Kayaçlar ve kullanıldıkları yerler
Kayaç çeşitleri ve özellikleri
Kayaçların özellikleri
Kayaç nedir, kayaçların özellikleri nelerdir, kayaç türleri nelerdirsorularının cevaplarını aşağıdaki yazıda bulabilirsiniz
Kayaç, bir ya da daha artı mineralin bir araya gelmesiyle oluşmuş bütündür Granit ve bazalt farklı alanlara yönlendirilmiş minerallerden, kumtaşı değişik özelliklerde kum boyutundaki tanelerin sıklaşmasından, misket ve kuvarsit tek bir mineralden oluşmuş kayaçlardır
Kayaçlar kesintisiz döngü halindedir Bir magmatik kayaç sıcaklık veveya basınç aşağıda morfik kayaca, morfik bir kayaç sıcaklıkla eriyerek magmaya ardındaki da magmatik kayaca, hem magmatik kayaç keza de morfik kayaç ayrışarak tortul kayaca dönüşür Buna kayaç döngüsü adı verilir
Kayaçlar oluşumları sırasındaki doğal ortamı yansıtan belgelerdir Yer kabuğunun jeolojik gelişmesinin izleri kayaç üzerinde izlenmiştir bu nedenle onlar yer kabuğunun doğal belgeleri sayılır
Bugün yeryüzünde hüküm süren fiziki olaylar, akarsuların yıpratma ve nakliye etkileri, çöllerin ve denizlerin değişik bölgelerinde ayrı tortulların çökertilmesi, yeryüzünün değişik iklim kuşaklarının bulunması gibi jeolojik olayla tüm yer tarihi boyunca her zaman aynı şekilde, aynı düzende oluşmuştur Yani eski jeolojik devirlere ait kayaçların oluşumu bugün yeryüzünde hüküm süren bedensel olayların ışığı aşağıda yorumlanabilir Bu Nedenle kayaçlar oluşumu sırasında mevcut olan doğal ortamı aynen yansıtırlar
Tortul kayaçlar
Su ve esinti yeryüzünü değiştirebilir Bu kuvvetler, kayaçları kırarak, minik parçalara ayırır Bu partiküller öbür yerlerde yerleşirler Buralarda, ufak parçacıklar toparlanarak, basınç altında çimentolaşıp daha büyük kayaçları meydana getirirler Bu kayaçlar, genelde suda oluşur ve magmatik kayaçlardan daha yumuşaktırlar Tortul kayaçlar, birçok tabakaları meydana getirir ve fosilce zengindir Tortul kayaçlar bütün yeryuvarının %5'ini, yer kabuğunun ise yüzde 75'ini meydana getirir Tortul kayaçların yüzde 95'i suda oluşmuştur
Tortul kayaçların kırıntılı, organik ve kimyasal olmak üzere üç tipi vardır
Kırıntılı tortul kayaçlar Çeşitli büyüklükteki taş ve mineral parçalarda karalardaki ve denizlerdeki tortullaşma havzalarını çökelmeleriyle meydana gelen taneli kayaçlardır Değişik boyuttaki taneleri birbirleriyle çimento maddeleriyle birleşmeleri sonucu çimentolu kayaçlar kum taşı, kireç taşı gibi taneleri birbirine bağlayarak madde bulunmadığından çimentosuz tortul kayaçlar oluşur
Kırıntılı tortul kayaçlar tane çapı 2 mm'den büyük ve çakıl, moloz, konglomerakuvarsit, gibi kayaçlardır Tane çapı 0,2 mm'den 0,02 m^'ye dek olan kısım aks ondan daha küçükler genellikle eksen+kil biçiminde geçer organik tortullar değişik bitki ve hayvan kalıntılarını, uzun vakit eşliğinde fosilleşip başkalaşmalarıyla oluşurlar En uzun sürede oluşan kayaçlardan biridir Bilhassa bitki fosillerinin oluştuğu alanlarda yoğunlukta olmaktadırlar gibi kayaçlardır 2 mm'den 0,2 mm'ye değin olan kısma kum, girift kum, kumtaşı,
Organik tortul kayaçlar
Bitki ve hayvan kalıntılarının birikmesi sonucunda oluşurSilisli, karbonatlı ve karbonlu organik tortul kayaç türleri vardır
Kimyasal tortul kayaçlar
Astarlı eriyiklerin çökelmesi sonucu meydana gelirler Mağaralardaki sarkıtdikitler, deniz kıyılarındaki kireçli ve demirli oolitler, kapalı göllerin kenarlarındaki tuzlu oluşumları su kaynakları etrafındaki travertenilaç ve oluşumları %35'i kadar kireç taşları oluşturur Kireç taşları yapı taşı, stabilize malzeme, kireç yapımında ve döşemecilikte, çelik sanayiinde ve sanayiinde kullanılır
Magmatik kayaçlar
