AKP yıllardır, “Bu bir havalimanı değil, zafer anıtı” diyerek kendi seçmen tabanında büyük beklentiler yarattı. Bugün işletme, kamu bankalarına olan borcunu ödeyemiyor, ortaklar işletmeden çekiliyor. Üstelik yeni havalimanı turist rekoru kırılan devirde dahi şimdi Atatürk Havalimanı’ndaki yolcu sayısını yakalayabilmiş değil. 6 aylık periyotta Atatürk havalimanı'nı 36.4 Milyon, İstanbul havalimanı'nı ise 35.3 yolcu kullandı.
İstanbul Havalimanı’nı işleten İGA bankalara olan 5 milyar dolarlık borcunu yapılandırmak istiyor. Borca batık işletmenin THY’ye ve kamu bankalarına dönemi ise savlar ortasında. Pekala ne oldu da Cumhuriyet tarihinin en büyük ihalesine girenler ödeme takvimi başlayınca borçlarını ödeyemez oldular?
İstanbul Havalimanı’nı yapan ve 25 yıl boyunca işletme hakkını elde eden İstanbul Grand Airport (İGA) konsorsiyumu başlangıçta beş şirketten oluşuyordu. Bu şirketler ismini hükümetle kurduğu izaha muhtaç münasebetle sıkça duyuran Kolin, Limak, Kalyon, Cengiz, MNG idi. İhale, açık orta farkla Cumhuriyet tarihinin en büyük ve üzerine en çok konuşulan ihalesi oldu.
Çünkü başta AKP Genel Lideri Erdoğan kendisine yönelen tüm muhalefet ögelerini “Bunlar 3. Havalimanı'na karşı olan Alman ajanlarıdır” diyerek bertaraf etmeye çalıştı. Böylelikle AKP seçmen tabanında da aslında yalnızca bir inşaat projesi olan 3. Havalimanı'na ait önemli bir beklenti oluştu.
Öte yandan ihale tarihi olan 3 Mayıs 2013’ü izleyen haftalarda seyahat isyanının yaşanması AKP etrafları tarafından komplo teorileriyle süslendi. Türkiye’yi kurtaracak olan proje artık İstanbul’a yapılacak yeni havalimanıydı.
TARİH 3 MAYIS 2013: KARŞI ÇIKAN CASUSTUR
İGA 2013’te yapılan ihaleyi 22 milyar 150 milyon avro bedelle aldı. İktidar ise bu taahhütü kolaylaştırmak ismine çeşitli Hazine garantileri sağladı. Ortadan geçen 6 yılı aşkın müddette İGA’ya dudak uçuklatan teşvikler sunuldu.
3,5 milyar avrosu kamu bankaları olmak üzere toplamda 4,5 milyar avro kredi İGA’ya verildi. Vadesi ise tam 16 yıldı. Üstelik birinci 4 yıl geri ödemesi bulunmuyordu.
Birinci 13 yıl için 6,3 milyar avroluk yolcu garantisi verildi. Garanti meblağı dış hatta 20 avro, iç hatta 5 avro, iç sınırdan gelip dış kusur gidecekler için de 3 avroydu. Bu fiyat yıllara yaygın formda bölündü ve devlet İGA’ya “Bu meblağın altında gelir elde edersen ben sana üstünü tamamlayacağım” demiş oldu.
Yer teslimi yapılmadığı için ihale şartnamesinde kelamı edilen başlama tarihi şirketlerin lehine olacak formda 2 yıl ertelendi. Böylelikle şirketler yaklaşık 3 milyar avroluk avantaj sağladı.
7 milyar 354 milyar avro olarak birinci etap yatırımının en büyük maliyet kalemi hafriyat ve dolguydu. CHP Genel Lider Yardımcısı Aykut Erdoğdu’nun tezine nazaran ihale şartnamesindeki havalimanı yerleşkesinin 90 metre yükseltilmesi gerekiyordu. Buna karşın 60 metre yükseltilerek şirketler lehine yaklaşık 2,5 milyar avroluk avantaj sağlandı.
Lakin gerek ihale bedeli olan 22 milyar 150 milyon avro, gerekse kredi borcu olan 4,5 milyar avro İGA şirketlerinin kendi öz sermayeleriyle karşılayabileceği yükümlülüğün çok ötesindeydi ve tabir yerindeyse her şeyin yolunda gitmesi gerekiyordu.
Diğer bir deyişle faizler ve döviz kuru yükselmemeli ve dahası havalimanına olan talep azalmamalıydı. Fakat ihalenin alındığı tarihten 3. Havalimanı’nın açıldığı tarihe dek faizler ve dolar kuru fırladı. Yeni havalimanı ise beklenen performansı göstermedi.
29 Ekim 2018’de cumhuriyet bayramına denk getirilen açılıştan kısa müddet sonra anlaşıldı ki İGA toplam yükümlülüklerinin faizini dahi ödemekte zorlanıyordu. Havalimanı açılmıştı lakin şimdi Atatürk Havalimanı’ndan taşınma gerçekleşmemişti. “Büyük taşınma” için mart ayının sonu beklenecek lakin yolcu garantisi için geri sayım başlamış olacaktı.
