karahanlılar devleti kuruluş ve cokuşu
karahanlılar devleti yıkılışı
Karahanlılar (Farsca: قراخانيان Qarākhānīyān ya da خاقانيه Khakānīya), 942 1212 yılları arasında Orta Asya ve gunumuz Doğu Turkistan toprakları uzerinde hukum surmuş Turk devletidir
Bazı tarihi kaynaklarda bu Krallık, İlekhan Krallığını olur, bulunan maden paraların bir coğunda tipik İlek (Iilik, elik, vs)bir sozu vardır, İslami kaynaklarda, orneğin Ali ibn elEsir o hanedanın ismini, alHāqaniya, alHāniya veya alĀfrāsiyā diye tanımlamıştır Eşzamanlı edebiyat kaynaklarda genellikle hanedan ismi Kağaniye (Ḵāqāniya) (Ḵağan yurdu), alMoluk alḴāniya alAtrāk veya Āle Afrāsiāb (Afrasiab evi, Şehname'deki Turan kralı) denilmiştir
İsim Kokeni
Devletin adı Kara ve Han iki Turkce kelimesinden oluşmuştur Kara, Turkce'de siyahı, soyluluğu gosterir ve Han, doğrusu Kağan, yoneticilere verilen Tanhu, Hakan, Yabgu, ve İlbey gibi Turkce bir unvandır Prof Omeljan Pritsak, meseleyi daha başka acıdan ele alarak izah etmiştir Turklerde Kara, Kızıl, Ak ve Gok, dort yonu temsil etmektedir Kara, kuzey tarafını gosterir ve ekseri şehirlerde ayrı olarak bu yonlerin kapılarının isimleri vardır Belh'in kuzey, yani Kara'nın yonu (tarafı) Turk kapısıdır Guney kapısı Hind, batı kapısı Yahudi, doğu kapısı ise Cin kapısıdır Kara aynı zamanda kuvvetli, cebbar ve cesur demektir Bu bakımdan bu ismi almış olmalıdırlar Gazneli Mahmud'a Cinlilerin verdiği Karahantabiri de aynı manada olmalıdır Kara, azamet yukseklik ve ustunluk demektir Mesela Turk ulkelerinden en doğudan batıya kadar raslanan karasular, hep gur, coşkun su ve nehirlere verilmiştir
Siyasi Tarih
İslamiyet'i topluca kabul eden ilk Turk devletidir Kurucusu Bilge Kul Kadir Han, Musluman olduktan sonra adını da Abdulkerim Satuk Buğra Han olarak değiştirmiştir Satuk Buğra Han 955 (Hicri 344) yılında Kaşgarlı Mahmut'un Divanı Lugati'tTurk'te اَرتُج artuc: Ardıc Kaşgar'da bu adta iki koy vardırdiye bahsettiği altın Artuc koyunde gomulmuştur O zamanlar Kaşgar'ın kuzeyinde iki tane Artuc (Atuş, Artux) isminde koy vardı, birisinin adı altın Artuc (Atuş, Artux), ikincisi ust Artuc (Atuş, Artux)'dır
Karahanlı Tarihi
Tarihi kaynaklar birbirleri ile fazlasıyla ters duşer, Karahanlı Devletinin ilk Hanı, tarihi ve kurucu kim olduğu, daima tartışılmıştır Karahanlı devleti İslam'la ilgilidir ve tum kaynaklar aynı kişiye yani Satuk Buğra Han'a odaklanmıştır Sadece bir tarihci, AbulFutub Abd alGhafir bin Husayn alAlmai, ki Hicri beşinci yuzyılda Kaşgar'da yaşamış, o Tarikh Kashghar şehir tarihi yazmış ve Satuk Buğra Han'ın din değiştirdiğini anlatır Ancak, bu ilk metin el yazması kaybedilmiş ve sadece kısmen tekrar 14 yuzyılın başında Jamal Qarshi tarafından Mulhaqat alSurah isminde kitabında yeniden yazılmıştır Bir başka kaynak 1889 yılı icinde bulunan Cağatayca dilinin son kısmına ait Buğra Han hatıralarıdır (Tazkirah Buğra Han) 17 yuzyıldan kalma bir başka el yazması kopyası bulunur