Erimiş halde yer alan bir silikat hamuru durumunda olan magmanın yer kabuğunun derinliklerinde yavaş yavaş veya yeryüzünde bir anda soğuması ile oluşurlar Bu kayaçlar genel olarak kristallerde oluşmuş kütle halindeki kayaçlardırBu tür kayaçlar Dünya üstünde fazla fazla değildir
Bu kayaçlar magmanın soğuyarak katılaşması sonucu meydana gelirler Yer kabuğunun adeta % 65'ini oluştururlar Kökenlerini magma teşkil ettiğinden bunlara magmatik kayaç ya da katılaşım kayaçları adı verilir
Plutonik kayaçlar (derinlik kayaçları)
Bunlar yalnızca kayaçların boş kısımlarını dolduran kristallerden oluşmuş, kocaman kristalli kayaçlardır Granit örnek verilebilir Magmanın soğuması ve katılaşması ağır ağır meydana geldiği için tam kristalli kayaçlardırKristalleşme dışarıdan içeriye doğru ağır ağır devam eder
Volkanik kayaçlar (yüzey kayaçları)
Bu kayaçlara yüzey kayaçları da denir Bunlar benzeri kristalli çoğu kez gözle görülebilen dağıtılmış kristaller, kristal olmayan genelde camsı hamur içinde dağılmış serpilmiş durumda bulunurlar Andezit ve bazalt misal verilebiliriç püskürük ve dış püskürük olarak 2 ye ayrılır iç püskürük:granit,siyanit,diyani t
Damarlı Kayaçlar
Derinlik kayaçları ile yüzey kayaçları aralarında bir geçiş safhasını oluşturur Mikro kristallerdir Öteki kayaçların yarık ve çatlaklarında yer alır genelde içeriği silikatlerden oluşur
Değişim kayaçları morfik kayaçlar
Tortul ya da magmatik kayaçların sıcaklık, basınç, gerilme ve kimyasal aktivitesi olan sıvıların etkisiyle değişmeleri, başkalaşımları sonucu oluşurlar Genel Olarak kristallerin şistozite gibi paralel yapılar oluşturmasıyla karakteristiktirler Metomorfizma yer kabuğunda ve yer kabuğunun derinliklerinde hüküm süren fiziksel ve kimyasal şartların etkisiyle kayaçlarda meydana gelen transformasyon olayıdır Mineraller belirli bir sıcaklık ve basınç aşağı dengeli durumdadırlar Eğer sıcaklık ve basınç değerlerinde bir yükselme ya da değişiklik olmuşsa mineralde, metamorfoz gerçekeleşmiştir *
Kayaç çeşitleri ve özellikleri
Kayaçların özellikleri
Kayaç nedir, kayaçların özellikleri nelerdir, kayaç türleri nelerdirsorularının cevaplarını aşağıdaki yazıda bulabilirsiniz
Kayaç, bir ya da daha artı mineralin bir araya gelmesiyle oluşmuş bütündür Granit ve bazalt farklı alanlara yönlendirilmiş minerallerden, kumtaşı değişik özelliklerde kum boyutundaki tanelerin sıklaşmasından, misket ve kuvarsit tek bir mineralden oluşmuş kayaçlardır
Kayaçlar kesintisiz döngü halindedir Bir magmatik kayaç sıcaklık veveya basınç aşağıda morfik kayaca, morfik bir kayaç sıcaklıkla eriyerek magmaya ardındaki da magmatik kayaca, hem magmatik kayaç keza de morfik kayaç ayrışarak tortul kayaca dönüşür Buna kayaç döngüsü adı verilir
Kayaçlar oluşumları sırasındaki doğal ortamı yansıtan belgelerdir Yer kabuğunun jeolojik gelişmesinin izleri kayaç üzerinde izlenmiştir bu nedenle onlar yer kabuğunun doğal belgeleri sayılır
Bugün yeryüzünde hüküm süren fiziki olaylar, akarsuların yıpratma ve nakliye etkileri, çöllerin ve denizlerin değişik bölgelerinde ayrı tortulların çökertilmesi, yeryüzünün değişik iklim kuşaklarının bulunması gibi jeolojik olayla tüm yer tarihi boyunca her zaman aynı şekilde, aynı düzende oluşmuştur Yani eski jeolojik devirlere ait kayaçların oluşumu bugün yeryüzünde hüküm süren bedensel olayların ışığı aşağıda yorumlanabilir Bu Nedenle kayaçlar oluşumu sırasında mevcut olan doğal ortamı aynen yansıtırlar
Tortul kayaçlar
Su ve esinti yeryüzünü değiştirebilir Bu kuvvetler, kayaçları kırarak, minik parçalara ayırır Bu partiküller öbür yerlerde yerleşirler Buralarda, ufak parçacıklar toparlanarak, basınç altında çimentolaşıp daha büyük kayaçları meydana getirirler Bu kayaçlar, genelde suda oluşur ve magmatik kayaçlardan daha yumuşaktırlar Tortul kayaçlar, birçok tabakaları meydana getirir ve fosilce zengindir Tortul kayaçlar bütün yeryuvarının %5'ini, yer kabuğunun ise yüzde 75'ini meydana getirir Tortul kayaçların yüzde 95'i suda oluşmuştur
