KEMOTERAPİ İLACLARI NELERDİR?
Kemoterapide ceşitli ilaclar kullanılır Bunların bir kısmı tumore doğrudan etkili kemoterapotik ilaclar ve hormonlar, bağışıklık sistemini kuvvetlendirici biyolojik ajanlardır Bazı ilaclar ise tumore doğrudan etkili ilacların yan etkilerini azaltmak veya yok etmek amacıyla kullanılır
Aşağıda listelenmiş halde kemoterapi ilacları ve olası yan etkileri sunulmuştur Akılda tutulması gereken onemli nokta her ilac icin bu yan etkilerin belli oranlarda gorulebileceği veya bazı hastalarda hicbir yan etkinin ortaya cıkmayabileceğidir
BCNU (Carmustine): Uygulaması damar icine olarak 15 ila 45 dakika arasında değişmektedir Daha kısa sureli infuzyonlarda; damarda şiddetli yanma ve kabarma gorulmektedir Yan etkileri arasında kemik iliği baskılanması gorulmekte ve bu yan etki genellikle gec ortaya cıkmaktadır Diğer yan etkileri, uygulanan damar boyunca yanma ve ağrı, yuzde kızarma, bulantı ve kusmadır Az rastlanan yan etkiler arasında ise, coğunlukla geri donuşumlu olan karaciğer ve bobrek fonksiyonlarında bozulma gorulmektedir Uzun donem tedavi olarak uygulandığı takdirde akciğerlerde hasar (toksisite) oluşmasına sebep olabilmekte (nefes darlığı yaratmakta) ve bu durumda olum riski yaratabilmektedir
Bleomycin: Uygulaması damar ici, kas ici, derialtı veya intrakavital (Akciğer zarı, karın zarı icine) olarak değişmektedir Yan etkileri arasında şiddetli ateş ve deri reaksiyonlarının (deride siyaha calan renk değişimi) yanı sıra deride yanma ve iltihaplanma, tırnak yuvasında şişme ve kalınlaşma gorulmektedir Sac kaybı, kaşıntı ve baş ağrısı da gorulebilecek yan etkiler arasındadır 400U' dan daha yuksek toplam doza ulaşılması durumunda yuksek akciğer toksisitesi riski gozlenmektedir
Busulfan : Oral olarak uygulanmaktadırYan etkileri; duşuk doz uygulandığında duşuk lokosit sayısı, yuksek dozda uygulandığında ise pansitopenidir Akciğerde nefes darlığına yol acan fibroza sebep olabilmekte fakat bu nadiren olumcul olmaktadır Hormonal olarak, jinekomasti (meme dokusunda buyume), testislerde hasar veya işlevsizlik, iktidarsızlık ve amenoreye (amonerrhea) neden olabilmektedirBobrek ustu bezi işlevlerinde bozulma ve deride siyahlaşma gorulen yan etkileri arasındadır
Carboplatin (Paraplatin): Damar icine uygulanmaktadır Yan etkileri, kemik iliği baskılanması ve ozellikle kanama riskini artıran trombositopenidir Bunların yanı sıra, bulantı, kusma ve nefrotoksisite (bobrek hasarı), norotoksisite (ayaklarda ellerde hissizlik ve karıncalanma) ve ototoksisite (duyma duyusunda azalma) de gorulebilen yan etkiler arasında olsa da bunlar sisplatine gore nispeten daha azdır Nadir gorulen yan etkiler ise(%3'den daha az ) sac kaybı, deride kızarıklık, ağızda yara oluşumu ve soğuk algınlığı benzeri durumdur (ateş, uşume, titreme, baş ağrısı, eklem ağrısı, kas ağrısı )
CCNU (Lomustin): Ağız yoluyla uygulanmaktadır Ac karnına alınmalıdır Doz kısıtlayıcı yan etkileri; enfeksiyon riskini artıran kemik iliği baskılanması, kanama ve kansızlıktır Diğer yan etkiler arasında ishal, iştah kaybı, uyuşukluk, koordinasyon bozukluğu yer almaktadır Sac kaybı ve gecici karaciğer fonksiyon yetersizliği de ortaya cıkabilen yan etkiler arasındadır