Kuruluş donemi ile ilgili pek fazla bilgi bulunmayan Karahanlılar Devleti, Karluk, Ciğil, Yağma ve diğer Turk boylarından oluşmuştur
Devlet, 840 yılında Uygur Devleti'nin, Kırgızlar tarafından yıkılmasıyla Bilge Kul kadir han tarafından kurulmuştur 893 yılında Kaşgar devletin başkenti olmuştur
Bilge Husamettin Han'dan sonra devleti oğulları, Bazır Arslan Han ve Oğulcak Kadir Han yonetmişlerdir Balasagun ve Taraz merkezli iki ana idari bolgeye ayrılan devlette; Bazır Arslan Han, Balasagun'da Buyuk Kağan olarak ve Oğulcak Kadir Han Taraz'da Ortak Kağan olarak yonetimi paylaşmışlardır
10 yuzyıl sonlarında Oğulcak Kadır Han'ın yeğeni Satuk'un (Satuk Buğra Han) savaş halinde bulundukları Samani sığınmacıların etkisi ile İslam'ı kabul etmesi devletin tarihinde yeni bir sayfa acmıştır İslam'ı kabulunden sonra Abdulkerim adını alan Satuk Han, devletin surekli savaş halinde olduğu Samaniler'den de aldığı destek ile amcasına karşı mucadele ederek devletin yonetimini ele gecirmiştir
İslamiyet'i devlet dini olarak benimseyen Satuk Han doneminde Karahanlı Devleti'nin tamamına yakın bir bolumu bu dine gecmiştir Karahanlı Devleti ilk Musluman Turk devleti olmuştur Halife Nasr Bin Alidoneminde Abbasiler Karahanlıları Musluman ulkesi olarak tanımıştır Samanoğulları ile itilafta olan Karahanlılar, Gaznelileri destekleyerek Samanoğulları Devleti'ni yıkmıştır Gazneliler ile Ceyhun nehri sınır olarak belirlenmiştir
Devlet 1042 yılında hanedan icindeki kavgalar sonucunda Doğu ve Batı Karahanlı devletleri olarak ikiye bolunmuştur Batı Karahanlı Devleti; 10421212 yılları arasında hukum surmuş ve ilk başkenti Ozkent olan devlet 1212 yılında Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır Onemli merkezleri ; Balasagun, Talas ve Kaşgar ve ilk hukumdarı Tamgac Buğra Han olan Doğu Karahanlı Devleti ise 1211 yılında Karahitaylar tarafından yıkılmıştır Cinliler yakınlarında kurulan tum yabancı devletlere hep aynı Divide et impera (Bol ve hukmet) aldatmacı, hileyi kullanıp once ikiye bolmuşler daha sonra yıkmışlardır Aynı oyun Gokturklerede yapılmıştır Boyle Oyunları Ruslar Anaasya'da yaşayan diğer Turk Uluslarına uygulayıp birbirlerine duşman yapmışlardır
Krallık (Kağanlık) Altayların aile sistemine gore iki alt krallığa bolunmuştur Doğu Karahanlıların hukUmdarı, daha buyuk han olup Arslan Kara Hanunvanıyla Balasagun (ya da Kara Ordu)'da ikamet etmiştir Arslankelimesi Karluklar'dan Ciğil boyunun totemi (ongunu) olan aslan manasına gelmektedir Batı Karahanlıların hukUmdarı olan ikinci Karahan ise Taraz'da uslenmiş ve daha sonra Kaşgar'a taşınmış ve tekrar Taraz'a donmuştur Onun unvanı Buğra Kara Han idi Buğrakelimesi Karluklar'ın Yağma boyunun totemi (ongunu) olan deve anlamına gelmektedir
Karahanlı Devleti, Aral Golu'nden Batı Cin ve Moğolistan adacıklarına kadar uzanan bir coğrafyada hukum surmuştur
iktisadi Yapısı
