orta ve küçük işletmeler için fazla önemlidir Aradan aracıları dışında tutmak için, tüketim malı üretim işletmeleri, kent içi veya yakın çevrelerine kurulurlar
Pazara Yakın Olma: Yoğun nüfuslu yerler, fazla sayıda işletmeyi çekmektedir Çünkü, aracılar düşük maliyetle işletmeye ulaşabilmektedir İşletme sayısı, nüfus artışı ve pazar büyümesine emrindeki artmaktadır Yoğun nüfuslu kentlerde işletmeler de yoğundur Nüfus azalması ise işletme sayısını azaltmaktadır
Pazara yakın olma, taşınması zorlama ve fiyatı yüksek ürünler üreten işletmeler için fazla daha önemlidir Hammaddeden mala dönüşene kadar değeri fazla yükselen malların üreticilerinin hammaddeye yakın ya da tüketim alanlarında kurulmaları uygundur
Bakımonarım gibi yoğun satmak sonrası hizmet gerektiren ürünlerin üreticileri pazara çok yakın kurulmalı ya da servis imkanı sağlanmalıdır Satmak sonrası hizmet veren işletmeler defalarca pazara en yakın yerlere kurulur Bazı işletmeler, milli pazara dağılmak üzere mallar üretirler Bu işletmeler, ürünlerinin bütün ülkeye en ekonomik dağıtılabileceği yerlere kurulur Dar pazar alanında çalışan ve çevresel gereksinimleri karşılanmış ufak işletmeler, tüketim alanlarına yakın veya tüketim alanı içine kurulurlar Büyük işletmelere madde ve malzeme sunan işletmeler ise ilişkili büyük işletmelerin yakınlarına kurulurlar
İşgücü: İşletme kurup işletmek için gereken unsurların başındadır Mekanizasyon ve otomasyonla azaltılabilir Fakat, ayrıntılarıyla kaldırılamaz İşgücü, hayati derece manâlı ve pahalı imal elemanıdır İşletme yerleşimi, becerili, eğitimli ve işletme amaçlarına uygun işgücü sunulmasına bağlıdır İşgücü büyüklüğü, beceri, ödenti seviyesi, sendikalaşma derecesi ve personel tutumları kuruluş yeri seçimini fazla etkilemektedir Uygun kuruluş yeri kararı, işletmeye gereken işgücünün kat kat fazlasının bulunacağı bir yer için verilir Sınırlı işgücüne rağmen, yoğun işgücü isteniyorsa, işletmeler aralarında yoğun işgücü rekabeti gerçekleşir Çabuk işgücü değişimi ve yüksek işgücü maliyetiyle karşısında karşıya kalınır Nitelikli işgücü, büyük mesken merkezlerine yakın işletmelere daha basit, az nüfuslu yerlerdeki işletmelere daha zor sağlanır Maliyet giderlerinde işçilik payı çok yüksekse, düşük işçilik maliyetli bölgeler seçilir Küçük kentlerde yaşam ucuzluğu aidat seviyesini de düşürmektedir İşçilerin üretim maliyetlerinde payı işletmeye tarafından değişkenlik göstermektedir Mekanizasyon ve otomasyon derecesi, kapasite ve kullanımı, kaliteli işçi oranı çevredeki sıradan işçi ücretleri, ürünlerin maliyetlerini etkilemektedir
Enerji ve Yakıt: Enerji imkanları, maliyetler ve enerji sürekliliği kuruluş yeri kararında etkilidir Enerji gereksinimi sektöre kadar istikrarsızlık gösterir Örneğin; elektrik, bazı sektörlerde daha az, bir takım sektörlerde daha fazla tüketilir Bazı sektörlerde yer seçiminde en önemli etken enerji imkanları ve enerji fiyatıdır Asıl maliyeti yakıt olan sektörlerde, ucuz yakacak kaynakları işletme yer tercih kararlarını etkilemektedir
Su: Gereksinimi sektöre göre değişmektedir Bazı sektörlerde yer seçimini en çok su sağlanması etkiler Susamış hiçbir işletme işleyemez
Kullanılacak su nicelik ve niteliklerinin önemi işletme yeri seçiminde azar azar daha artı ağırlık kazanmaktadır
