İsmet İnönü Kimdir? Kısaca Hayatı (24 Eylül 1884-25 Aralık 1973)
İsmet İnönü 24 Eylül 1884 tarihinde İzmir’de dünyaya gelmiştir. Babası Harbiye Nezareti Muhakeme Dairesi Mümeyyizliği yapan (Bugün ki Milli Savunma Bakanlığı mahkemelerinde bilirkişi) Hacı Reşit Bey, annesi Razgrad (Bulgaristan) Tunaboyu Deliorman Türklerinden, 1870 yılında İstanbul’a göç etmiş, ulemadan Müderris Hasan Efendi’nin kızı Cevriye Hanım’dır. Dedesi aslen Bitlisli Kürümoğulları ailesinden Abdülfettah Bey Malatya’ya yerleşmiştir. Tam adı Mustafa İsmet’tir. Ahmet Mithat, Hasan Rıza ve Hayri (Temelli) ile Semiha (Okatan) isimlerinde 5 çocuğun ikincisidir.
Okul Hayatı Başlıyor
Mustafa İsmet babasının işi dolayısıyla ilkokula Sivas’ta başlamıştır. 1892 yılında Askeri Rüştiyeye girmiştir. 1895 yılında Sivas Mülkiye İdadisine başlamıştır. 1897 yılında babasının tayini çıkması sebebiyle Halıcıoğlu’ndaki harp okulunun idadi (lise) kısmına kayıt yaptırmıştır. 14 Şubat 1901 tarihinde Mühendishane-i Berr-i Hümayun’a (Harp Okulu Topçu sınıfı) girerek burayı birincilikle bitirip, 1 Eylül 1903’te Topçu Mülazım-ı Sanisi (Topçu Teğmen) olmuştur. Bu başarısı sebebi ile Erkan-ı Harbiye Mektebi’ne (Kurmaylık Okulu) alınmıştır. 26 Eylül 1906 tarihinde burayı da birincilikle bitirip kurmaylık stajını yapmak üzere Edirne’de bulunan 2.Ordu 8.Topçu Alayı 3.Batarya Bölük Komutanlığına görevlendirilmiştir. 1907 yılında kısa bir sürede olsa İttihat ve Terakki Cemiyeti ile çalıştı.
Askeri Başarıları Artıyor
Kurmay Yüzbaşı Mustafa İsmet, 7 Kasım 1908 tarihinde Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı) rütbesine yükseltilip 2.Tümen Kurmaylığına atanmıştır. 26 Şubat 1910 tarihinde Yemendeki İmam Yahya isyanını bastırmak üzere oluşturulan Yemen Mürettep Kuvvetlerinin kurmay Başkanlığına görevlendirilmesi sebebi ile Hudeyde’ye geldi. İmam Yahya ile yapılan görüşmelerdeki başarılarından dolayı 26 Nisan 1912 tarihinde Binbaşılığa terfi ettirilerek Yemen Kuvayi Umumiye Komutanlığının Kurmay Başkanlığına atandı.
Balkan Savaşının başlaması ile 11 Nisan 1913 tarihinde İstanbul Başkomutanlık Karargâhı 1.şubesine atandı ve Bulgaristan ile yapılan barış görüşmelerinde görev aldı. Genel Kurmay 3.Şubede göreve devam ederken, II. Balkan Savaşında Çatalca Ordusu Sağ Cenah Komutanlığı Kurmay Başkanlığına atandı. İlan edilen genel seferberlik sonrası Osmanlı İmparatorluğu’nun savaşa katılması ile birlikte 29 Kasım 1914 tarihinde Kaymakamlığa (Yarbaylığa) terfi ettirildi. Aynı yıl Genelkurmay I.Şube Müdürlüğü görevi verildi. 1915 yılında Gümüş Liyakat Madalyası kazandı.
2 Ekim 1915 tarihinde II. Ordu Kurmay Başkanı olmuş, 14 Aralık 1915 tarihinde Miralay (Albay) rütbesine getirilmiştir.
Tekrar Cepheye Gidiyor
Cephede görev istediği için 30 Aralık 1916 tarihinde Kafkas Cephesindeki II. Ordu 4.Kolordu Komutanı oldu. Burada gösterdiği üstün başarının ardından Altın Harp Madalyası kazandı. 1917 tarihinde Filistin’de önce 20. sonra 3.Kolordu Komutanlıklarını yürüttü. 1918 yılında Şeria Vadisi’nde çarpışarak başarılar elde etmiştir. Filistin Cephesi ile ilgili Atatürk’ün Genelkurmay Başkanlığına verdiği raporun hazırlanmasında yer aldı.
Mondros Ateşkes Antlaşması sırasında Harbiye Nezareti Müsteşarı oldu. 29 Ocak 1919 tarihinde oluşturulan Ateşkes Komisyonunun başkanlığına getirildi. 16 Mart 1920 tarihinde İstanbul’un işgal edilmesiyle Anadolu’ya geçti. 25 Nisan 1920 tarihinde Atatürk tarafından yürütme kurulunda görev aldı. 3 Mayıs’ta da oluşturulan İcra Vekilleri Heyetinde (bugün ki Bakanlar Kurulu) Genel Kurmay Başkanı oldu. Edirne milletvekili olarak Meclise girdi.
