Damar tıkanıklığı veya tromboz, bir damarın damar içinde oluşan kan pıhtısı tarafından tıkanmasına denir. Venöz tromboz toplardamarlar içerisinde kan pıhtısı oluşumuna verilen isimdir. Eğer toplardamar içinde oluşan tromboz ilk oluştuğu yerden koparak ayrılır ve toplardamar içerisinde seyahat eder ise emboli olarak adlandırılır.
Trombozun sebepleri:
- Kan akışının yavaşlaması.
- Kan yapısının bozulması.
- Damar iç yapısının bozulması sonucu olur.
- Kalp damarlarının tıkanması sonucu kalp krizi.
- Akciğer damarlarının tıkanması sonucu akciğer embolisi.
- Beyin damarlarının tıkanması sonucu inme veya felç durumu
- Kol ve bacaklarda damar tıkanması yüzeysel veya derin ven trombozları, iç organ damarlarında tıkanmalar karaciğerde, böbrekte ve bağırsaklarda trombozlara yol açar.
Bu faktörler hamilelik, şişmanlık, yaşlılık, sigara kullanımı gibi durumları, polisitemi, esansiyel trombositemi, antifosfolipid sendrom gibi kan hastalıklarını, kalp yetmezliği, kanser ve nefrotik sendrom gibi tüm sistemleri olumsuz etkileyen hastalıkları, doğum kontrol hapları, eritropoetin, tamoksifen, talidomid gibi ilaçların kullanımını, ameliyatları ve özellikle büyük damarları etkileyen travmaları içerir. Uzun yolculuklarda meydana gelen hareketsizlik (özellikle altı saat ve üzerinde süren uçak yolculukları gibi) ve hastalıklara bağlı uzun süreli yatak istirahatleri de kan pıhtısı gelişimini arttıran faktörlerdendir.
Trombozda kalıtımla geçen (Genetik) risk faktörleri:
Tromboz oluşumuna meyil olması durumuna trombofili denir. Kalıtımsal trombofili normal şahıslara göre daha kolay kan pıhtısı oluşmasına yol açan genetik problemleri ifade eder. Antitrombin, Protein C veya Protein S eksikliği gibi kalıtımsal risk faktörleri 50 yaştan daha genç hastalarda pıhtı oluşumuna zemin hazırlar.
Tromboz bulunan bir hastada bilinen bir hastalık veya yeni geçirilmiş bir ameliyat yok ise kalıtımla geçen risk faktörlerinin mevcudiyeti düşünülmelidir.
Kalıtsal tromboz da ilgili genler ve mutasyonların sebep olduğu sorunlar:
- Faktör V G1691A (Leiden): Kalıtsal trombofilide önemli bir risk faktörüdür. Aktive Protein C (APC) rezistans oluşumunu aktivite eder, tromboembolik hastaların %20-50 inde vardır.
- Faktör V H1299R (R2): Daha ılımlı bir risk faktörüdür, Faktör V G1691A (Leiden) taşıyıcılığı birlikte olur ise, tromboembolik risk artar.
- Protrombin G20210A: Beyin ve derin ven tromboz riski üç kat artar.
- MTHFR C677T: Homozigotlarda arterial ve venöz tromboz riski artar.
- MTHFR A1298C: MTHFR C677T ile birlikte olur ise, kardiyovasküler risk faktörü olarak kabul edilir.
- Faktör XIII V34L: L varyantın venöz tromboembolizme karşı koruyucu etkisi vardır.
- GPIIIa L33P (HPA-1): HPA 1b erken kalp krizi ve inme için risk faktörüdür.
- ACE I/D: Yaşlılarda ve sigara içenlerde risk faktörüdür.
- PAI-1 4G-5G: 4G alleli ılımlı venöz tromboemboli risk faktörüdür.
- Fibrinojen -455 G>A: Fibrinojen düzeyini artırarak erken kalp krizi ve inme riskini artırır.
- ApoB R3500Q: Ağır hiperkolesterol yüksekliği ve damar sertliği için risk faktörüdür.
- ApoE (E2, E3, E4): E4 alleli yüksek kötü kolesterol (LDL) ve total kolesterol nedeni ile özellikle sigara içenlerde erken kalp krizi için risk faktörüdür.