Karahanlılar devrinde komur, bakır, altın ve kurşun iceren maden ocakları işletilmiş Kuca, Kaşgar, Aksu ve Hoten pazarlarında altın ve bakırdan işlenmiş eşyalar satılmış, her yıl sergiler duzenlenmiştir Soda (sodium carbonate), Yeşim taşı, Yurungkaş Nehri yatağından cıkarılan beyaz Yeşim ve Karakaş Nehri yatağından cıkarılan siyah Yeşim, Lapis lazuli (lacivert taşı) ve İpek, İpek Yolu boyunca ticareti yapılmıştır Karahanlılardan Satuk Buğra Karahan, Harun Buğra Karahan, Musa Buğra Karahan, Yusuf Kadir Karahan, Suleyman Arslan Karahan, batı hanlarından Tamğac İbrahim Han, I Nasr Şemsi elMulk Han ve diğerlerinin adına altun, gumuş, bakır madeni paralar basılmıştır
İdare Sistemi
Uluş sistemi
uluş Orta Asya Turk Devlet geleneğine gore ulke topraklarının Hakanlar tarafından hanedan uyeleri, yakın akrabalar arasında ozerk idare statusunde ve halk arasında paylaştırılması esasına dayanan idari yapılanmadır Uluş sistemi bilim adamlarınca gocebe devlet anlayışı ve teşkilat sistemine dayandırılmıştır
Toy, Turk devletlerinde resmi bir goruşme gayesiyle toplanılan veya Turk boylarının, topluluklarının belli bir amac doğrultusunda bir araya geldikleri toplantılardır Hukumdarlar ceşitli sebeplerle toy duzenlerlerdi Bunlar, tahta cıkış toyu, zafer toyu, duğun toyu, doğum toyu, ad koyma toyu gibi toylardır Bu toylar Turklerde sosyal hayatın duzenlenmesi acısından buyuk onem taşımaktadır
Orun, Turk hanlarının saraylarında veya devlet torenlerinde, toylarda Turk boylarının alacakları, oturacakları yerlerin tespit edildiği kurallardır
Hakanların her ne kadar vilayeti cok, payesi (rutbesi) yuksek olursa olsun, turuncu renkte ipekten veya kumaştan yapılan sayıları dokuzu gecmeyen tuğ (sancak)'ları bulunurmuş ve onlar dokuz sayısını uğur sayarlarmış
Uygarlık
İslam'ın kabulu sonrasında Karahanlılar Uygur alfabesini benimsemişler ve Turkce' yi resmi dil olarak kullanmışlardır Turklerin yoğun olarak yaşadığı topraklarda devlet kurulması sebebiyle diğer Turkİslam devletlerinden farklı olarak Arapca ve Farsca dilleri Karahanlılar' da etkin olamamıştır
Ribat(Taşrabat) adı verilen kervansaraylar yapılmıştır Tuğla ve kerpic ağırlıklı olduğu icin gunumuze enkazları kalmıştır Turkİslam sentezi olarak Kumbetler ilk bu donemde gorulur Bir Turk arşını olan cığ, Arap arşının ucte ikisi kadar uzunlukta olup, gocebeler bununla bez olcerlermiş
Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig (Mutluluk Bilgisi), Kaşgarlı Mahmud'un Divanu LugatitTurk (Buyuk Turk Sozluğu), İmamı Ebu'lFutuh Abdulgafur'un Tarihi Kaşgar (Kaşgar'ın Tarihi) adlı calışmaları bu donemin en onemli yapıtlarıdır Aşkiyaş adında ozel yemek evlerini kullanmışlardır
Karahanlılarda Yonetim Terimleri:
* tégin: Hukumdar oğlu
* Muhtesib: Kadın
* Tamgacı: Muhurdar
* agıcı: ipek kumaşları muhafaza eden kimse, hazinedar
* Bitikci: İc ve dış yazışmalara bakan
* imga: Taşradaki gelir giderlere bakan(doğu karahanlılarda)
