Uyak nedir?
Uyak veya uyak, şiirde mısra sonlarında yer alan sözcüklerin son heceleri arasındaki ses benzerliğidir Şiirde uyak, mısra sonlarında yer alan öbür görevlerdeki ekler veya anlamları bambaşka sözcükler arasında görülür Dize sonlarında yinelenen benzer görevdeki ekler veya sözcükler uyak değildir Bunlara redif denirkafiye
Uyak türleri
Uyaktaki ses sayısına tarafından:
1 Yarım uyak: Yarım kafiye, dize sonundaki tek ses benzerliğine dayanan uyak türüdür
diz
yaz
Burada zler yarım uyaktır
2 Tam uyak: Mısra sonlarındaki iki ses benzerliğine ‘tam kafiye ’ denir
Misal:
Ben yar ile ettim savaş
Akıttım gözümden kanlı yaş
Yukarıdaki misal dizede “aş sesleri bütün uyak oluşturmuştur
3 Zengin kafiye: Mısra sonlarındaki ikiden çok ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür
Misal:
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir vakit bakacaksın semaya gözyaşları içinde
Burada yaprakve ağlayarak(rak) sözcükleri zengin uyak oluşturur
Uyakların dizelerdeki düzenlerine kadar:
1 Düz Uyak: Bir dörtlüğün bütün dizelerinin biribiriyle kafiyeli, ya da birincil üç dize biribiriyle kafiyeli dördüncü mısra özgürlük şekilde olmasıdır
Misal:
a Elif'in uğru nakışlı
a Yavru balaban bakışlı
a Yayla çiçeği kokuşlu
b Kokar Elif Elif diye
Karacaoğlan
2 Sarmal uyak: Bir dörtlüğün birinci ve dördüncü dizelerinin kendi aralarında, ikinci ve üçüncü dizelerinin kendi aralarında kafiyeli olmasına dayanan kafiye türüdür
Örnek:
a Balkonlara, yalılara dalar düşünürüm
b O günler uzaklaşan yelkenlerin peşi sıra
b Akıcı bulutlar gibi geçmiş: ne iz, ne hatıra!
a giz şu anda bunca hoş hayat, hoş ölüm!
Necati Cumalı
3 Çapraz uyak: Bir dörtlüğün birinci ve üçüncü dizelerinin kendi arasında, ikinci ve dördüncü dizelerinin kendi aralarında uyaklı olmasına dayanan uyak türüdür
Misal:
a Ne doğan güne hükmüm geçer,
b Ne anlayışlı bulunur;
a Ah aklımdan ölümüm geçer;
b Sonra bu kuş, bu bahçe, bu nur
C S Tarancı
4 Örüşük Kafiye Şeması: Batı şiirinden şiirimize geçmiş kafiye şemasıdır Özellikle TERZARİMA nazım biçiminde kullanılan bir kafiye şemasıdır Üç dizeli bentliklerden oluşur Son bent tek dizeden oluşur
Şeması: (a,b,a), (b,c,b), (c,d,c),
5 Mani tipi kafiye:
Uyakların dizelerdeki bulunma yerlerine göre:
1 İç uyak: Dizelerin ortasında yer alan uyaktır
Örnek:
Şebi hicran yanar canım döker kan çeşmi giryanım
Uyarır halkı efganım kara bahtım uyanmaz mı
Fuzuli
Burada canımve efganım(an) sözcüklerinde iç uyak görülmektedir
2 Baş uyak: Dizelerin başında bulunan uyaktır
Misal:
Gönlümüz bağlandı zülfün teline
Alınmaz gözleri mestim alınmaz
Sencileyin cevredici kuluna
Bulunmaz gözleri mestim bulunmaz
Gevheri
Özel durumlar:
1 Tunç uyak: Bir dizenin son sözcüğünün, bir diğer dizenin son sözcüğünde geçmesine dayanan kafiye türüdürZengin uyağın özel bir durumudurTunç uyağın olabilmesi için ses benzerliğinin en düşük üç sesten olması gerekir
Misal:
Garbın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var
Mehmet Âkif Ersoy
Burada duvarve varsözcükleri tunç kafiye oluşturur bununla beraber varsesleri zengin uyaktır
2 Cinaslı kafiye: Söyleniş bakımından benzer ancak manâ olarak öbür sözcüklerden veya söz yüklemlerinden oluşan kafiye türüdür
Örnek:
Dönülmez akşamın sabahındayız Vakit fazla geç:
Bu son fasıldır ey ömrüm, nasıl geçersen geç
Yahya Kemal
Redifler: Uyaktan sonra gelen benzer manâ ve görevdeki ilave veya sözcüklere redif denir
Misal:
Koyun verdi kuzu verdi süt verdi
Yemek Yemek verdi et verdi yemek verdi
Kazma ile dövmeyince kıt verdi
Benim kara yarim topraktır
Kafiye kelimesinin sözlükteki anlamı nedir?