TARİH 29 EKİM 2018: AÇILIŞ YAPILDI, ORTAKLAR ÇEKİLİYOR
29 Ekim’deki açılışın çabucak akabinde 31 Ekim’de Hürriyet gazetesinden Uğur Cebeci, Türk Hava Yolları’nın havalimanı işletmesinin yüzde 40’ını İGA’dan satın alacağını haberleştirdi. Çabucak akabinde İGA’nin ortaklarından Limak haberi yalanlasa da spekülasyonlar devam etti.
Bu spekülasyonlardan 2 ay sonra 9 Ocak 2019’da ortaklarından daha öngörülü olduğu anlaşılan Kolin, İGA’daki paylarının bir kısmını Cengiz Holding’e bir kısmını ise Kalyon İnşaat’a sattı. 9 Ocak’ta Kolin’den yapılan açıklama, bu satışın gerisindeki sebepleri açıklamaya yetmedi.
Açıklamada, “Türkiye’nin son devirde ortaya koyduğu kıymetli mega projelerden biri olan İstanbul Havalimanı’nın sıfır noktasından itibaren ortakları ortasında yer alan kuruluşumuz, bu yatırımın projenin tamamlanma evresine gelmesi ve işletmeye açılmasıyla birlikte yeni bir değerlendirmeye gitme kararı almıştır” demekle yetinildi. Böylelikle elde kaldı 4 şirket; Cengiz, Limak, Kalyon, MNG.
TARİH 4 KASIM 2019: BORÇLAR ÖDENEMİYOR
Evvelki gün Reuters’ta yer alan haber 3. Havalimanı’ndaki sis bulutunu daha da artırdı. Daha evvel 4 yılı geri ödemesiz olarak alınan kredilerin birinci taksitlerinin vadesi gelince İGA, borcunu yapılandırmayı tercih etti.
4 Kasım tarihli habere nazaran İGA borçlarının 5 milyar avroluk kısmını yapılandıracak. İGA’dan Reuters’a yapılan açıklamaya nazaran İGA iddiayı doğruladı ve “İGA olarak proje finansman maliyetini düşürmeyi hedefliyoruz. Bunun için de kuralların tekrar kıymetlendirilmesi için görüşmeler yapıyoruz” denildi.
İGA konsorsiyumunu oluşturan şirketlerin ana faaliyet alanı inşaat ve güç. Üstelik bu iki daldaki en büyük firmalar İGA şirketlerinden oluşuyor. Lakin bilhassa son yıllarda inşaat ve güç dalının borçları sık sık konuşulur oldu.
Şimdi 2 ay evvel 10 eylülde güç kesimine verilen kredilerin 12-13 milyar dolarlık batık riski olduğu Türkiye Bankalar Birliği tarafından açıklanmıştı.
Açıklamada bu fiyatın 10 milyar dolarlık kısmının bu yıl içinde yapılandırılacağı da söz edildi. Bu fiyatın ne kadarının İGA’yı oluşturan şirketlere ilişkin olduğu bilinmiyor. Lakin bu borcun kıymetli bir kısmının İGA’yi oluşturan şirketlerin güç işlerinden olduğunu söylemek güç değil.
Çünkü 2005’ten bu yana güç dalının kredi borcu dolar cinsinden dahi 60 katına çıkmış durumda. İGA ortaklarının ana faaliyet alanı olan inşaatta ise toplam borçluluk birebir devirde dolar cinsinden 9 kat arttı.
GELECEKTE NE OLACAK?
İstanbul Havalimanı (İHL) işletmesini bekleyen en büyük tehlike, yüksek kapasiteli olmasına karşın havalimanına dönük talebin gereğince yüksek olmaması. Gerek döviz kurunun gerekse faizlerin ilgili devirde yükselmesi aslında İGA’yı gereğince zorluyordu. Tüm bunlara bir de yeni havalimanının Atatürk Havalimanı ile neredeyse eşit ölçüde yolcu taşıması eklendi.
Devlet Hava Meydanları İşletmesi’nin (DHMİ) 2 havalimanının da tam kapasite çalıştığı mart sonundan eylül sonuna dek yayımladığı datalara nazaran ilgili devirde İHL şimdi AHL’yi dahi geçemedi. Üstelik bu durum 2019’da rekor kıran turist sayılarına karşın yaşandı. Bu perfomansın havalimanına yapılan metro ile bir nebze düzelmesi hesap edilse de metronun daha çok yurtiçi yolcuların konforunu etkileyeceği biliniyor.
Performansı bu biçimde gitmesi durumunda İGA’nın toplam borcunun ödenebilmesi de mümkün görünmüyor. Bu durumda ise 82 milyon yurttaşı bekleyen 2 tehlike bulunuyor.
•İşletmesi büyük bir batığa dönen havalimanı’nı THY’nin alması.
•Kamu bankalarına olan devasa borcun ödenmeyerek vazife ziyanına dönüşmesi.
Ozan Gündoğdu/Birgün