* Amil: Taşradaki gelir giderlere bakan(batı karahanlılarda)
* Kokyuk: Muhtar
* Eşkinci: Ulaşım ve posta işlerine bakan
* kadıncı: Bilge Kul Kadir
* turbı: yaver, yardımcı
* Ağıcı: Maliye işlerine bakan
* Tigin: Hukumdar oğlu
* térig: Ahaliden toplanan vergi (tirik)
* térnek: dernek, işlerini konuşmak icin ulusun toplandığı yer
Karahanlılarda verilen unvanlar:
* Kuncuy: Hatun'dan bir derece aşağı kadın, bilge, prenses
* Kara: Hakanlı hanlarına verilen ungun (unvan)
* Kul Tegin: Hakanlı ailesi cocuklarına verilen adlardan
* Cağri Tegin: Hakanlı ailesi cocuklarına verilen adlardan
* Bekec: Tekinlerin, Han oğullarının sanı
* Sagun: Karluk buyuklerinin ungunu (unvanı)
* Sokmen: yiğitlere verilen ungun (unvan)savaşta başarılı hizmet verenlere Kılıc Han Sokmen, Tonğa Tégin, Alp Tégin ve Yağan Tégin unvanları verilmiştir
* Kadir Han: Hakanların sert ve cetin olanına verilen ungun (unvan)
Karahanlılarda askeri terimler:
* tura: kalkan, siper
* turag: sığnak
* tugrağ: Hakan tarafından savaş zamanında askere verilen at
* tutgak: atlı boluk
Ordu yapısı
Ordu iki temel birimden oluşurdu:kaynak belirtilmeli
* 1 Hassa Ordusu
* 2 Eyalet Ordusu
* 10 kişilik orduya otağ, 100 kişilik orduya haly, 1000 kişilik orduya subaşıdenilirdi Ordu kurağına veya ordu karargahına toydenilirdi Savaşlarda Hakanın cadırı kurulur, tuğ dikilir ve nobet davulu (tuğ) vurulurdu Usta kılavuzlar (yorcı) ve oncu bolukler (yizek) duşmanı gozetler ve duşman gozculerini yakalamak icin atlı boluk (tutgak) cıkarılırdı
karahanlılar devleti yıkılışı
Karahanlılar (Farsca: قراخانيان Qarākhānīyān ya da خاقانيه Khakānīya), 942 1212 yılları arasında Orta Asya ve gunumuz Doğu Turkistan toprakları uzerinde hukum surmuş Turk devletidir
Bazı tarihi kaynaklarda bu Krallık, İlekhan Krallığını olur, bulunan maden paraların bir coğunda tipik İlek (Iilik, elik, vs)bir sozu vardır, İslami kaynaklarda, orneğin Ali ibn elEsir o hanedanın ismini, alHāqaniya, alHāniya veya alĀfrāsiyā diye tanımlamıştır Eşzamanlı edebiyat kaynaklarda genellikle hanedan ismi Kağaniye (Ḵāqāniya) (Ḵağan yurdu), alMoluk alḴāniya alAtrāk veya Āle Afrāsiāb (Afrasiab evi, Şehname'deki Turan kralı) denilmiştir
İsim Kokeni
Devletin adı Kara ve Han iki Turkce kelimesinden oluşmuştur Kara, Turkce'de siyahı, soyluluğu gosterir ve Han, doğrusu Kağan, yoneticilere verilen Tanhu, Hakan, Yabgu, ve İlbey gibi Turkce bir unvandır Prof Omeljan Pritsak, meseleyi daha başka acıdan ele alarak izah etmiştir Turklerde Kara, Kızıl, Ak ve Gok, dort yonu temsil etmektedir Kara, kuzey tarafını gosterir ve ekseri şehirlerde ayrı olarak bu yonlerin kapılarının isimleri vardır Belh'in kuzey, yani Kara'nın yonu (tarafı) Turk kapısıdır Guney kapısı Hind, batı kapısı Yahudi, doğu kapısı ise Cin kapısıdır Kara aynı zamanda kuvvetli, cebbar ve cesur demektir Bu bakımdan bu ismi almış olmalıdırlar Gazneli Mahmud'a Cinlilerin verdiği Karahantabiri de aynı manada olmalıdır Kara, azamet yukseklik ve ustunluk demektir Mesela Turk ulkelerinden en doğudan batıya kadar raslanan karasular, hep gur, coşkun su ve nehirlere verilmiştir