Doğal Şartlar: İklim, personel sağlığı, çalışma yeteneği ve üretkenliği etkilemekte, ısı, nem ve bunların değişimleri işletmedeki çalışmaları etkilemektedir aşırı sıcak veya soğuk alıştırma verimini düşürür Uygun koşulları temin etmek için de gider harcamak gerekir Ilımlı hava isteyen işletmeler açık havaya kurulabilirler İklim, üretilen ürünlerin kalitesini de etkiler İşletme verimi artışının iklim koşullarına bağlılığı işletme yeri seçiminde dikkate alınır Günümüzde iklim, mesken yönünden artık daha eksik önemsenmektedir Endüstri personelleri için önemsenirken, endüstri için önemsenmez olmuştur
Diğer bir doğal etken ise zelzele riskidir Deprem kuşakları ve çevrelerine yapılacak işletme binaları deprem koşullarına uymalı ve gereken maliyetlere katlanılmalıdır Mecburi kalmadıkça yer sarsıntısı kuşaklarına işletme kurulmaz
Atıklar: Zararlı atıklı işletmeler, ikâmetgâh alanı dışına bile kurulsalar, zamanla çevreye hasar verebilirler İşletme nereye kurulursa kurulsun, atıklara aleyhinde mutlaka tedbirler alınmalıdır Sıhhat kanunları, belediye uygulamaları ve şehir halkı planları dağıtılmış sektörlerde nerelere nasıl işletme kurulacağına ilişkin kurallar koyarlar Atıklar zararsız hale getirilerek atılmalıdır
Özendirme Önlemleri: Devlet, açıklanmış bölgelere işletme kurmaya teşvik ya da zorlaştırma amaçlı önlemler alır Halk Müziği çıkarlarını korumak, çevre bozulmasını engellemek, endüstri ve ticareti yerine kadar geliştirme ya da sınırlama bu önlemlerle gerçekleşir
Enerji, ulaştırma ve haberleşme altyapı yatırımları, özel kesime ücret avantajı, yatırım indirimi, gümrük indirimi, teşvik kredisi, ödenti iadesi gibi önlemler uygulanmaktadır Yurt dışına özel işletmeler kurulması için de çaba edilmektedir
İşletmelerin düzenli ve planlı bir araya getirildiği bölgelere organize sanayi bölgeleri denir Bunlar, büyük mesken merkezi çevrelerine kurulurlar Bunların kurulması da orta ve büyük ölçekli işletmeler için teşvik önlemidir
İşletmelerin daha aşağı yapılarını tek başlarına kurmaları giderleri arttırır Bazı bölgelerde yol, su, elektrik, kanalizasyon, posta, sıhhat, eğitim, bakımyenileme, arge gibi dağıtılmış altyapı ve esas hizmetler evvelden hazırsa işletme kuruluş maliyeti düşer
Orta ve minik işletmeler için ise kentlere yakın yerlere ufak sanayi siteleri kurulur Minik sanayi sitelerinin daha alçak yapı sorunları çözülmüş, hesaplı yönden uygun ayla getirilmiştir
Öteki Etkenler: Yerel yönetimlerin koyduğu ücret, resim ve harçlar, bazı ülkelerde işletme kuruluşunu etkilemektedir Dolayısıyla işletme kuruluş maliyeti, işletmeleri açıklanmış yörelere çeker ya da uzaklaştırır
Kültürel koşullar, kuruluş yeri seçiminin ikincil etkenlerinden biridir Personel ve ailelerinin gereksinimlerini karşılayıcı işletmeler kurulur
İşletmelerin, dağıtılmış sektörlerin toplandığı bölgelere kurulması da farklı alanlara yönlendirilmiş avantajlar sağlamaktadır Kaliteli personel edinme, parasal imkanlardan kullanım, bakımyenileme, protez parça gibi hizmetlerden yararlanmada etkilidir
Kaynakça:
Anadolu Üniversitesi – Genel İşletme – Haziran 2008
İşletme hazırlamak, bir alanda oturtmak demektir Yatırımın verimi kuruluş kararı tutarlılığına bağlıdır Minik ve orta boyutlu işletmelerde kuruluş çabası büyük ölçekli işletmelerden daha kolaydır Kuruluşta, girişimci tecrübesi, sezgisi, kestirimi ve girişkenliği öne sürülür Çok detaylı yapılmayan araştırmalarla, işletme kurulabilir ve başarılı olunabilir Ama büyük işletmelerde kuruluş çalışmaları çok detaylı çözümleme ve araştırma gerektirir
Kuruluş Karar Süreci:
Yatırım Düşüncesi: İşletme kurma öncesi, belirli bir alanda ve çapta üretim fikri gereklidir Pazarda talep artışı, işletme yükselme eğilimi, maliyet minimizasyonu, yeni üretime antre, teknoloji yenilikleri gibi etkenler de, yeni yatırım fikrine antre nedeni olabilir Ülke idareli yapısı, pazar durumu, rekabet durumu, sış satım ve dış alım imkanları, teknoloji, doğal kaynak gibi etkenler ise bu fikrin biçimini etkiler
Yapılabilirlik Araştırmaları: Belli yatırım kararı öncesi, girişimcinin düşündüğü yatırıma ilişkin hesaplı, teknolojik ve mali sorunlar ve kuruluş yeri sorunlarının çözümü için gereken tüm bilgilerin sistemli toplanmasıdır Fizibilite araştırmalarının metin içinde toplanmasına ise yapılabilirlik projesi denir
Yapılabilirlik projesinde, dağıtılmış incelemeler yapılarak proje bütünlüğü sağlanır Bu araştırmaları açıklayalım:
1Idareli Incelemeler: Kurulacak işletmenin idareli yönden verimlilik ve ussallık durumunun araştırılmasıdır Üretilecek mal veya hizmete istek ve pazar payı belirlenir
2Teknik Çalışmalar: İşletmelerin seçecekleri teknolojinin belirlenme temelidir Üretim aşamalarının tanımlanması, üretim teknolojisi seçimi, makine seçimi ve yerleşimi, bakımonarım imkanları araştırması gibi araştırmaları kapsar
3Parasal Incelemeler: İşletmenin değişmez layık yatırım maliyetleri ve döner sermaye belirleme, gelirgider tespitleri, finansman kaynakları belirleme, işletme karlılığı tespiti ve ilgili değerlendirmeleri kapsamaktadır
4Yasal Çalışmalar: Sermaye gereksinimi, mali yükümlülük sınırlama, vergilendirme farklılığı, kredi imkanları, kuruluş giderleri, işletme yapısı zorunluluğu gibi etkenlerin değerlendirilmesidir
5Örgütsel Araştırmalar: Iş analizi, iş bölümü ve uzmanlaşma, yetki ve mesuliyet dağılımı, iletişim kanalları, personel alımı ve örgüt şeması çalışmalarıdır
Yapılabilirlik Projesi (Ön Proje): Fizibilite araştırmalarına tarafından ön proje hazırlanır Bu bir ön incelemedir ve yatırımın gerçekleştirilme ihtimalini belirlemeye yarar Yatırım fikri incelenerek yeterliliği tespit edilirse, belirlenmiş proje hazırlamada ön proje verileri kullanılır Ön proje çalışmaları çoğunlukla yalındır Oysa, bazen muhakkak projeymiş gibi çalışılır
Değer Biçme ve Yatırıma Karar: Projenin bütün bilgilerini ayrıntılı taşıyan fizibilite raporu, yatırım değerlendirmenin manâlı göstergesidir Bu bilgiler doğrultusunda değerlendirme sonucu, yatırıma karar verilir
Bir yatırıma temel ön projelerin değerlendirilmesinin belli başlı ölçütü karlılıktır Dolayısıyla işletme kurma kararı verilirken karlılık oranları incelenir Karlılık hesabı, işletmenin ömür boyu net geliri ve amortismanların, kuruluşun değişmeyen giderlerini aşması kabul edilir Kazanılacak net gelirlerin mevcut değeri bulunarak, kuruluş giderleriyle karşılaştırılır
Girişimci yönünden kullanılabilecek öteki değerlendirme ölçütleri ise; borç ödeme yeteneği, döviz etkisi, katma değerinde ölçütü, sermayehasıla oranı, sermaye yoğunluğu, emek verimliliği değerlendirmelerdir
Belirli Proje: Proje kabul ardındaki belli projeye çevrilir Bu aşamada proje somutlaştırılır ve ayrıntıları belirlenir
Belirli proje, işletme kapasitesi, büyüklüğü, hukuki yapısı, yapılacak harcamalar, alınacak donanımlar ve maliyetleri gibi bilgileri içerir Emin proje hazırlamanın en büyük yardımcısı ön projedir
Yatırım: Bu aşamada, proje için gereken tüm bedensel araştırmalar bitirilir ve işleyişe hazırlanılır
Arsa satın alma, üretim, ekipman kurma, cihaz ve araçgereç satın alma ve montaj çalışmaları yapılır Proje ve mühendislik tasarımları, röportaj ve sözleşmeler ve eğitim çalışmaları bu aşamada gerçekleşir