Chlorambucil (Leukeran): Ağız yoluyla uygulanmaktadır Kan hucrelerinden eritrosit, lokosit ve trombositlerin duşmesine sebep olan kemik iliği baskılanması doz kısıtlayıcı yan etkisidir Yuksek dozda uygulandığında, merkezi sinir sistemi uzerinde nobet ve koma gibi bazı etkileri gorulmuştur Cok sık olmasa da mide barsak sistemde ağrı ve kasılmalar ortaya cıkabilmektedir Uzun donem tedavi olarak kullanıldığında akciğerde hasar oluşumuna sebep olabilmektedir Son olarak bu ajanın kullanılmasıyla sperm oluşumu baskılanabilmektedir
Cholrodeoxyadenosine (Cladribine): Uygulaması surekli damar ici infuzyonla 5 ila 7 gun arasında değişmektedir Başlıca yan etkisi notrofil ve lenfosit hucrelerinde gorulen duşuştur Bu duşuş bakteriyel enfeksiyonların oluşmasına meydan verirken, ilactan dolayı oluşan bağışıklık sisteminin baskılanması tehlikeli enfeksiyonların oluşmasına sebep olabilmektedir Bu ilacı kullanan hastaların %50'sinde deride kızarıklık ve kurdeşen oluşumu gorulmuştur
Cisplatinum: Damar yoluyla veya vucut boşluklarına uygulanmaktadırİlacı kullanacak hastanın sıvı dengesinin iyi olması gerekmektedir Sıvı dengesinin yetersiz kalması durumunda, yan etkilerin daha şiddetli şekilde ortaya cıktığı kanıtlanmıştırBobrek fonksiyonları yetersiz olan, duyma gucluğu ceken, daha onceden noropatiye (periferal sinir sistemi hasarı) maruz kalmış veya cisplatin alerjisi olan hastalarda uygulanırken son derece tedbirli davranılmalıdır Yan etkileri; bulantıkusma, anafilaktik reaksiyonlar (hızlı nabız, hırıltı, duşmuş kan basıncı ve yuzde oluşan odemler) , bobrek fonksiyonlarında bozulma, işitme zorluğu, ellerde ve ayaklarda karıncalanma ve hissizlik yaratan sinir hasarı, kanama ve enfeksiyona sebep olan kemik iliği baskılanması, elektrolit (sodyum, potasyum, magnezyum) dengesizlikleri ve kalp rahatsızlıklarıdır
Cytarabine (AraC): Uygulaması derialtı, kas ici veya damar ici olarak yapılabilmektedir Doz kısıtlayıcı toksisitesi, genellikle gec ortaya cıkan kemik iliği baskılanmasıdır Uygulanan yuksek toplam dozlar kalıcı merkezi sinir sistemi hasarına yol acabilmektedir Beyincikte meydana gelebilecek hasar; konuşmada zorluk, yurumede zorlanma, gorme mekanizmasında bozulma ve bazı norolojik sorunlara yol acabilir Beyincikte oluşan hasar genellikle 50 yaş ustu hastalarda ortaya cıkmaktadır Diğer ortaya cıkabilecek yan etkiler, deride kızarıklık, bulantı ve kusma, ishal, iştah kaybı, ağızda oluşan yaralar, gecici karaciğer fonksiyon bozukluğu, ateş, vucut ağrısı, deride kızarıklık ve gelişebilecek soğuk algınlığı benzeri tablodur Nadiren akciğerlerde sıvı tutulumu meydana gelebilmektedir
Cyclophosphamide (Endoksan): Damar ici yada ağız yoluyla uygulanmaktadır Yan etkileri; kemik iliği baskılanması, hemorajik sistit (kanlı idrarla birlikte mesanede şiddetli yanma hissi), sac kaybı, elektrolit dengesizlikleri (ozelikle sodyum), bulantı ve kusmayla ortaya cıkan gastrointestinal hasar ve nadir karaciğer fonksiyon bozukluklarıdır Akciğerlerde hasarlanması gorulebilir Cinsel olarak; adet atlaması, testislerde ve yumurtalıklarda fonksiyon bozuklukları ortaya cıkabilmektedir Kısırlık yapabilir