Siyasi Tarih
İslamiyet'i topluca kabul eden ilk Turk devletidir Kurucusu Bilge Kul Kadir Han, Musluman olduktan sonra adını da Abdulkerim Satuk Buğra Han olarak değiştirmiştir Satuk Buğra Han 955 (Hicri 344) yılında Kaşgarlı Mahmut'un Divanı Lugati'tTurk'te اَرتُج artuc: Ardıc Kaşgar'da bu adta iki koy vardırdiye bahsettiği altın Artuc koyunde gomulmuştur O zamanlar Kaşgar'ın kuzeyinde iki tane Artuc (Atuş, Artux) isminde koy vardı, birisinin adı altın Artuc (Atuş, Artux), ikincisi ust Artuc (Atuş, Artux)'dır
Karahanlı Tarihi
Tarihi kaynaklar birbirleri ile fazlasıyla ters duşer, Karahanlı Devletinin ilk Hanı, tarihi ve kurucu kim olduğu, daima tartışılmıştır Karahanlı devleti İslam'la ilgilidir ve tum kaynaklar aynı kişiye yani Satuk Buğra Han'a odaklanmıştır Sadece bir tarihci, AbulFutub Abd alGhafir bin Husayn alAlmai, ki Hicri beşinci yuzyılda Kaşgar'da yaşamış, o Tarikh Kashghar şehir tarihi yazmış ve Satuk Buğra Han'ın din değiştirdiğini anlatır Ancak, bu ilk metin el yazması kaybedilmiş ve sadece kısmen tekrar 14 yuzyılın başında Jamal Qarshi tarafından Mulhaqat alSurah isminde kitabında yeniden yazılmıştır Bir başka kaynak 1889 yılı icinde bulunan Cağatayca dilinin son kısmına ait Buğra Han hatıralarıdır (Tazkirah Buğra Han) 17 yuzyıldan kalma bir başka el yazması kopyası bulunur
Kuruluş donemi ile ilgili pek fazla bilgi bulunmayan Karahanlılar Devleti, Karluk, Ciğil, Yağma ve diğer Turk boylarından oluşmuştur
Devlet, 840 yılında Uygur Devleti'nin, Kırgızlar tarafından yıkılmasıyla Bilge Kul kadir han tarafından kurulmuştur 893 yılında Kaşgar devletin başkenti olmuştur
Bilge Husamettin Han'dan sonra devleti oğulları, Bazır Arslan Han ve Oğulcak Kadir Han yonetmişlerdir Balasagun ve Taraz merkezli iki ana idari bolgeye ayrılan devlette; Bazır Arslan Han, Balasagun'da Buyuk Kağan olarak ve Oğulcak Kadir Han Taraz'da Ortak Kağan olarak yonetimi paylaşmışlardır
10 yuzyıl sonlarında Oğulcak Kadır Han'ın yeğeni Satuk'un (Satuk Buğra Han) savaş halinde bulundukları Samani sığınmacıların etkisi ile İslam'ı kabul etmesi devletin tarihinde yeni bir sayfa acmıştır İslam'ı kabulunden sonra Abdulkerim adını alan Satuk Han, devletin surekli savaş halinde olduğu Samaniler'den de aldığı destek ile amcasına karşı mucadele ederek devletin yonetimini ele gecirmiştir
İslamiyet'i devlet dini olarak benimseyen Satuk Han doneminde Karahanlı Devleti'nin tamamına yakın bir bolumu bu dine gecmiştir Karahanlı Devleti ilk Musluman Turk devleti olmuştur Halife Nasr Bin Alidoneminde Abbasiler Karahanlıları Musluman ulkesi olarak tanımıştır Samanoğulları ile itilafta olan Karahanlılar, Gaznelileri destekleyerek Samanoğulları Devleti'ni yıkmıştır Gazneliler ile Ceyhun nehri sınır olarak belirlenmiştir