Temel sorunlar, projenin planlanan sürede bitirilmesi ve maliyetlerin hesaplanan seviyede tutulmasıdır böylece, çalışmaların süre çizelgesi doğrultusunda yapılması, harcamaların projeye uygunluğunu izleme ve denetleme gereklidir Gerektiğinde projede şartların değişmesi için değerlendirmeler yapılarak, yatırım kararının dayandırılacağı raporlar hazırlanır
Yatırım aşaması, koskocoman değişmeyen giderler gerektirir
Üretime Geçiş: Yatırım aşaması gerisinde test üretimine geçilir Bu son aşamadır Bu sırada, planlı nicelik, nitelik ve maliyetler denetim edilir Varsa aradaki farklar giderilmeye çalışılır Ardındaki, planlı yerinde alıştırma yapılarak belli üretime geçilir Yatırım süreci burada tamamdır
Kuruluş Yeri Tespit
Kuruluş yeri sorunu, işletmelerin kuruluş, yükselme, pazar değişimi, talep kaynakları değişimi gibi durumlarda çıkar İşletmenin şubeler veya ilave bürolar açması, çevre genişletmesi durumlarında da kuruluş yeri kararları alınır
Kuruluş yeri, işletmelerin amaçlarına ulaşması için şartlar sağlamalıdır Kuruluş yeri seçiminde evvela üretilen malların maliyetlerinin dağıtılmış kuruluş yeri etmenleriyle indirilmesine çalışılır İşletme giderlerinin en az ve gelirlerinin maksimum olduğu yer seçilir
Aşamalar
1 Bir ülke sınırları içinde alan seçimi
2Seçilen bölgede bir nokta seçme
3Seçilen noktadan arsa satın alarak işletme kurulup gerekli üretim araçları sağlanır ve iç mesken düzeni kurulur
Kuruluş Yeri Etkenleri:
Kuruluş yeri etkenlerini saptama ederken işletmenin egzersiz alanı esas alınır Ne işletmesi olduğuna göre etkenler değişir
Hammadde: İşletmeler mal üretmek için girdi maddeleri kullanırlar Girdilerin bir kısmı, üretilecek malın kayda değer bir kısmıdır, dğer bölümü ise mal içine aracısız olarak veya dolambaçlı katılır Malın manâlı bölümünün oluşmasını karşılayan girdiler hammadde, öteki girdiler ise muavin madde ya da malzemedir
Kuruluş yeri seçiminde en etkin etkenlerden biri hammadde ve yardımcı madde sağlamadır Hammadde, bedensel ve kimyasal nitelikler yönünden çağdaş ve geçerli işletme yönetimi imkanı sağlamalıdır, devamlılık ve güvenilirlik sağlanmalıdır, kullanışlı fiyat ve iyi ulaştırılabilir olmalıdır
Hammaddelerin ivedi bozulmaları sebebiyle, tarım ürünleri kullanan işletmeler bu ürünlerin yetiştirildiği yerlere kurulur
Hammaddelerin gerekli nitelikleri taşıması koşuluyla, aralıksız ve güvenilir sağlanabileceği yer seçilmelidir Aşırı rekabet tehlikeli ya da güvenilir hammadde bulunamayan durumlarda, hammadde kaynağı edinmeye çalışılır Bu nitelikler dıştan, hammadde ve yardımcı maddelerin satın alma bedelinin ya da kendi hammaddesini üreten işletmelerin üretim maliyetleri rekabet sağlayıcı seviyeyi aşmamalıdır
Ulaştırma: Üretim aşamalarında önemlidir Kullanılacak girdilerin, istenen nicelikte, nitelikte, zamanda ve yerde bulunması, fiyat ve ödeme koşullarının uygunluğu ulaşım imkanlarıyla bağlantılıdır
Kuruluş yeri seçiminde, yerin doğal yapısı ve yaşam koşulları dikkate alınır Oysa bunlar her an yeterli değildir Kuruluş yerinin, rakiplerin kuruluş yerine göre ulaşım yönünden daha olumlu olması önemlidir Olumsuz ulaşım koşulları, yüksek maliyetler gerektirir ve rekabeti zorlaştırır
Eski büyük kentlerin çoğu su yolları çevresine kurulmuştur Çünkü, su taşımacılığı büyük hacimli, ufak kıymetli önem taşımada en ucuz yoldur Ulaştırma etkeni, maliyetleri, sürat ve emin bölgelerdeki özel nakliye imkanları seçimine bağlıdır
