İdrar kaçırma veya idrarı tutamama (inkontinans), istemsiz ve ani şekilde idrarın, idrar yolundan dışarı akmasıdır. İdrar tutamama kadınlarda erkeklere göre iki kez daha sık görülür ve görülme sıklığı %14 - 49 arasında değişir.
Kadında hem sosyal hem de hijyenik bir sorun oluşturmaktadır. Ülkemizde yaklaşık yılda 100 bin kadın hasta, bu nedenle doktora başvurmaktadır. Kadınların % 25'i hayatlarının herhangi bir döneminde idrar kaçırma sorunu yaşamaktadır. Yaş ilerledikçe görülme sıklığının artması, insan ömrünün uzaması ile sorun daha da maddi ve manevi açıdan büyümektedir.
İdrar kaçırmanın miktarı yoktur; çünkü hastalık boyutu kadının sosyal durumu ile ilişkilidir. Bazı kesimlerde sorun yaşlanmaya bağlı doğal bir problem gibi görülürken, bazı kadınlarda idrar kaçırma depresyon, yalnızlık ve idrar kokusu nedeni ile sosyal ilişkilerde kısıtlamaya neden olmaktadır.
Yapılan araştırmalarda idrar kaçırması olan kadınların %70'i doktora başka nedenlerle başvurduğunda yapılan muayene ve öykü alma sonucu idrar kaçırmanın varlığının tespit edildiği görülmüştür.
İdrar kaçırmanın değişik tipleri, nedenleri ve nedene göre değişik tedavileri vardır.
Bazı idrar kaçırma sebepleri geçicidir yani sebepler ortadan kaldırıldığında idrar kaçırma geçer. Bunlara örnek idrar yolu enfeksiyonları, kabızlık, gebelik dönemi ve ilaçların yan etkileri olabilir.
İdrar kaçırma başlıca 3 gruba ayrılır:
Stres (hareket ile ilişkili) inkontinans
Urge (sıkışma veya acil idrar yapma hissi) inkontinans
Karışık tip:Her iki durumun da varlığı
1. Stres inkontinans (İdrar kaçırma)
En sık olarak görülen tipdir. Öksürme, hapşırma, ıkınma veya fiziksel egzersiz sırasında istemsiz idrar kaçırma problemidir. Bağ dokusu, kalıtımsal olarak zayıf ve sarkmaya eğilimli olan bireylerde, bu problem sıklıkla oluşur. Kronik öksürük ve astım hastalığı, ağır yük kaldırma, kabızlık, aşırı şişmanlık gibi etkenler de görülme sıklığını arttırır. Normal vajinal doğum yapmış , zor doğum yaşamış kadınlarda da görülür. Kasık adalelerinin veya sinirlerinin doğum sırasında zedelenmesi sonucu, idrar kesesi boynu karın içinde artan basınçla yer değiştirerek idrar kaçırır.
Kaçırma damlama tarzında olabildiği gibi , birden bir fincan idrarın kaçışı şeklinde de görülebilir. Hastalarda sık görülen davranışlar idrar kaçırmayı engellemek amacıyla sık tuvalete gitme , idrar kaçırmamak için egzersizden uzak durma, gece boyu tuvalete kalkmama fakat sabah yataktan tuvalete kalkarken kaçırma gibi.
2. Sıkışma (urge) inkontinans ( acil idrar yapma ihtiyacı)
İdrar kesesinin kontrol edilemeyen otomatik kasılmasına bağlı olarak idrar kaçırma şeklidir.
Genellikle daha ileri yaşlarda görülmesi ile birlikte idrar kesesinin tahriş olduğu iltihap, taş, tümör gibi durumlarda da ortaya çıkabilir. Bu hastalarda küçükken idrar kaçırma veya gece yatağa işeme daha sıktır. Sıklıkla hastalarda tuvalete yetişirken idrarını tutamama , günde 8 den fazla tuvalete gitme, geceleri idrara kalkma, en az iki saatte bir tuvalete gitme, tuvalette uzun süre kalma, yavaş ve damlama şeklinde idrar yapma veya idrarını tam boşaltamama mevcuttur. Herhangi bir tetikleyici faktör (örn . su sesi) ile ansızın idrar yapma hissi duyarak tuvalete koşan hasta tuvalet kapısında idrarını tutamayıp kaçırır.