Docetaxel (Taxotere): Uygulaması damar yoluyla yapılır Doz kısıtlayıcı yan etkileri notropeni (duşuk kan akyuvar sayısı) ve nadiren duşuk trombosit (kanda pıhtılaşmayı sağlayan hucre sayısında azalma) sayısıdır Allerjik reaksiyonlara, akciğerde ve bacaklarda şişliklere neden olabilmektedir Ellerde ve ayaklarda karıncalanma ve hissizlik yaratan sinir hasarı yapabilir
Doxorubicin (Adriamycin): Kullanılan genel uygulamaları damar yoluyladır Yan etkileri; kemik iliği baskılanması, stomatit (ağızda oluşan yara), bulantı, kusma ve nadiren ishaldir Deride hiperpigmentasyon (deri renginde koyulaşma) ve tırnaklarda renk değişiklikleri yanı sıra, gozlerde yanma ve aşırı yaşlanma gorulebilecek olası yan etkiler arasındadır Fark edilebilir sac kaybına sebep olur Radyoterapi almış hastalarda yenileyen yumuşak deri reaksiyonları gorulmektedir
Damar dışına sızması durumunda (Ekstravazasyon) sızıntı olan bolgede derin doku hasarına yol acabilir Ekstravazasyon gorulen hastaların %33'unde ciltte derin yara oluşumu gorulmuştur Oluşan yaranın iyileşmediği durumlarda bazen cerrahi mudahale gerekebilmektedir
Doksorubisin uygulamasının en onemli yan etkisi kalp hasarı gelişimidir Uygulanan doza bağımlı gelişen kalp hasarının tıbbi tedavisi oldukca zordur Bu komplikasyonun ortaya cıkmasında etkili olan risk faktorleri; maksimum doz olan 550mgm2 doza ulaşılması, hastanın 70 yaş ve uzeri olması, kalp bolgesinden radyoterapi almış olması ve gecmişte kalp krizi yada yuksek kan basıncı gibi kalp hastalıklarına sahip olmasıdır
Etoposide (VP16, VePesid): Uygulaması damar yoluyla en az 30 dakika şeklindedir İlac cok hızlı verildiği takdirde şiddetli hipotansiyon (duşuk kan basıncı) ortaya cıkabilmektedir Etoposid aynı zamanda ağız yoluyla da verilebilmektedir İlacın damar dışına kacmasından kacınılmalıdır Başlıca yan etkisi kemik iliği baskılanmasıdır Bulantı, kusma ve iştah kaybı ortaya cıkabilir Diğer yan etkiler, sac kaybı, baş ağrısı, ateş ve duşuk kan basıncıdır Nadiren kalp krizi, kalp yetmezliği, sinir hasarı, yorgunluk, uyku, ve ellerayaklarda karıncalanma ortaya cıkabilir Ayrıca losemi (kan kanseri) gelişim riskinde artış olabileceği gorulmuştur
5Flourouracil (5FU): Damar yoluyla ve bazı vucut boşluklarına uygulanabilmektedir Yan etkileri, bulantı, kusma, ağızda yara (stomatitmukozit) oluşumu, yemek borusunda yaralar ve mide ulserleridir Duşuk lokosit sayısı gorulebileceği gibi, sac kaybı ve tırnaklarda renk değişimi ortaya cıkabilmektedir Cilt guneşe duyarlı hale geldiği icin guneşten sakınma onerilmektedir Baş ağrısı, gorme bozuklukları ve yururken denge kaybı (serebellar ataksi) gibi yan etkiler nadir gorulen yan etkisidir Goğus ağrısı, ani olum ve duzensiz kalp atışları şeklinde bildirilen kalp hasarı vakaları mevcuttur fakat mekanizması bilinmemektedir Ayrıca, deride kızarıklık ve kabarma, elayaklarda yanma hissine neden olabilmektedir
Fludarabine (Fludara): Uygulaması damar yoluyla kısa sureli (30 dakika civarında) veya ağız yoluyladır Yan etkileri arasında kemik iliği baskılanması bulunmaktadır Bu durum enfeksiyon kapma riskini artırmaktadırDiğer yan etkiler; bulantı, kusma, ishal (hastaların %30'u), hafif ve gecici bobrek ve karaciğer yetmezliğidir Uyku ve deride kızarıklık nadiren gorulen yan etkilerdir Akciğerde iltihaplanma(interstisyel pnomoni) az gorulur fakat birkac hafta icinde geri donuşum gostermektedir