Devlet 1042 yılında hanedan icindeki kavgalar sonucunda Doğu ve Batı Karahanlı devletleri olarak ikiye bolunmuştur Batı Karahanlı Devleti; 10421212 yılları arasında hukum surmuş ve ilk başkenti Ozkent olan devlet 1212 yılında Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır Onemli merkezleri ; Balasagun, Talas ve Kaşgar ve ilk hukumdarı Tamgac Buğra Han olan Doğu Karahanlı Devleti ise 1211 yılında Karahitaylar tarafından yıkılmıştır Cinliler yakınlarında kurulan tum yabancı devletlere hep aynı Divide et impera (Bol ve hukmet) aldatmacı, hileyi kullanıp once ikiye bolmuşler daha sonra yıkmışlardır Aynı oyun Gokturklerede yapılmıştır Boyle Oyunları Ruslar Anaasya'da yaşayan diğer Turk Uluslarına uygulayıp birbirlerine duşman yapmışlardır
Krallık (Kağanlık) Altayların aile sistemine gore iki alt krallığa bolunmuştur Doğu Karahanlıların hukUmdarı, daha buyuk han olup Arslan Kara Hanunvanıyla Balasagun (ya da Kara Ordu)'da ikamet etmiştir Arslankelimesi Karluklar'dan Ciğil boyunun totemi (ongunu) olan aslan manasına gelmektedir Batı Karahanlıların hukUmdarı olan ikinci Karahan ise Taraz'da uslenmiş ve daha sonra Kaşgar'a taşınmış ve tekrar Taraz'a donmuştur Onun unvanı Buğra Kara Han idi Buğrakelimesi Karluklar'ın Yağma boyunun totemi (ongunu) olan deve anlamına gelmektedir
Karahanlı Devleti, Aral Golu'nden Batı Cin ve Moğolistan adacıklarına kadar uzanan bir coğrafyada hukum surmuştur
iktisadi Yapısı
Karahanlılar devrinde komur, bakır, altın ve kurşun iceren maden ocakları işletilmiş Kuca, Kaşgar, Aksu ve Hoten pazarlarında altın ve bakırdan işlenmiş eşyalar satılmış, her yıl sergiler duzenlenmiştir Soda (sodium carbonate), Yeşim taşı, Yurungkaş Nehri yatağından cıkarılan beyaz Yeşim ve Karakaş Nehri yatağından cıkarılan siyah Yeşim, Lapis lazuli (lacivert taşı) ve İpek, İpek Yolu boyunca ticareti yapılmıştır Karahanlılardan Satuk Buğra Karahan, Harun Buğra Karahan, Musa Buğra Karahan, Yusuf Kadir Karahan, Suleyman Arslan Karahan, batı hanlarından Tamğac İbrahim Han, I Nasr Şemsi elMulk Han ve diğerlerinin adına altun, gumuş, bakır madeni paralar basılmıştır
İdare Sistemi
Uluş sistemi
uluş Orta Asya Turk Devlet geleneğine gore ulke topraklarının Hakanlar tarafından hanedan uyeleri, yakın akrabalar arasında ozerk idare statusunde ve halk arasında paylaştırılması esasına dayanan idari yapılanmadır Uluş sistemi bilim adamlarınca gocebe devlet anlayışı ve teşkilat sistemine dayandırılmıştır
Toy, Turk devletlerinde resmi bir goruşme gayesiyle toplanılan veya Turk boylarının, topluluklarının belli bir amac doğrultusunda bir araya geldikleri toplantılardır Hukumdarlar ceşitli sebeplerle toy duzenlerlerdi Bunlar, tahta cıkış toyu, zafer toyu, duğun toyu, doğum toyu, ad koyma toyu gibi toylardır Bu toylar Turklerde sosyal hayatın duzenlenmesi acısından buyuk onem taşımaktadır
Orun, Turk hanlarının saraylarında veya devlet torenlerinde, toylarda Turk boylarının alacakları, oturacakları yerlerin tespit edildiği kurallardır