Tortul kayaçların kırıntılı, organik ve kimyasal olmak üzere üç tipi vardır
Kırıntılı tortul kayaçlar Çeşitli büyüklükteki taş ve mineral parçalarda karalardaki ve denizlerdeki tortullaşma havzalarını çökelmeleriyle meydana gelen taneli kayaçlardır Değişik boyuttaki taneleri birbirleriyle çimento maddeleriyle birleşmeleri sonucu çimentolu kayaçlar kum taşı, kireç taşı gibi taneleri birbirine bağlayarak madde bulunmadığından çimentosuz tortul kayaçlar oluşur
Kırıntılı tortul kayaçlar tane çapı 2 mm'den büyük ve çakıl, moloz, konglomerakuvarsit, gibi kayaçlardır Tane çapı 0,2 mm'den 0,02 m^'ye dek olan kısım aks ondan daha küçükler genellikle eksen+kil biçiminde geçer organik tortullar değişik bitki ve hayvan kalıntılarını, uzun vakit eşliğinde fosilleşip başkalaşmalarıyla oluşurlar En uzun sürede oluşan kayaçlardan biridir Bilhassa bitki fosillerinin oluştuğu alanlarda yoğunlukta olmaktadırlar gibi kayaçlardır 2 mm'den 0,2 mm'ye değin olan kısma kum, girift kum, kumtaşı,
Organik tortul kayaçlar
Bitki ve hayvan kalıntılarının birikmesi sonucunda oluşurSilisli, karbonatlı ve karbonlu organik tortul kayaç türleri vardır
Kimyasal tortul kayaçlar
Astarlı eriyiklerin çökelmesi sonucu meydana gelirler Mağaralardaki sarkıtdikitler, deniz kıyılarındaki kireçli ve demirli oolitler, kapalı göllerin kenarlarındaki tuzlu oluşumları su kaynakları etrafındaki travertenilaç ve oluşumları %35'i kadar kireç taşları oluşturur Kireç taşları yapı taşı, stabilize malzeme, kireç yapımında ve döşemecilikte, çelik sanayiinde ve sanayiinde kullanılır
Magmatik kayaçlar
Erimiş halde yer alan bir silikat hamuru durumunda olan magmanın yer kabuğunun derinliklerinde yavaş yavaş veya yeryüzünde bir anda soğuması ile oluşurlar Bu kayaçlar genel olarak kristallerde oluşmuş kütle halindeki kayaçlardırBu tür kayaçlar Dünya üstünde fazla fazla değildir
Bu kayaçlar magmanın soğuyarak katılaşması sonucu meydana gelirler Yer kabuğunun adeta % 65'ini oluştururlar Kökenlerini magma teşkil ettiğinden bunlara magmatik kayaç ya da katılaşım kayaçları adı verilir
Plutonik kayaçlar (derinlik kayaçları)
Bunlar yalnızca kayaçların boş kısımlarını dolduran kristallerden oluşmuş, kocaman kristalli kayaçlardır Granit örnek verilebilir Magmanın soğuması ve katılaşması ağır ağır meydana geldiği için tam kristalli kayaçlardırKristalleşme dışarıdan içeriye doğru ağır ağır devam eder
Volkanik kayaçlar (yüzey kayaçları)
Bu kayaçlara yüzey kayaçları da denir Bunlar benzeri kristalli çoğu kez gözle görülebilen dağıtılmış kristaller, kristal olmayan genelde camsı hamur içinde dağılmış serpilmiş durumda bulunurlar Andezit ve bazalt misal verilebiliriç püskürük ve dış püskürük olarak 2 ye ayrılır iç püskürük:granit,siyanit,diyani t
Damarlı Kayaçlar
Derinlik kayaçları ile yüzey kayaçları aralarında bir geçiş safhasını oluşturur Mikro kristallerdir Öteki kayaçların yarık ve çatlaklarında yer alır genelde içeriği silikatlerden oluşur
Değişim kayaçları morfik kayaçlar
Tortul ya da magmatik kayaçların sıcaklık, basınç, gerilme ve kimyasal aktivitesi olan sıvıların etkisiyle değişmeleri, başkalaşımları sonucu oluşurlar Genel Olarak kristallerin şistozite gibi paralel yapılar oluşturmasıyla karakteristiktirler Metomorfizma yer kabuğunda ve yer kabuğunun derinliklerinde hüküm süren fiziksel ve kimyasal şartların etkisiyle kayaçlarda meydana gelen transformasyon olayıdır Mineraller belirli bir sıcaklık ve basınç aşağı dengeli durumdadırlar Eğer sıcaklık ve basınç değerlerinde bir yükselme ya da değişiklik olmuşsa mineralde, metamorfoz gerçekeleşmiştir *