Taşıma maliyeti, seçilen yol türü, kullanılan vasıta ve uzaklığa bağlıdır Araç Gereç nakliye maliyeti genel olarak uzaklık arttıkça azalır
Beş esas yol kullanılır Demiryolu, karayolu, denizyolu, havayolu ve boru hattı Günümüzde hızlı ve yoğun ulaşımın önemi, karayolu, demiryolu ve havayolu taşımacılığına önem vermeyi gerektirmiştir Ürünleri özel nakliye imkanları gerektiren işletmeler, bu imkanlara yakın yerlere kurulurlar
Malların tüketim bölgelerine taşınması, orta ve küçük işletmeler için fazla önemlidir Aradan aracıları dışında tutmak için, tüketim malı üretim işletmeleri, kent içi veya yakın çevrelerine kurulurlar
Pazara Yakın Olma: Yoğun nüfuslu yerler, fazla sayıda işletmeyi çekmektedir Çünkü, aracılar düşük maliyetle işletmeye ulaşabilmektedir İşletme sayısı, nüfus artışı ve pazar büyümesine emrindeki artmaktadır Yoğun nüfuslu kentlerde işletmeler de yoğundur Nüfus azalması ise işletme sayısını azaltmaktadır
Pazara yakın olma, taşınması zorlama ve fiyatı yüksek ürünler üreten işletmeler için fazla daha önemlidir Hammaddeden mala dönüşene kadar değeri fazla yükselen malların üreticilerinin hammaddeye yakın ya da tüketim alanlarında kurulmaları uygundur
Bakımonarım gibi yoğun satmak sonrası hizmet gerektiren ürünlerin üreticileri pazara çok yakın kurulmalı ya da servis imkanı sağlanmalıdır Satmak sonrası hizmet veren işletmeler defalarca pazara en yakın yerlere kurulur Bazı işletmeler, milli pazara dağılmak üzere mallar üretirler Bu işletmeler, ürünlerinin bütün ülkeye en ekonomik dağıtılabileceği yerlere kurulur Dar pazar alanında çalışan ve çevresel gereksinimleri karşılanmış ufak işletmeler, tüketim alanlarına yakın veya tüketim alanı içine kurulurlar Büyük işletmelere madde ve malzeme sunan işletmeler ise ilişkili büyük işletmelerin yakınlarına kurulurlar
İşgücü: İşletme kurup işletmek için gereken unsurların başındadır Mekanizasyon ve otomasyonla azaltılabilir Fakat, ayrıntılarıyla kaldırılamaz İşgücü, hayati derece manâlı ve pahalı imal elemanıdır İşletme yerleşimi, becerili, eğitimli ve işletme amaçlarına uygun işgücü sunulmasına bağlıdır İşgücü büyüklüğü, beceri, ödenti seviyesi, sendikalaşma derecesi ve personel tutumları kuruluş yeri seçimini fazla etkilemektedir Uygun kuruluş yeri kararı, işletmeye gereken işgücünün kat kat fazlasının bulunacağı bir yer için verilir Sınırlı işgücüne rağmen, yoğun işgücü isteniyorsa, işletmeler aralarında yoğun işgücü rekabeti gerçekleşir Çabuk işgücü değişimi ve yüksek işgücü maliyetiyle karşısında karşıya kalınır Nitelikli işgücü, büyük mesken merkezlerine yakın işletmelere daha basit, az nüfuslu yerlerdeki işletmelere daha zor sağlanır Maliyet giderlerinde işçilik payı çok yüksekse, düşük işçilik maliyetli bölgeler seçilir Küçük kentlerde yaşam ucuzluğu aidat seviyesini de düşürmektedir İşçilerin üretim maliyetlerinde payı işletmeye tarafından değişkenlik göstermektedir Mekanizasyon ve otomasyon derecesi, kapasite ve kullanımı, kaliteli işçi oranı çevredeki sıradan işçi ücretleri, ürünlerin maliyetlerini etkilemektedir
Enerji ve Yakıt: Enerji imkanları, maliyetler ve enerji sürekliliği kuruluş yeri kararında etkilidir Enerji gereksinimi sektöre kadar istikrarsızlık gösterir Örneğin; elektrik, bazı sektörlerde daha az, bir takım sektörlerde daha fazla tüketilir Bazı sektörlerde yer seçiminde en önemli etken enerji imkanları ve enerji fiyatıdır Asıl maliyeti yakıt olan sektörlerde, ucuz yakacak kaynakları işletme yer tercih kararlarını etkilemektedir