Kurtuluş Savaşı Yılları
8 Kasım 1920 tarihinde Garp Cephesi Kumandanı olarak Çerkez Etem kuvvetlerini mağlup etti. 10 Ocak 1921 I.İnönü Savaşı’nı kazanınca Tuğgeneralliğe terfi ettirildi. 1 Nisan 1921 tarihinde de II. İnönü Zaferi geldi. 9 Eylül 1921 tarihinde Garp Cephesi Kumandanı olarak kazandığı zaferle Korgeneral oldu. 11 Ekim’de Mudanya Antlaşmasını imzaladı. 26 Ekim 1922 tarihinde Hariciye Nazırı (Dışişleri Bakanı) oldu. Görüşmelerin ardından 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan Barış Antlaşmasını imzalayan heyetin başkanlığını yapmıştır. 30 Ekim 1923 tarihinde yeni Türkiye Cumhuriyetinin ilk Başbakanı oldu. 30 Kasım 1924 tarihinde istifa ettiği Başbakanlığa 5 Mart 1925 tarihinde tekrar seçildi. 25 Ekim 1937 tarihine kadar bu görevi sürdürdü ve istifa ederek emekliliğe ayrıldı.
Cumhurbaşkanı İsmet İnönü
10 Kasım 1938 tarihinde Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün ebediyete intikal etmesi ile meclis tarafından 11 Kasım 1938 tarihinde 2.Cumhurbaşkanı olarak seçildi. 14 Mayıs 1950 tarihinde Demokrat Partinin seçimi kazanması ile 1939, 1943 ve 1946 tarihlerinde 3 defa seçildiği Cumhurbaşkanlığı görevinden çekildi.
1957 yılında 2 Mayıs ve 27 Ekim’de yapılan seçimlerde Malatya’dan milletvekili seçildi. 1961 ve 1965 yılları arasında farklı zamanlarda koalisyon hükumetlerinde görev aldı.
Mustafa İsmet İnönü, bu askeri ve bürokratik başarılarla dolu hayatına 1916 yılında Mevhibe Hanım dahil etti. Erdal İnönü, Özden Toker, Ömer İnönü ve İzzet İnönü çocuklarıdır.
Kırmızı-yeşil İstiklal Madalyası sahibi olan Mustafa İsmet İnönü 25 Aralık 1973 tarihinde Ankara’da Pembe Köşkte Vefat etmiştir. Mezarı Anıtkabir’de Atatürk’ün anıt mezarının tam karşısındadır.
İsmet İnönü 24 Eylül 1884 tarihinde İzmir’de dünyaya gelmiştir. Babası Harbiye Nezareti Muhakeme Dairesi Mümeyyizliği yapan (Bugün ki Milli Savunma Bakanlığı mahkemelerinde bilirkişi) Hacı Reşit Bey, annesi Razgrad (Bulgaristan) Tunaboyu Deliorman Türklerinden, 1870 yılında İstanbul’a göç etmiş, ulemadan Müderris Hasan Efendi’nin kızı Cevriye Hanım’dır. Dedesi aslen Bitlisli Kürümoğulları ailesinden Abdülfettah Bey Malatya’ya yerleşmiştir. Tam adı Mustafa İsmet’tir. Ahmet Mithat, Hasan Rıza ve Hayri (Temelli) ile Semiha (Okatan) isimlerinde 5 çocuğun ikincisidir.
Okul Hayatı Başlıyor
Mustafa İsmet babasının işi dolayısıyla ilkokula Sivas’ta başlamıştır. 1892 yılında Askeri Rüştiyeye girmiştir. 1895 yılında Sivas Mülkiye İdadisine başlamıştır. 1897 yılında babasının tayini çıkması sebebiyle Halıcıoğlu’ndaki harp okulunun idadi (lise) kısmına kayıt yaptırmıştır. 14 Şubat 1901 tarihinde Mühendishane-i Berr-i Hümayun’a (Harp Okulu Topçu sınıfı) girerek burayı birincilikle bitirip, 1 Eylül 1903’te Topçu Mülazım-ı Sanisi (Topçu Teğmen) olmuştur. Bu başarısı sebebi ile Erkan-ı Harbiye Mektebi’ne (Kurmaylık Okulu) alınmıştır. 26 Eylül 1906 tarihinde burayı da birincilikle bitirip kurmaylık stajını yapmak üzere Edirne’de bulunan 2.Ordu 8.Topçu Alayı 3.Batarya Bölük Komutanlığına görevlendirilmiştir. 1907 yılında kısa bir sürede olsa İttihat ve Terakki Cemiyeti ile çalıştı.
Askeri Başarıları Artıyor
Kurmay Yüzbaşı Mustafa İsmet, 7 Kasım 1908 tarihinde Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı) rütbesine yükseltilip 2.Tümen Kurmaylığına atanmıştır. 26 Şubat 1910 tarihinde Yemendeki İmam Yahya isyanını bastırmak üzere oluşturulan Yemen Mürettep Kuvvetlerinin kurmay Başkanlığına görevlendirilmesi sebebi ile Hudeyde’ye geldi. İmam Yahya ile yapılan görüşmelerdeki başarılarından dolayı 26 Nisan 1912 tarihinde Binbaşılığa terfi ettirilerek Yemen Kuvayi Umumiye Komutanlığının Kurmay Başkanlığına atandı.
