Hematoloji Uzmanı Doç. Dr. Ender Soydan kemik iliği nakli hakkında merak edilen soruları şöyle
yanıtlıyor:
Kemik iliği ya da kök hücre nakli; sağlıklı kök hücrelerin bir kişiden diğer kişiye (allojeneik) ya da
kişinin kendi (otolog) hücrelerinin önceden toplanarak sonradan kendisine aktarılması işlemidir.
Allojeneik kök hücre kaynağı olarak HLA uyuşumlu sağlıklı akraba ya da akraba dışı vericiler,
kordon kanı ya da yarı yarıya uyuşumlu anne-baba-çocuk ya da kardeşler kullanılabilir. Otolog
kök hücre kaynağı, kişinin kendisidir.
Hangi Hastalıklarda Uygulanır?
Kök hücre nakli, uygulanan tedavilerden beklenen faydayı görmemiş lösemi, lenfoma,
miyelodisplastik sendrom, multiple myelom, kemik iliği yetmezliği (ağır aplastik anemi) gibi
hastalıklarda önerilen bir tedavi seçeneğidir.
Otolog kök hücre nakli; yüksek doz tedavi uygulamak amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Kök
hücreler, yüksek doz tedavinin kemik iliğinde oluşturduğu hasarı önlemek amacı ile kullanılır.
Allojeneik kök hücre naklinin uygulandığı başlıca hastalıklar şunlardır:
Akut miyeloid lösemi (AML)
Kronik miyelositik lösemi (KML)
Kronik lenfositik lösemi (KLL)
Hodgkin dışı lenfoma (HDL)
Hodgkin lenfoma(HL)
Miyelo displastik sendrom (MDS)
Ağır aplastik anemi (AAA), kemik iliği yetmezliği ile giden diğer durumlar (Fanconianemisi,
paroksismal nocturnal hemoglobinüri, saferitroidaplazi)
Otolog kök hücre naklinin uygulandığı başlıca hastalıklar ise şunlardır:
Multipl myelom(MM)
Hodgkin lenfoma
Hodgkin dışı lenfoma
Akut miyeloid lösemi (bazı alt gruplarda)
Kemik iliği naklinde hücreler nasıl toplanır?
Sağlıklı vericiden kök hücre toplamanın iki yöntemi vardır. Bunlardan ilki kemik iliğinden kök hücre
toplamaktır ki; bu yöntemde verici ameliyathanede genel anestezi ile uyutulur ve özel iğneler
kullanılarak vericinin kalça kemiğinden kemik iliği toplama işlemi yapılır. İkinci yöntem ise, vericiye
büyüme faktörü uygulanılarak kemik iliğinden dolaşan kana yönlendirilen kök hücrelerin aferez
cihazı aracılığı ile vericinin kol damarlarından toplanması yöntemidir.
Kemik iliği nakli nasıl yapılır?
Kök hücreler hastaya damar yolu aracılığı ile verilir.Bunun için genellikle santral ve nözkateter adı
verilen , damar içi yerleştirilen aparatlar kullanılır.
Kemik iliği naklinin aşamaları nelerdir?
Nakil ünitesi içinde geçen süreci üç aşamaya ayırabiliriz. İlk aşama "hazırlık rejimi" adını
verdiğimiz tedavi sürecidir. Bu dönemde hastanın hastalığı ve yaşına göre uygun olan bir tedavi
seçilir. Tedavi süresi uygulanan protokole göre değişir. Hazırlık rejimin özetle üç temel amacı
vardır: Hastada tespit edilemeyecek orandaki hastalıklı hücrelerin yok edilmesi, hastanın kemik
iliğinin boşaltılarak verici hücrelerine yer açılması ve hastanın bağışıklık sistemi baskılanarak
verici hücrelerine reaksiyon göstermesinin engellenmesi.İkinci aşama ; kök hücrelerin verilmesidir.
Üçüncü aşama ise vericinin kök hücrelerinin alıcının kemik iliğinde çoğalması aşamasıdır.
Hastalar nakil ünitesinden taburcu olduktan sonra nakil polikliniğinde takip edilirler.Takip sıklıkları
durumlarına göre değişmekle birlikte ilk 3 aylık erken dönemde haftada bir ya da iki haftada bir
olacak şekilde ayarlanır. İlk bir yıl dolana kadar mutlaka ayda bir kontrolleri yapılır. İleri dönemde
hastanın durumuna göre kontrol süreleri belirlenir.
Kemik iliği nakli sonrası görülebilecek sorunlar nelerdir?
Nakil sonrası erken ve geç dönemde karşılaşılan sorunların başında graft versus host hastalığı
(GVHH)gelir.Bu vericiye ait bağışıklık sistemi hücrelerinin alıcıya karşı başlattığı bir savaştır ve
vücudun çeşitli dokularında hasar oluşturur.En sık hasar gören dokular cilt, karaciğer ve mide-
bağırsak sistemidir. Ciltte kızarıklık, kaşıntı, mide-bağırsak sisteminde bulantı, kusma, ishal ve
karaciğerde testlerde bozulma ile ortaya çıkar.HLA tam uyuşumlu kardeş vericilerden yapılan
nakillerde %30-40; akraba dışı vericilerden yapılan nakillerde ise %60-70 oranında görülür.
Verilen kök hücrelerin alıcı kemik iliğinde yerleşip çoğalamaması ikinci önemli sorundur. Kan
değerlerine bakılarak değerlendirilir ve bu koşulda yeniden nakil yapılması gündeme gelir.
Hastalık nüksü yani nakilden sonra hastalığın yeniden ortaya çıkması diğer bir sorundur .
Nakil sonrası fırsatçı enfeksiyonlar sık görülmektedir. Bu nedenle hastaların enfeksiyondan
korunma yöntemlerine dikkat etmeleri çok önem taşımaktadır.
Kemik iliği nakli sonrası geç dönemde karşılaşılabilecek sorunlar nelerdir?
Kemik iliği nakli sonrası karşılaşılabilecek sorunlar bazen uzun süreli olup hastanın normal
yaşamına dönmesini zorlaştırarak fiziksel zorlukların yanında ruhsal zorlukları da beraberinde
getirebilirler. İlerleyen yıllarda karşılaşılabilecek sorunlar şunlardır:
Hormonal dengesizlikler
Tiroid fonksiyon bozuklukları
Katarakt
İskelet-kas sistemi şikayetleri
Cilt değişiklikleri
Saç ve saçlı deriye ait değişiklikler
Osteoporoz
Üreme sistemine ait değişiklikler
İkincil kanserler
Hangi durumlarda hekime başvurulmalıdır?
Ateş
Nefes darlığı
Bulantı, kusma
İshal
Vücutta kızarıklık ve kaşıntı
Başağrısı
Görme bulanıklığı
İdrarda yanma ve kanama
Ağızda yara
Kateter bölgesindekızarıklık, ağrı