Kafiye nedir?
Kafiye ya da uyak, şiirde mısra sonlarında bulunan sozcuklerin son heceleri arasındaki ses benzerliğidir Şiirde uyak, dize sonlarında bulunan farklı gorevlerdeki ekler veya anlamları ayrı sozcukler arasında gorulur Dize sonlarında yinelenen aynı gorevdeki ekler ya da sozcukler uyak değildir Bunlara redif denirkafiye
Kafiye turleri
Uyaktaki ses sayısına gore:
1 Yarım uyak: Yarım uyak, dize sonundaki tek ses benzerliğine dayanan uyak turudur
diz
yaz
Burada zler yarım uyaktır
2 Tam uyak: Mısra sonlarındaki iki ses benzerliğine ‘tam kafiye ’ denir
Ornek:
Ben yar ile ettim savaş
Akıttım gozumden kanlı yaş
Yukarıdaki ornek dizede “aş sesleri tam kafiye oluşturmuştur
3 Zengin uyak: Dize sonlarındaki ikiden cok ses benzerliğine dayanan uyak turudur
Ornek:
Eteklerinde guneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak
Burada yaprakve ağlayarak(rak) sozcukleri zengin uyak oluşturur
Uyakların dizelerdeki duzenlerine gore:
1 Duz Uyak: Bir dortluğun butun dizelerinin biribiriyle uyaklı, ya da ilk uc mısra biribiriyle uyaklı dorduncu dize serbest şekilde olmasıdır
Ornek:
a Elif'in uğru nakışlı
a Yavru balaban bakışlı
a Yayla ciceği kokuşlu
b Kokar Elif Elif diye
Karacaoğlan
2 Sarmal uyak: Bir dortluğun birinci ve dorduncu dizelerinin kendi arasında, ikinci ve ucuncu dizelerinin kendi arasında uyaklı olmasına dayanan uyak turudur
Ornek:
a Balkonlara, yalılara dalar duşunurum
b O gunler uzaklaşan yelkenlerin peşi sıra
b Akan bulutlar gibi gecmiş: ne iz, ne hatıra!
a sır şimdi bunca guzel hayat, guzel olum!
Necati Cumalı
3 Capraz uyak: Bir dortluğun birinci ve ucuncu dizelerinin kendi arasında, ikinci ve dorduncu dizelerinin kendi arasında uyaklı olmasına dayanan uyak turudur
Ornek:
a Ne doğan gune hukmum gecer,
b Ne halden anlayan bulunur;
a Ah aklımdan olumum gecer;
b Sonra bu kuş, bu bahce, bu nur
C S Tarancı
4 Oruşuk Kafiye Şeması: Batı şiirinden şiirimize gecmiş kafiye şemasıdır Ozellikle TERZARİMA nazım şeklinde kullanılan bir kafiye şemasıdır Uc dizeli bentliklerden oluşur Son bent tek dizeden oluşur
Şeması: (a,b,a), (b,c,b), (c,d,c),
5 Mani tipi kafiye:
Uyakların dizelerdeki bulunma yerlerine gore:
1 İc uyak: Dizelerin ortasında bulunan uyaktır
Ornek:
Şebi hicran yanar canım doker kan ceşmi giryanım
Uyarır halkı efganım kara bahtım uyanmaz mı
Fuzuli
Burada canımve efganım(an) sozcuklerinde ic uyak gorulmektedir
2 Baş uyak: Dizelerin başında bulunan uyaktır
Ornek:
Gonlumuz bağlandı zulfun teline
Alınmaz gozleri mestim alınmaz
Sencileyin cevredici kuluna
Bulunmaz gozleri mestim bulunmaz
Gevheri
Ozel durumlar:
1 Tunc uyak: Bir dizenin son sozcuğunun, bir diğer dizenin son sozcuğunde gecmesine dayanan uyak turudurZengin uyağın ozel bir durumudurTunc uyağın olabilmesi icin ses benzerliğinin en az uc sesten olması gerekir
Ornek:
Garbın afakını sarmışsa celik zırhlı duvar
Benim iman dolu goğsum gibi serhaddim var
Mehmet Akif Ersoy
Burada duvarve varsozcukleri tunc uyak oluşturur Aynı zamanda varsesleri zengin uyaktır
2 Cinaslı uyak: Soyleniş bakımından aynı ancak anlam olarak farklı sozcuklerden ya da soz yuklemlerinden oluşan uyak turudur
Ornek:
Donulmez akşamın sabahındayız Vakit cok gec:
Bu son fasıldır ey omrum, nasıl gecersen gec
Yahya Kemal
Redifler: Uyaktan sonra gelen aynı anlam ve gorevdeki ek ya da sozcuklere redif denir
Ornek:
Koyun verdi kuzu verdi sut verdi
Yemek verdi et verdi yemek verdi
Kazma ile dovmeyince kıt verdi
Benim kara yarim topraktır
Kafiye kelimesinin sozlukteki anlamı nedir?