Hakanların her ne kadar vilayeti cok, payesi (rutbesi) yuksek olursa olsun, turuncu renkte ipekten veya kumaştan yapılan sayıları dokuzu gecmeyen tuğ (sancak)'ları bulunurmuş ve onlar dokuz sayısını uğur sayarlarmış
Uygarlık
İslam'ın kabulu sonrasında Karahanlılar Uygur alfabesini benimsemişler ve Turkce' yi resmi dil olarak kullanmışlardır Turklerin yoğun olarak yaşadığı topraklarda devlet kurulması sebebiyle diğer Turkİslam devletlerinden farklı olarak Arapca ve Farsca dilleri Karahanlılar' da etkin olamamıştır
Ribat(Taşrabat) adı verilen kervansaraylar yapılmıştır Tuğla ve kerpic ağırlıklı olduğu icin gunumuze enkazları kalmıştır Turkİslam sentezi olarak Kumbetler ilk bu donemde gorulur Bir Turk arşını olan cığ, Arap arşının ucte ikisi kadar uzunlukta olup, gocebeler bununla bez olcerlermiş
Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig (Mutluluk Bilgisi), Kaşgarlı Mahmud'un Divanu LugatitTurk (Buyuk Turk Sozluğu), İmamı Ebu'lFutuh Abdulgafur'un Tarihi Kaşgar (Kaşgar'ın Tarihi) adlı calışmaları bu donemin en onemli yapıtlarıdır Aşkiyaş adında ozel yemek evlerini kullanmışlardır
Karahanlılarda Yonetim Terimleri:
* tégin: Hukumdar oğlu
* Muhtesib: Kadın
* Tamgacı: Muhurdar
* agıcı: ipek kumaşları muhafaza eden kimse, hazinedar
* Bitikci: İc ve dış yazışmalara bakan
* imga: Taşradaki gelir giderlere bakan(doğu karahanlılarda)
* Amil: Taşradaki gelir giderlere bakan(batı karahanlılarda)
* Kokyuk: Muhtar
* Eşkinci: Ulaşım ve posta işlerine bakan
* kadıncı: Bilge Kul Kadir
* turbı: yaver, yardımcı
* Ağıcı: Maliye işlerine bakan
* Tigin: Hukumdar oğlu
* térig: Ahaliden toplanan vergi (tirik)
* térnek: dernek, işlerini konuşmak icin ulusun toplandığı yer
Karahanlılarda verilen unvanlar:
* Kuncuy: Hatun'dan bir derece aşağı kadın, bilge, prenses
* Kara: Hakanlı hanlarına verilen ungun (unvan)
* Kul Tegin: Hakanlı ailesi cocuklarına verilen adlardan
* Cağri Tegin: Hakanlı ailesi cocuklarına verilen adlardan
* Bekec: Tekinlerin, Han oğullarının sanı
* Sagun: Karluk buyuklerinin ungunu (unvanı)
* Sokmen: yiğitlere verilen ungun (unvan)savaşta başarılı hizmet verenlere Kılıc Han Sokmen, Tonğa Tégin, Alp Tégin ve Yağan Tégin unvanları verilmiştir
* Kadir Han: Hakanların sert ve cetin olanına verilen ungun (unvan)
Karahanlılarda askeri terimler:
* tura: kalkan, siper
* turag: sığnak
* tugrağ: Hakan tarafından savaş zamanında askere verilen at
* tutgak: atlı boluk
Ordu yapısı
Ordu iki temel birimden oluşurdu:kaynak belirtilmeli
* 1 Hassa Ordusu
* 2 Eyalet Ordusu
* 10 kişilik orduya otağ, 100 kişilik orduya haly, 1000 kişilik orduya subaşıdenilirdi Ordu kurağına veya ordu karargahına toydenilirdi Savaşlarda Hakanın cadırı kurulur, tuğ dikilir ve nobet davulu (tuğ) vurulurdu Usta kılavuzlar (yorcı) ve oncu bolukler (yizek) duşmanı gozetler ve duşman gozculerini yakalamak icin atlı boluk (tutgak) cıkarılırdı