Kan Hakkında Bilgi, Kanın Özellikleri, Kanın Yapısı ve Görevleri
Vücudumuzda, sıvı olan tek doku kandır. Bir miktar kan, bir tüpte bekletilirse iki kısma ayrıldığı görülür: Altta koyu kırmızı renkli çökelti ve üstte açık sarı renkli bir sıvı. Sıvı kısım kanın ara maddesi olup, plazma adını alır. Çökelti kısmı ise kanın canlı bölümü yani kan hücreleridir.
O halde kanı plazma ve kan hücreleri olmak üzere iki kısımda inceleyebiliriz. Ortalama ağırlıktaki bir insanda yaklaşık 4,5 -5 litre kan bulunur. Kanın % 55’ini plazma, % 45’ni kan hücreleri oluşturur.
1-Plazma:Sarımtırak renkli bir sıvı olup çoğu sudan ibarettir. Geriye kalan bölümde besinler, enzimler, hormonlar, mineraller, atık maddeler (karbondioksit, üre) , serum proteinleri (albümin, fibrinojen ) ve antikorlar bulunur. Plazmaya kan serumu da denir.
2-Kan Hücreleri:Üç farklı tipte kan hücresi vardır:
I-Alyuvarlar(Eritrositler):
· Kanda en fazla bulunan, yuvarlak şekilli ve kırmızı renkli hücrelerdir.(1mm3kanda 4,5- 5 milyon olup, kanın %45 ini oluşturan kan hücrelerinin %44’ü alyuvardır.)
· Kırmızı kemik iliğinde, dalakta ve karaciğerde üretilirler. Yaşlı hücreler dalak ve karaciğer tarafından parçalanırlar.
· Memelilerde ilk üretildiklerinde çekirdeklidir. Sonradan çekirdekleri kaybolur. Diğer omurgalılarda çekirdeklidir.
· Hücre zarları ince ve esnektir. Bu nedenle kolaylıkla şekil değiştirebilir ve en ince kılcal damarlara girebilirler.
· Alyuvarların ömrü 3- 4 aydır. Eksikliğinde anemi (kansızlık) görülür. Deniz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça oksijen miktarı azaldığından, alyuvar sayısı artar.
· Alyuvarların sitoplâzmasında hemoglobin bulunur. Hemoglobin kana kırmızı rengini verir ve hücrelere oksijen taşımak ve hücrelerde açığa çıkan karbondioksiti alarak dışarı atılacağı organlara götürmekle görevlidir.
Hemoglobin demirli bir proteindir. Kolaylıkla oksijenle birleşir ve oksihemoglobin haline gelir. Oksihemoglobin bulunduran kanın rengi açık kırmızıdır. (Temiz kan)
Oksihemoglobin taşıyan alyuvarlar dokulara ve hücrelere gelince taşıdıkları oksijeni verirler. Ve tekrar hemoglobin haline dönerler. Bu hemoglobin hücrelerde açığa çıkan karbondioksit ile birleşerek karbohemoglobin halini alırlar. Karbohemoglobini çok alyuvar taşıyan kan koyu kırmızıdır (Kirli kan). Bu kan akciğerlere giderek orada temizlenir.
II-Akyuvarlar (Lökositler) :
· Akyuvar, kanın çekirdekli ve sayıca kanda en az olan hücreleri olup 1mm3 kanda 7- 8 bin kadardır.
· Akyuvarlar kırmızı kemik iliği, dalak, lenf düğümleri, bademcikler ve timüs bezlerinde üretilirler.
· İki temel çeşidi vardır: fagositler ve lenfositler.
Akyuvarların Görevleri:
Akyuvarlar büyük ve parçalı çekirdekli olup, amipler gibi yalancı ayaklar çıkararak hareket edebilme özelliğine sahiptir. Akyuvarlar yalancı ayaklarıyla eskimiş alyuvarları, yıpranmış hücreleri ve vücuda giren mikropları sararak içine alırlar ve enzim salgılayarak bunları sindirirler. Bu olaya fagositoz, bunu gerçekleştiren akyuvar hücrelerine fagosit denir.