1 Arapça adın ismi
2 Şiirde, mısra sonunda yer alan kelimelerin ses benzerliği, ses uyuşması, kafiye
3 Eski nesrimizde ara sıra bulunan ses benzerliği ve uygunluğuna dayanan sanat, seci
4 Uyak *
Uyak veya uyak, şiirde mısra sonlarında yer alan sözcüklerin son heceleri arasındaki ses benzerliğidir Şiirde uyak, mısra sonlarında yer alan öbür görevlerdeki ekler veya anlamları bambaşka sözcükler arasında görülür Dize sonlarında yinelenen benzer görevdeki ekler veya sözcükler uyak değildir Bunlara redif denirkafiye
Uyak türleri
Uyaktaki ses sayısına tarafından:
1 Yarım uyak: Yarım kafiye, dize sonundaki tek ses benzerliğine dayanan uyak türüdür
diz
yaz
Burada zler yarım uyaktır
2 Tam uyak: Mısra sonlarındaki iki ses benzerliğine ‘tam kafiye ’ denir
Misal:
Ben yar ile ettim savaş
Akıttım gözümden kanlı yaş
Yukarıdaki misal dizede “aş sesleri bütün uyak oluşturmuştur
3 Zengin kafiye: Mısra sonlarındaki ikiden çok ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür
Misal:
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir vakit bakacaksın semaya gözyaşları içinde
Burada yaprakve ağlayarak(rak) sözcükleri zengin uyak oluşturur
Uyakların dizelerdeki düzenlerine kadar:
1 Düz Uyak: Bir dörtlüğün bütün dizelerinin biribiriyle kafiyeli, ya da birincil üç dize biribiriyle kafiyeli dördüncü mısra özgürlük şekilde olmasıdır
Misal:
a Elif'in uğru nakışlı
a Yavru balaban bakışlı
a Yayla çiçeği kokuşlu
b Kokar Elif Elif diye
Karacaoğlan
2 Sarmal uyak: Bir dörtlüğün birinci ve dördüncü dizelerinin kendi aralarında, ikinci ve üçüncü dizelerinin kendi aralarında kafiyeli olmasına dayanan kafiye türüdür
Örnek:
a Balkonlara, yalılara dalar düşünürüm
b O günler uzaklaşan yelkenlerin peşi sıra
b Akıcı bulutlar gibi geçmiş: ne iz, ne hatıra!
a giz şu anda bunca hoş hayat, hoş ölüm!
Necati Cumalı
3 Çapraz uyak: Bir dörtlüğün birinci ve üçüncü dizelerinin kendi arasında, ikinci ve dördüncü dizelerinin kendi aralarında uyaklı olmasına dayanan uyak türüdür
Misal:
a Ne doğan güne hükmüm geçer,
b Ne anlayışlı bulunur;
a Ah aklımdan ölümüm geçer;
b Sonra bu kuş, bu bahçe, bu nur
C S Tarancı
4 Örüşük Kafiye Şeması: Batı şiirinden şiirimize geçmiş kafiye şemasıdır Özellikle TERZARİMA nazım biçiminde kullanılan bir kafiye şemasıdır Üç dizeli bentliklerden oluşur Son bent tek dizeden oluşur
Şeması: (a,b,a), (b,c,b), (c,d,c),
5 Mani tipi kafiye:
Uyakların dizelerdeki bulunma yerlerine göre:
1 İç uyak: Dizelerin ortasında yer alan uyaktır
Örnek:
Şebi hicran yanar canım döker kan çeşmi giryanım
Uyarır halkı efganım kara bahtım uyanmaz mı
Fuzuli
Burada canımve efganım(an) sözcüklerinde iç uyak görülmektedir
2 Baş uyak: Dizelerin başında bulunan uyaktır
Misal:
Gönlümüz bağlandı zülfün teline
Alınmaz gözleri mestim alınmaz
Sencileyin cevredici kuluna
Bulunmaz gözleri mestim bulunmaz
Gevheri
Özel durumlar:
1 Tunç uyak: Bir dizenin son sözcüğünün, bir diğer dizenin son sözcüğünde geçmesine dayanan kafiye türüdürZengin uyağın özel bir durumudurTunç uyağın olabilmesi için ses benzerliğinin en düşük üç sesten olması gerekir
Misal:
Garbın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var
Mehmet Âkif Ersoy
Burada duvarve varsözcükleri tunç kafiye oluşturur bununla beraber varsesleri zengin uyaktır
2 Cinaslı kafiye: Söyleniş bakımından benzer ancak manâ olarak öbür sözcüklerden veya söz yüklemlerinden oluşan kafiye türüdür
Örnek:
Dönülmez akşamın sabahındayız Vakit fazla geç:
Bu son fasıldır ey ömrüm, nasıl geçersen geç
Yahya Kemal
Redifler: Uyaktan sonra gelen benzer manâ ve görevdeki ilave veya sözcüklere redif denir
Misal:
Koyun verdi kuzu verdi süt verdi
Yemek Yemek verdi et verdi yemek verdi
Kazma ile dövmeyince kıt verdi
Benim kara yarim topraktır
Kafiye kelimesinin sözlükteki anlamı nedir?
1 Arapça adın ismi
2 Şiirde, mısra sonunda yer alan kelimelerin ses benzerliği, ses uyuşması, kafiye
3 Eski nesrimizde ara sıra bulunan ses benzerliği ve uygunluğuna dayanan sanat, seci
4 Uyak *