1 Arapca adın ismi
2 Şiirde, mısra sonunda yer alan kelimelerin ses benzerliği, ses uyuşması, uyak
3 Eski nesrimizde zaman zaman yer alan ses benzerliği ve uygunluğuna dayanan sanat, seci
4 Uyak
Kafiye ya da uyak, şiirde mısra sonlarında bulunan sozcuklerin son heceleri arasındaki ses benzerliğidir Şiirde uyak, dize sonlarında bulunan farklı gorevlerdeki ekler veya anlamları ayrı sozcukler arasında gorulur Dize sonlarında yinelenen aynı gorevdeki ekler ya da sozcukler uyak değildir Bunlara redif denirkafiye
Kafiye turleri
Uyaktaki ses sayısına gore:
1 Yarım uyak: Yarım uyak, dize sonundaki tek ses benzerliğine dayanan uyak turudur
diz
yaz
Burada zler yarım uyaktır
2 Tam uyak: Mısra sonlarındaki iki ses benzerliğine ‘tam kafiye ’ denir
Ornek:
Ben yar ile ettim savaş
Akıttım gozumden kanlı yaş
Yukarıdaki ornek dizede “aş sesleri tam kafiye oluşturmuştur
3 Zengin uyak: Dize sonlarındaki ikiden cok ses benzerliğine dayanan uyak turudur
Ornek:
Eteklerinde guneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak
Burada yaprakve ağlayarak(rak) sozcukleri zengin uyak oluşturur
Uyakların dizelerdeki duzenlerine gore:
1 Duz Uyak: Bir dortluğun butun dizelerinin biribiriyle uyaklı, ya da ilk uc mısra biribiriyle uyaklı dorduncu dize serbest şekilde olmasıdır
Ornek:
a Elif'in uğru nakışlı
a Yavru balaban bakışlı
a Yayla ciceği kokuşlu
b Kokar Elif Elif diye
Karacaoğlan
2 Sarmal uyak: Bir dortluğun birinci ve dorduncu dizelerinin kendi arasında, ikinci ve ucuncu dizelerinin kendi arasında uyaklı olmasına dayanan uyak turudur
Ornek:
a Balkonlara, yalılara dalar duşunurum
b O gunler uzaklaşan yelkenlerin peşi sıra
b Akan bulutlar gibi gecmiş: ne iz, ne hatıra!
a sır şimdi bunca guzel hayat, guzel olum!
Necati Cumalı
3 Capraz uyak: Bir dortluğun birinci ve ucuncu dizelerinin kendi arasında, ikinci ve dorduncu dizelerinin kendi arasında uyaklı olmasına dayanan uyak turudur
Ornek:
a Ne doğan gune hukmum gecer,
b Ne halden anlayan bulunur;
a Ah aklımdan olumum gecer;
b Sonra bu kuş, bu bahce, bu nur
C S Tarancı
4 Oruşuk Kafiye Şeması: Batı şiirinden şiirimize gecmiş kafiye şemasıdır Ozellikle TERZARİMA nazım şeklinde kullanılan bir kafiye şemasıdır Uc dizeli bentliklerden oluşur Son bent tek dizeden oluşur
Şeması: (a,b,a), (b,c,b), (c,d,c),
5 Mani tipi kafiye:
Uyakların dizelerdeki bulunma yerlerine gore:
1 İc uyak: Dizelerin ortasında bulunan uyaktır
Ornek:
Şebi hicran yanar canım doker kan ceşmi giryanım
Uyarır halkı efganım kara bahtım uyanmaz mı
Fuzuli
Burada canımve efganım(an) sozcuklerinde ic uyak gorulmektedir
2 Baş uyak: Dizelerin başında bulunan uyaktır
Ornek:
Gonlumuz bağlandı zulfun teline
Alınmaz gozleri mestim alınmaz
Sencileyin cevredici kuluna
Bulunmaz gozleri mestim bulunmaz
Gevheri
Ozel durumlar:
1 Tunc uyak: Bir dizenin son sozcuğunun, bir diğer dizenin son sozcuğunde gecmesine dayanan uyak turudurZengin uyağın ozel bir durumudurTunc uyağın olabilmesi icin ses benzerliğinin en az uc sesten olması gerekir
Ornek:
Garbın afakını sarmışsa celik zırhlı duvar
Benim iman dolu goğsum gibi serhaddim var
Mehmet Akif Ersoy
Burada duvarve varsozcukleri tunc uyak oluşturur Aynı zamanda varsesleri zengin uyaktır
2 Cinaslı uyak: Soyleniş bakımından aynı ancak anlam olarak farklı sozcuklerden ya da soz yuklemlerinden oluşan uyak turudur
Ornek:
Donulmez akşamın sabahındayız Vakit cok gec:
Bu son fasıldır ey omrum, nasıl gecersen gec
Yahya Kemal
Redifler: Uyaktan sonra gelen aynı anlam ve gorevdeki ek ya da sozcuklere redif denir
Ornek:
Koyun verdi kuzu verdi sut verdi
Yemek verdi et verdi yemek verdi
Kazma ile dovmeyince kıt verdi
Benim kara yarim topraktır
Kafiye kelimesinin sozlukteki anlamı nedir?
1 Arapca adın ismi
2 Şiirde, mısra sonunda yer alan kelimelerin ses benzerliği, ses uyuşması, uyak
3 Eski nesrimizde zaman zaman yer alan ses benzerliği ve uygunluğuna dayanan sanat, seci
4 Uyak