Lenfositlerkana yabancı madde girdiğinde etkinleşen akyuvarlardır. Bakteriler ve virüsler gibi mikropların yüzeyinde antijenolarak adlandırılan proteinler vardır. Lenfositler mikrop öldürücü özellikteki antikordenilen proteinleri üreterek mikropları etkisizleştirir. Her mikrobun antijenine uyan bir antikor vardır (kilit- anahtar ilişkisi gibi.)
Antikorlar ayrıca mikropların kana salgıladıkları zehirleri (toksin) zararsız hale getirici antitoksin maddelerini üretirler. Bu maddelere bağışıklık maddeleri denir.
Vücudumuza mikrop girdiğinde akyuvarların sayıları artar. Çünkü akyuvarlar vücudumuzun savunmasını gerçekleştirir.
III-Kan Pulcukları (Trombositler):
Alyuvar ve akyuvarlardan daha küçüktürler. Değişik şekillerde olabilirler. Birbirlerine yapışık halde bulunurlar.1mm3 kanda 300 bin kadar trombosit bulunur. Trombositler kırmızı (bilgiduragi.com ) ilikteki dev hücrelerin parçalanması ile oluşurlar. Ömürleri çok kısa olup yaklaşık 7- 8 gündür. Genelde çekirdek taşımazlar, çok azı çekirdeklidir.
Kan Pulcuklarının Görevi:
1)Damar zedelenmelerinde damarların iç yüzüne yapışarak buraları tıkarlar.
2)Kanın pıhtılaşmasını sağlarlar.
Not:Kan damar içinde pıhtılaşmaz. Çünkü kan serumunda (plazma) bulunan heparin maddesi buna izin vermez. Pıhtılaşma damar kesildiğinde gerçekleşir. Kanın pıhtılaşmasında karaciğerin ve kan pulcuklarının salgıladığı enzimler ve kan plazmasında bulunan fibrinojen görev alır. Ayrıca ortamda kalsiyum tuzlarının da bulunması gerekir.
K vitamini, hava teması, asitler ve sıcaklık pıhtılaşmayı hızlandırır.
Vücudumuzda, sıvı olan tek doku kandır. Bir miktar kan, bir tüpte bekletilirse iki kısma ayrıldığı görülür: Altta koyu kırmızı renkli çökelti ve üstte açık sarı renkli bir sıvı. Sıvı kısım kanın ara maddesi olup, plazma adını alır. Çökelti kısmı ise kanın canlı bölümü yani kan hücreleridir.
O halde kanı plazma ve kan hücreleri olmak üzere iki kısımda inceleyebiliriz. Ortalama ağırlıktaki bir insanda yaklaşık 4,5 -5 litre kan bulunur. Kanın % 55’ini plazma, % 45’ni kan hücreleri oluşturur.
1-Plazma:Sarımtırak renkli bir sıvı olup çoğu sudan ibarettir. Geriye kalan bölümde besinler, enzimler, hormonlar, mineraller, atık maddeler (karbondioksit, üre) , serum proteinleri (albümin, fibrinojen ) ve antikorlar bulunur. Plazmaya kan serumu da denir.
2-Kan Hücreleri:Üç farklı tipte kan hücresi vardır:
I-Alyuvarlar(Eritrositler):
· Kanda en fazla bulunan, yuvarlak şekilli ve kırmızı renkli hücrelerdir.(1mm3kanda 4,5- 5 milyon olup, kanın %45 ini oluşturan kan hücrelerinin %44’ü alyuvardır.)
· Kırmızı kemik iliğinde, dalakta ve karaciğerde üretilirler. Yaşlı hücreler dalak ve karaciğer tarafından parçalanırlar.
· Memelilerde ilk üretildiklerinde çekirdeklidir. Sonradan çekirdekleri kaybolur. Diğer omurgalılarda çekirdeklidir.
· Hücre zarları ince ve esnektir. Bu nedenle kolaylıkla şekil değiştirebilir ve en ince kılcal damarlara girebilirler.