3. Karışık tip: Yukarıda bahsedilen her iki durum aynı hastada bulunur. Genellikle öksürmek, hapşırmak ile idrar kaçırma ile birlikte aniden idrar kaçırma ve gündüzleri sık idrar gitme şikayetleri mevcuttur.
Tanı konması hasta ve ailesinin doktora karşı açık ve dürüst davranması halinde kolaydır. Hastanın idrar kaçırma şekli öğrenilir. Öksürürken veya ağır kaldırırken ara ara bir miktar idrar kaçırılıyor mu, idrara sıkıştığı zaman tuvalete yetişemeden idrar kaçırıldığı oluyor mu, gündüzleri ne sıklıkla idrar yapılıyor, idrar yapmak için uykudan kaç kez uyanılıyor, son yıl içinde yatağa idrar kaçırıldı mı, ped kullanılıyor mu?
Muayene hastanın pelvis( leğen kemikleri arasında kalan bölge) değerlendirilmesi ve ultrasonografi ile rahim ve yumurtalıkların kontrolü ve idrar yollarını etkileyebilecek tıbbi sorunların (astım, felç, parkinson, diabet , multiple skleroz , v.b.) araştırılmasını içerir. Hastanın idrar kaçırmasını gözlemek için idrar kesesine bir miktar sıvı verilerek veya sıkışması beklenerek ıkındırma ile idrar kaçırma gözle görülmeye çalışılır
Bu işlemlerden sonra hastanın idrar tahlili ve idrar kültürü yapılıp, gereğinde uygun tedavi verilir. İdrar kaçırmanın varlığını veya miktarını tespit edebilmek için ped test yapılabilir. Hasta bu test için 24 saatlik bir zaman içerisinde değiştirdiği pedleri getirir. Pedlerin kuru ve ıslak ağırlıkları arasındaki fark hesaplanarak kaçırmanın varlığı ve miktarı tespit edilmeye çalışılır. Özellikle daha önce idrar kaçırma ameliyatı olmasına rağmen idrar kaçırmaya devam eden hastalar ve ameliyat yapılacak hastalarda daha ayrıntılı bir inceleme olan Ürodinami yapılır.
İdrar Kaçırma Tedavisi
İlk olarak hastanın idrar kaçırmasını arttıran faktörlerin ortadan kaldırılması sağlanmalıdır: kabızlık, şişmanlık, sigara kullanımı, vajinal ve idrar yolu enfeksiyonları , idrar taşları ve tümörleri , kontrolsüz şeker hastalığı, vb.
Adele gevşeten, tansiyon düşürücü, idrar söktürücü, sakinleştirici, depresyon ve alerji ilaçları da idrar kaçırmaya sebep olabilir.
Kegel egzersizleri: Pelvis kasların eğitimi idrar yaparken, bu bölge kaslarının sıkılması ile idrar akımının durdurulması ve 5 saniye tutulması, sonra tekrar gevşetilmesi ile olur. Bu işlemi yaparken hangi kasların kasılmasının bu etkiyi sağladığı anlaşılır. 1 hafta içinde öğrenildikten sonra, gün boyu 5 yavaş, 5 hızlı hareket günde en az 5 kere yapılmalıdır. Hamilelik süresincede en az 3 kez yapılmalıdır ve doğum sonrası da minimum 10 kez yapılmalıdır.
İlaç tedavisi: Hekim tarafından karar verilen ilaçların kullanımı uygun hastalarda fayda sağlamaktadır.
Cerrahi tedavi: Stres inkontinansın tedavisi için çeşitli ameliyat tipleri mevcuttur. Seçilmiş vakalarda cerrahi tedavideki başarı oranları yüzde 60-90'lara ulaşmaktadır.