Balkan Savaşının başlaması ile 11 Nisan 1913 tarihinde İstanbul Başkomutanlık Karargâhı 1.şubesine atandı ve Bulgaristan ile yapılan barış görüşmelerinde görev aldı. Genel Kurmay 3.Şubede göreve devam ederken, II. Balkan Savaşında Çatalca Ordusu Sağ Cenah Komutanlığı Kurmay Başkanlığına atandı. İlan edilen genel seferberlik sonrası Osmanlı İmparatorluğu’nun savaşa katılması ile birlikte 29 Kasım 1914 tarihinde Kaymakamlığa (Yarbaylığa) terfi ettirildi. Aynı yıl Genelkurmay I.Şube Müdürlüğü görevi verildi. 1915 yılında Gümüş Liyakat Madalyası kazandı.
2 Ekim 1915 tarihinde II. Ordu Kurmay Başkanı olmuş, 14 Aralık 1915 tarihinde Miralay (Albay) rütbesine getirilmiştir.
Tekrar Cepheye Gidiyor
Cephede görev istediği için 30 Aralık 1916 tarihinde Kafkas Cephesindeki II. Ordu 4.Kolordu Komutanı oldu. Burada gösterdiği üstün başarının ardından Altın Harp Madalyası kazandı. 1917 tarihinde Filistin’de önce 20. sonra 3.Kolordu Komutanlıklarını yürüttü. 1918 yılında Şeria Vadisi’nde çarpışarak başarılar elde etmiştir. Filistin Cephesi ile ilgili Atatürk’ün Genelkurmay Başkanlığına verdiği raporun hazırlanmasında yer aldı.
Mondros Ateşkes Antlaşması sırasında Harbiye Nezareti Müsteşarı oldu. 29 Ocak 1919 tarihinde oluşturulan Ateşkes Komisyonunun başkanlığına getirildi. 16 Mart 1920 tarihinde İstanbul’un işgal edilmesiyle Anadolu’ya geçti. 25 Nisan 1920 tarihinde Atatürk tarafından yürütme kurulunda görev aldı. 3 Mayıs’ta da oluşturulan İcra Vekilleri Heyetinde (bugün ki Bakanlar Kurulu) Genel Kurmay Başkanı oldu. Edirne milletvekili olarak Meclise girdi.
Kurtuluş Savaşı Yılları
8 Kasım 1920 tarihinde Garp Cephesi Kumandanı olarak Çerkez Etem kuvvetlerini mağlup etti. 10 Ocak 1921 I.İnönü Savaşı’nı kazanınca Tuğgeneralliğe terfi ettirildi. 1 Nisan 1921 tarihinde de II. İnönü Zaferi geldi. 9 Eylül 1921 tarihinde Garp Cephesi Kumandanı olarak kazandığı zaferle Korgeneral oldu. 11 Ekim’de Mudanya Antlaşmasını imzaladı. 26 Ekim 1922 tarihinde Hariciye Nazırı (Dışişleri Bakanı) oldu. Görüşmelerin ardından 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan Barış Antlaşmasını imzalayan heyetin başkanlığını yapmıştır. 30 Ekim 1923 tarihinde yeni Türkiye Cumhuriyetinin ilk Başbakanı oldu. 30 Kasım 1924 tarihinde istifa ettiği Başbakanlığa 5 Mart 1925 tarihinde tekrar seçildi. 25 Ekim 1937 tarihine kadar bu görevi sürdürdü ve istifa ederek emekliliğe ayrıldı.
Cumhurbaşkanı İsmet İnönü
10 Kasım 1938 tarihinde Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün ebediyete intikal etmesi ile meclis tarafından 11 Kasım 1938 tarihinde 2.Cumhurbaşkanı olarak seçildi. 14 Mayıs 1950 tarihinde Demokrat Partinin seçimi kazanması ile 1939, 1943 ve 1946 tarihlerinde 3 defa seçildiği Cumhurbaşkanlığı görevinden çekildi.
1957 yılında 2 Mayıs ve 27 Ekim’de yapılan seçimlerde Malatya’dan milletvekili seçildi. 1961 ve 1965 yılları arasında farklı zamanlarda koalisyon hükumetlerinde görev aldı.
Mustafa İsmet İnönü, bu askeri ve bürokratik başarılarla dolu hayatına 1916 yılında Mevhibe Hanım dahil etti. Erdal İnönü, Özden Toker, Ömer İnönü ve İzzet İnönü çocuklarıdır.
Kırmızı-yeşil İstiklal Madalyası sahibi olan Mustafa İsmet İnönü 25 Aralık 1973 tarihinde Ankara’da Pembe Köşkte Vefat etmiştir. Mezarı Anıtkabir’de Atatürk’ün anıt mezarının tam karşısındadır.