Su: Gereksinimi sektöre göre değişmektedir Bazı sektörlerde yer seçimini en çok su sağlanması etkiler Susamış hiçbir işletme işleyemez
Kullanılacak su nicelik ve niteliklerinin önemi işletme yeri seçiminde azar azar daha artı ağırlık kazanmaktadır
Doğal Şartlar: İklim, personel sağlığı, çalışma yeteneği ve üretkenliği etkilemekte, ısı, nem ve bunların değişimleri işletmedeki çalışmaları etkilemektedir aşırı sıcak veya soğuk alıştırma verimini düşürür Uygun koşulları temin etmek için de gider harcamak gerekir Ilımlı hava isteyen işletmeler açık havaya kurulabilirler İklim, üretilen ürünlerin kalitesini de etkiler İşletme verimi artışının iklim koşullarına bağlılığı işletme yeri seçiminde dikkate alınır Günümüzde iklim, mesken yönünden artık daha eksik önemsenmektedir Endüstri personelleri için önemsenirken, endüstri için önemsenmez olmuştur
Diğer bir doğal etken ise zelzele riskidir Deprem kuşakları ve çevrelerine yapılacak işletme binaları deprem koşullarına uymalı ve gereken maliyetlere katlanılmalıdır Mecburi kalmadıkça yer sarsıntısı kuşaklarına işletme kurulmaz
Atıklar: Zararlı atıklı işletmeler, ikâmetgâh alanı dışına bile kurulsalar, zamanla çevreye hasar verebilirler İşletme nereye kurulursa kurulsun, atıklara aleyhinde mutlaka tedbirler alınmalıdır Sıhhat kanunları, belediye uygulamaları ve şehir halkı planları dağıtılmış sektörlerde nerelere nasıl işletme kurulacağına ilişkin kurallar koyarlar Atıklar zararsız hale getirilerek atılmalıdır
Özendirme Önlemleri: Devlet, açıklanmış bölgelere işletme kurmaya teşvik ya da zorlaştırma amaçlı önlemler alır Halk Müziği çıkarlarını korumak, çevre bozulmasını engellemek, endüstri ve ticareti yerine kadar geliştirme ya da sınırlama bu önlemlerle gerçekleşir
Enerji, ulaştırma ve haberleşme altyapı yatırımları, özel kesime ücret avantajı, yatırım indirimi, gümrük indirimi, teşvik kredisi, ödenti iadesi gibi önlemler uygulanmaktadır Yurt dışına özel işletmeler kurulması için de çaba edilmektedir
İşletmelerin düzenli ve planlı bir araya getirildiği bölgelere organize sanayi bölgeleri denir Bunlar, büyük mesken merkezi çevrelerine kurulurlar Bunların kurulması da orta ve büyük ölçekli işletmeler için teşvik önlemidir
İşletmelerin daha aşağı yapılarını tek başlarına kurmaları giderleri arttırır Bazı bölgelerde yol, su, elektrik, kanalizasyon, posta, sıhhat, eğitim, bakımyenileme, arge gibi dağıtılmış altyapı ve esas hizmetler evvelden hazırsa işletme kuruluş maliyeti düşer
Orta ve minik işletmeler için ise kentlere yakın yerlere ufak sanayi siteleri kurulur Minik sanayi sitelerinin daha alçak yapı sorunları çözülmüş, hesaplı yönden uygun ayla getirilmiştir
Öteki Etkenler: Yerel yönetimlerin koyduğu ücret, resim ve harçlar, bazı ülkelerde işletme kuruluşunu etkilemektedir Dolayısıyla işletme kuruluş maliyeti, işletmeleri açıklanmış yörelere çeker ya da uzaklaştırır
Kültürel koşullar, kuruluş yeri seçiminin ikincil etkenlerinden biridir Personel ve ailelerinin gereksinimlerini karşılayıcı işletmeler kurulur
İşletmelerin, dağıtılmış sektörlerin toplandığı bölgelere kurulması da farklı alanlara yönlendirilmiş avantajlar sağlamaktadır Kaliteli personel edinme, parasal imkanlardan kullanım, bakımyenileme, protez parça gibi hizmetlerden yararlanmada etkilidir
Kaynakça:
Anadolu Üniversitesi – Genel İşletme – Haziran 2008