Kemoterapide ceşitli ilaclar kullanılır Bunların bir kısmı tumore doğrudan etkili kemoterapotik ilaclar ve hormonlar, bağışıklık sistemini kuvvetlendirici biyolojik ajanlardır Bazı ilaclar ise tumore doğrudan etkili ilacların yan etkilerini azaltmak veya yok etmek amacıyla kullanılır
Aşağıda listelenmiş halde kemoterapi ilacları ve olası yan etkileri sunulmuştur Akılda tutulması gereken onemli nokta her ilac icin bu yan etkilerin belli oranlarda gorulebileceği veya bazı hastalarda hicbir yan etkinin ortaya cıkmayabileceğidir
BCNU (Carmustine): Uygulaması damar icine olarak 15 ila 45 dakika arasında değişmektedir Daha kısa sureli infuzyonlarda; damarda şiddetli yanma ve kabarma gorulmektedir Yan etkileri arasında kemik iliği baskılanması gorulmekte ve bu yan etki genellikle gec ortaya cıkmaktadır Diğer yan etkileri, uygulanan damar boyunca yanma ve ağrı, yuzde kızarma, bulantı ve kusmadır Az rastlanan yan etkiler arasında ise, coğunlukla geri donuşumlu olan karaciğer ve bobrek fonksiyonlarında bozulma gorulmektedir Uzun donem tedavi olarak uygulandığı takdirde akciğerlerde hasar (toksisite) oluşmasına sebep olabilmekte (nefes darlığı yaratmakta) ve bu durumda olum riski yaratabilmektedir
Bleomycin: Uygulaması damar ici, kas ici, derialtı veya intrakavital (Akciğer zarı, karın zarı icine) olarak değişmektedir Yan etkileri arasında şiddetli ateş ve deri reaksiyonlarının (deride siyaha calan renk değişimi) yanı sıra deride yanma ve iltihaplanma, tırnak yuvasında şişme ve kalınlaşma gorulmektedir Sac kaybı, kaşıntı ve baş ağrısı da gorulebilecek yan etkiler arasındadır 400U' dan daha yuksek toplam doza ulaşılması durumunda yuksek akciğer toksisitesi riski gozlenmektedir
Busulfan : Oral olarak uygulanmaktadırYan etkileri; duşuk doz uygulandığında duşuk lokosit sayısı, yuksek dozda uygulandığında ise pansitopenidir Akciğerde nefes darlığına yol acan fibroza sebep olabilmekte fakat bu nadiren olumcul olmaktadır Hormonal olarak, jinekomasti (meme dokusunda buyume), testislerde hasar veya işlevsizlik, iktidarsızlık ve amenoreye (amonerrhea) neden olabilmektedirBobrek ustu bezi işlevlerinde bozulma ve deride siyahlaşma gorulen yan etkileri arasındadır
Carboplatin (Paraplatin): Damar icine uygulanmaktadır Yan etkileri, kemik iliği baskılanması ve ozellikle kanama riskini artıran trombositopenidir Bunların yanı sıra, bulantı, kusma ve nefrotoksisite (bobrek hasarı), norotoksisite (ayaklarda ellerde hissizlik ve karıncalanma) ve ototoksisite (duyma duyusunda azalma) de gorulebilen yan etkiler arasında olsa da bunlar sisplatine gore nispeten daha azdır Nadir gorulen yan etkiler ise(%3'den daha az ) sac kaybı, deride kızarıklık, ağızda yara oluşumu ve soğuk algınlığı benzeri durumdur (ateş, uşume, titreme, baş ağrısı, eklem ağrısı, kas ağrısı )
CCNU (Lomustin): Ağız yoluyla uygulanmaktadır Ac karnına alınmalıdır Doz kısıtlayıcı yan etkileri; enfeksiyon riskini artıran kemik iliği baskılanması, kanama ve kansızlıktır Diğer yan etkiler arasında ishal, iştah kaybı, uyuşukluk, koordinasyon bozukluğu yer almaktadır Sac kaybı ve gecici karaciğer fonksiyon yetersizliği de ortaya cıkabilen yan etkiler arasındadır