· Alyuvarların ömrü 3- 4 aydır. Eksikliğinde anemi (kansızlık) görülür. Deniz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça oksijen miktarı azaldığından, alyuvar sayısı artar.
· Alyuvarların sitoplâzmasında hemoglobin bulunur. Hemoglobin kana kırmızı rengini verir ve hücrelere oksijen taşımak ve hücrelerde açığa çıkan karbondioksiti alarak dışarı atılacağı organlara götürmekle görevlidir.
Hemoglobin demirli bir proteindir. Kolaylıkla oksijenle birleşir ve oksihemoglobin haline gelir. Oksihemoglobin bulunduran kanın rengi açık kırmızıdır. (Temiz kan)
Oksihemoglobin taşıyan alyuvarlar dokulara ve hücrelere gelince taşıdıkları oksijeni verirler. Ve tekrar hemoglobin haline dönerler. Bu hemoglobin hücrelerde açığa çıkan karbondioksit ile birleşerek karbohemoglobin halini alırlar. Karbohemoglobini çok alyuvar taşıyan kan koyu kırmızıdır (Kirli kan). Bu kan akciğerlere giderek orada temizlenir.
II-Akyuvarlar (Lökositler) :
· Akyuvar, kanın çekirdekli ve sayıca kanda en az olan hücreleri olup 1mm3 kanda 7- 8 bin kadardır.
· Akyuvarlar kırmızı kemik iliği, dalak, lenf düğümleri, bademcikler ve timüs bezlerinde üretilirler.
· İki temel çeşidi vardır: fagositler ve lenfositler.
Akyuvarların Görevleri:
Akyuvarlar büyük ve parçalı çekirdekli olup, amipler gibi yalancı ayaklar çıkararak hareket edebilme özelliğine sahiptir. Akyuvarlar yalancı ayaklarıyla eskimiş alyuvarları, yıpranmış hücreleri ve vücuda giren mikropları sararak içine alırlar ve enzim salgılayarak bunları sindirirler. Bu olaya fagositoz, bunu gerçekleştiren akyuvar hücrelerine fagosit denir.
Lenfositlerkana yabancı madde girdiğinde etkinleşen akyuvarlardır. Bakteriler ve virüsler gibi mikropların yüzeyinde antijenolarak adlandırılan proteinler vardır. Lenfositler mikrop öldürücü özellikteki antikordenilen proteinleri üreterek mikropları etkisizleştirir. Her mikrobun antijenine uyan bir antikor vardır (kilit- anahtar ilişkisi gibi.)
Antikorlar ayrıca mikropların kana salgıladıkları zehirleri (toksin) zararsız hale getirici antitoksin maddelerini üretirler. Bu maddelere bağışıklık maddeleri denir.
Vücudumuza mikrop girdiğinde akyuvarların sayıları artar. Çünkü akyuvarlar vücudumuzun savunmasını gerçekleştirir.
III-Kan Pulcukları (Trombositler):
Alyuvar ve akyuvarlardan daha küçüktürler. Değişik şekillerde olabilirler. Birbirlerine yapışık halde bulunurlar.1mm3 kanda 300 bin kadar trombosit bulunur. Trombositler kırmızı (bilgiduragi.com ) ilikteki dev hücrelerin parçalanması ile oluşurlar. Ömürleri çok kısa olup yaklaşık 7- 8 gündür. Genelde çekirdek taşımazlar, çok azı çekirdeklidir.
Kan Pulcuklarının Görevi:
1)Damar zedelenmelerinde damarların iç yüzüne yapışarak buraları tıkarlar.
2)Kanın pıhtılaşmasını sağlarlar.
Not:Kan damar içinde pıhtılaşmaz. Çünkü kan serumunda (plazma) bulunan heparin maddesi buna izin vermez. Pıhtılaşma damar kesildiğinde gerçekleşir. Kanın pıhtılaşmasında karaciğerin ve kan pulcuklarının salgıladığı enzimler ve kan plazmasında bulunan fibrinojen görev alır. Ayrıca ortamda kalsiyum tuzlarının da bulunması gerekir.
K vitamini, hava teması, asitler ve sıcaklık pıhtılaşmayı hızlandırır.