Chlorambucil (Leukeran): Ağız yoluyla uygulanmaktadır Kan hucrelerinden eritrosit, lokosit ve trombositlerin duşmesine sebep olan kemik iliği baskılanması doz kısıtlayıcı yan etkisidir Yuksek dozda uygulandığında, merkezi sinir sistemi uzerinde nobet ve koma gibi bazı etkileri gorulmuştur Cok sık olmasa da mide barsak sistemde ağrı ve kasılmalar ortaya cıkabilmektedir Uzun donem tedavi olarak kullanıldığında akciğerde hasar oluşumuna sebep olabilmektedir Son olarak bu ajanın kullanılmasıyla sperm oluşumu baskılanabilmektedir
Cholrodeoxyadenosine (Cladribine): Uygulaması surekli damar ici infuzyonla 5 ila 7 gun arasında değişmektedir Başlıca yan etkisi notrofil ve lenfosit hucrelerinde gorulen duşuştur Bu duşuş bakteriyel enfeksiyonların oluşmasına meydan verirken, ilactan dolayı oluşan bağışıklık sisteminin baskılanması tehlikeli enfeksiyonların oluşmasına sebep olabilmektedir Bu ilacı kullanan hastaların %50'sinde deride kızarıklık ve kurdeşen oluşumu gorulmuştur
Cisplatinum: Damar yoluyla veya vucut boşluklarına uygulanmaktadırİlacı kullanacak hastanın sıvı dengesinin iyi olması gerekmektedir Sıvı dengesinin yetersiz kalması durumunda, yan etkilerin daha şiddetli şekilde ortaya cıktığı kanıtlanmıştırBobrek fonksiyonları yetersiz olan, duyma gucluğu ceken, daha onceden noropatiye (periferal sinir sistemi hasarı) maruz kalmış veya cisplatin alerjisi olan hastalarda uygulanırken son derece tedbirli davranılmalıdır Yan etkileri; bulantıkusma, anafilaktik reaksiyonlar (hızlı nabız, hırıltı, duşmuş kan basıncı ve yuzde oluşan odemler) , bobrek fonksiyonlarında bozulma, işitme zorluğu, ellerde ve ayaklarda karıncalanma ve hissizlik yaratan sinir hasarı, kanama ve enfeksiyona sebep olan kemik iliği baskılanması, elektrolit (sodyum, potasyum, magnezyum) dengesizlikleri ve kalp rahatsızlıklarıdır
Cytarabine (AraC): Uygulaması derialtı, kas ici veya damar ici olarak yapılabilmektedir Doz kısıtlayıcı toksisitesi, genellikle gec ortaya cıkan kemik iliği baskılanmasıdır Uygulanan yuksek toplam dozlar kalıcı merkezi sinir sistemi hasarına yol acabilmektedir Beyincikte meydana gelebilecek hasar; konuşmada zorluk, yurumede zorlanma, gorme mekanizmasında bozulma ve bazı norolojik sorunlara yol acabilir Beyincikte oluşan hasar genellikle 50 yaş ustu hastalarda ortaya cıkmaktadır Diğer ortaya cıkabilecek yan etkiler, deride kızarıklık, bulantı ve kusma, ishal, iştah kaybı, ağızda oluşan yaralar, gecici karaciğer fonksiyon bozukluğu, ateş, vucut ağrısı, deride kızarıklık ve gelişebilecek soğuk algınlığı benzeri tablodur Nadiren akciğerlerde sıvı tutulumu meydana gelebilmektedir
Cyclophosphamide (Endoksan): Damar ici yada ağız yoluyla uygulanmaktadır Yan etkileri; kemik iliği baskılanması, hemorajik sistit (kanlı idrarla birlikte mesanede şiddetli yanma hissi), sac kaybı, elektrolit dengesizlikleri (ozelikle sodyum), bulantı ve kusmayla ortaya cıkan gastrointestinal hasar ve nadir karaciğer fonksiyon bozukluklarıdır Akciğerlerde hasarlanması gorulebilir Cinsel olarak; adet atlaması, testislerde ve yumurtalıklarda fonksiyon bozuklukları ortaya cıkabilmektedir Kısırlık yapabilir
Docetaxel (Taxotere): Uygulaması damar yoluyla yapılır Doz kısıtlayıcı yan etkileri notropeni (duşuk kan akyuvar sayısı) ve nadiren duşuk trombosit (kanda pıhtılaşmayı sağlayan hucre sayısında azalma) sayısıdır Allerjik reaksiyonlara, akciğerde ve bacaklarda şişliklere neden olabilmektedir Ellerde ve ayaklarda karıncalanma ve hissizlik yaratan sinir hasarı yapabilir
Doxorubicin (Adriamycin): Kullanılan genel uygulamaları damar yoluyladır Yan etkileri; kemik iliği baskılanması, stomatit (ağızda oluşan yara), bulantı, kusma ve nadiren ishaldir Deride hiperpigmentasyon (deri renginde koyulaşma) ve tırnaklarda renk değişiklikleri yanı sıra, gozlerde yanma ve aşırı yaşlanma gorulebilecek olası yan etkiler arasındadır Fark edilebilir sac kaybına sebep olur Radyoterapi almış hastalarda yenileyen yumuşak deri reaksiyonları gorulmektedir
Damar dışına sızması durumunda (Ekstravazasyon) sızıntı olan bolgede derin doku hasarına yol acabilir Ekstravazasyon gorulen hastaların %33'unde ciltte derin yara oluşumu gorulmuştur Oluşan yaranın iyileşmediği durumlarda bazen cerrahi mudahale gerekebilmektedir
Doksorubisin uygulamasının en onemli yan etkisi kalp hasarı gelişimidir Uygulanan doza bağımlı gelişen kalp hasarının tıbbi tedavisi oldukca zordur Bu komplikasyonun ortaya cıkmasında etkili olan risk faktorleri; maksimum doz olan 550mgm2 doza ulaşılması, hastanın 70 yaş ve uzeri olması, kalp bolgesinden radyoterapi almış olması ve gecmişte kalp krizi yada yuksek kan basıncı gibi kalp hastalıklarına sahip olmasıdır
Etoposide (VP16, VePesid): Uygulaması damar yoluyla en az 30 dakika şeklindedir İlac cok hızlı verildiği takdirde şiddetli hipotansiyon (duşuk kan basıncı) ortaya cıkabilmektedir Etoposid aynı zamanda ağız yoluyla da verilebilmektedir İlacın damar dışına kacmasından kacınılmalıdır Başlıca yan etkisi kemik iliği baskılanmasıdır Bulantı, kusma ve iştah kaybı ortaya cıkabilir Diğer yan etkiler, sac kaybı, baş ağrısı, ateş ve duşuk kan basıncıdır Nadiren kalp krizi, kalp yetmezliği, sinir hasarı, yorgunluk, uyku, ve ellerayaklarda karıncalanma ortaya cıkabilir Ayrıca losemi (kan kanseri) gelişim riskinde artış olabileceği gorulmuştur
5Flourouracil (5FU): Damar yoluyla ve bazı vucut boşluklarına uygulanabilmektedir Yan etkileri, bulantı, kusma, ağızda yara (stomatitmukozit) oluşumu, yemek borusunda yaralar ve mide ulserleridir Duşuk lokosit sayısı gorulebileceği gibi, sac kaybı ve tırnaklarda renk değişimi ortaya cıkabilmektedir Cilt guneşe duyarlı hale geldiği icin guneşten sakınma onerilmektedir Baş ağrısı, gorme bozuklukları ve yururken denge kaybı (serebellar ataksi) gibi yan etkiler nadir gorulen yan etkisidir Goğus ağrısı, ani olum ve duzensiz kalp atışları şeklinde bildirilen kalp hasarı vakaları mevcuttur fakat mekanizması bilinmemektedir Ayrıca, deride kızarıklık ve kabarma, elayaklarda yanma hissine neden olabilmektedir
Fludarabine (Fludara): Uygulaması damar yoluyla kısa sureli (30 dakika civarında) veya ağız yoluyladır Yan etkileri arasında kemik iliği baskılanması bulunmaktadır Bu durum enfeksiyon kapma riskini artırmaktadırDiğer yan etkiler; bulantı, kusma, ishal (hastaların %30'u), hafif ve gecici bobrek ve karaciğer yetmezliğidir Uyku ve deride kızarıklık nadiren gorulen yan etkilerdir Akciğerde iltihaplanma(interstisyel pnomoni) az gorulur fakat birkac hafta icinde geri donuşum gostermektedir