Kırgızistan hakkında bilgi
Kırgızistan'ın tarihi ve kulturel yapısı, değer yargılar, orf ve adetleri
1 Kırgızistan'ın tarihi
Kırgızların, Turk tarihinde ozel bir yeri vardır Kırgızlar , en az karışmış grup olarak Turklerin hakiki etnik temsilcisi olarak kabul edilirler
Kırgız tarihini esas itibariyle şu donemlere ayırmak mumkundur
Gok Turkler Doneminde Kırgızlar ,
Uygur Hakanlığı Doneminde Kırgızlar ,
Moğollar Doneminde Kırgızlar ,
Timur Donemi ve Hanlıklar Doneminde Kırgızlar ,
Rus Carlığı Doneminde Kırgızlar ,
SSCB Doneminde Kırgızlar ,
Bağımsız Kırgız Cumhuriyeti
Kırgızlar dunyanın en eski milletlerinden biridir Kırgızların bir millet olduğunun ilk kanıtlarına MO 2000 tarihli Cin kaynaklarında rastlanmaktadır Kırgızlar Kuzey Sibirya ve Orta Asyada yerleşmiş ceşitli gruplardan oluşmuşlardır
Eski Kırgızlar Kuzeybatı Moğolistana ait topraklara yerleşmişlerdir MO 4 yuzyıldan 3 yuzyıla kadar , Cin sınırlarına devamlı saldıran ve onları Cin Seddini yapmaya zorlayan guclu , gocebe kabileler arasında sayılmaktadırlar
MO 2 yuzyıldan 1 yuzyıla kadar Kırgız kabileleri kendilerini Hun egemenliğinden ayrılarak Enisei ( Ana nehir ) ve Bai Kal ( Zengin gol) bolgelerine hareket etmişlerdir Orada MS 6 yuzyıldan 13 yuzyıla kadar hukum suren Kırgız Kaganat olarak bilinen ilk devleti kurmuşlardır
Bu arada Orta Asyanın geniş alanlarına yayılan diğer Kırgız Kabileleri , Orta Asyanın tarihinde aktif rol oynamaya devam etmişlerdir 16 yuzyılda Kırgız insanlarının etnik kokenlerini tamamlamıştır Kırgızların Orta Asyadaki bircok insan gruplarıyla olan ilişkisi 40 kabile anlamıma gelen Kırgız ile ifade edilir
Asyada Moğol ustunluğu sona erdikten sonra , 1700 senesinde kurulan Hokand Devletinin hakimiyetine girmişlerdir 1867 yılında KIRGIZİSTANın bir kısmı Turkistan Vilayetine bağlanmıştır 1876 yılında Hokand tamamen Rusyanın hakimiyetine girmiştir 20yyın başında Buhara , Rusların hakimiyetine girince Kırgızlar da Carlık Rusyasının etkisi altına girmişlerdir
1862 de Bişkekin eski adı olan Pişpekte kurulan Rus Garnizonu 14 yılda tum KIRGIZİSTANI işgal altına almıştır 1916 yılında zorunlu askerlik uygulaması Kırgızların Ruslara karşı şiddet olaylarının patlamasına yol acmış ve ayaklanmayı bastıran Ruslar cok sayıda Kırgızı katletmiştir Devrimden ve kanlı bir ic savaştan sonra 1919 1920 yıllarında Kırgızistanda Sovyet gucu kurulmuştur
SSCB doneminde KIRGIZİSTAN once 1924 anayasasıyla Rus Sovyet Federe Sosyalist Cumhuriyeti icinde Kara Kırgız Ozerk Bolgesi olarak yer almış muteakiben 1925te adı Kırgız Ozerk Bolgesi olarak değiştirilmiş ve 1926da da ozerk Cumhuriyet olarak yeniden orgutlenmiştir Birliğin cumhuriyet statusune yukseltilmesi ise 1936da gercekleşmiştir
1920 1930 larda Sovyet Merkezi makamları ile ilişkileri zor koşullarda cereyan etmiştir Ancak Sovyet etkisi zamanla artmış ve 1940 yılında Kiril alfabesinin uygulamaya konulmasıyla daha da guc kazanmıştır
KIRGIZİSTAN, Sovyetler Birliğinin dağılma sureci icine girmesi uzerine 15 ARALIK 1990de egemenliğini , 31 AĞUSTOS 1991 de bağımsızlığını ilan etmiştir
2 KULTUREL YAPISI
a Kırgız kulturu Gocebe Yaşamından buyuk oranda etkilenmiş ve kulturun oluşmasında buyuk rol oynamıştır Gocebe yaşamın etkilerini yaşamın her kesiminde ( ev , aile , yerleşme, orf ve adetleri ) gormek mumkundur
b Kırgız kece cadırın ( Boz Uy : Gri Ev ) yaşamda buyuk onemi vardır Eski donemlerden itibaren yazları serin , kışları sıcak olan bozuylerde yaşamlarını geciren Kırgızlar cadırın ic dekorasyonlarını da basit , sade ve pratik olarak oluşturmuşlardır Kullanılan ev eşyalarının tamamı bu tur yaşama uygun dizayn edilmiş ve geliştirilmiştir
c Aile butun olarak Bozuylerde gocebe hayatına uygun olarak yaşamış, hayvancılık ve tarım ile gecimlerini sağlamışlardır Ailenin erkek cocuğu buyuyup evlilik cağına geldiğinde babası tarafından yeni bir bozuy yapılmış ve yaşam bu şekilde devam etmiştir
d Geleneksel Kırgız kulturunun oluşmasına Manas Destanının da buyuk etkisi olmuştur Dunya edebiyatının en onemli destanlarından olan Manas , Finlilerin Kalevalasından 40 kez, Hintlilerin Mahabharatasından 4 kez daha uzundur
Destan sozlu gelenek icinde zamanımıza kadar gelmiştir 16 yuzyılda yazılmış bir eseri saymazsak , ancak 19 yuzyılda kısmen yazıya gecirilmiştir Her devrin Manascısının
(Comokcu) kendinden ve doneminden unsurlar ilave ederek destanı anlatması destanın bircok versiyonunun ortaya cıkmasıyla sonuclanmıştır Bugun Manas Destanının 60 versiyonu tespit edilmişir Manas destanının 2 milyon mısra civarında 60dan fazla versiyonu Kırgız Cumhuriyeti Milli İlimler Akademisinin El Yazmaları Bolumunde bantta kayıtlı olarak korunmaktadır
Destan , Manasın soyağacıyla başlar , hukumdarlığını arkadaşlarını , evlenmesini ve Kalmuklarla savaşını anlatır ve ilk kısmı Manasın olumuyle sonuclanır Daha sonraki kısımlarda oğlu Semetey Buharada dayılarının yanında yetişir ve tekrar hukumdarlığı elde eder Destan Manasın torunu Seytekin maceralarıyla devam eder Manas Destanının asıl ozelliği tarih , coğrafya, etnografya , felsefe dil , folklor, diplomasi, askerlik , muzik , halk eğitimi, hekimlik, veterinerlik gibi pek cok ilim dalı icin onemli bir kaynak ozelliği taşımaktadır Destanda Kırgızların yaşadığı yerler ve adetleri de anlatılır
e Rusların bolgede hakimiyeti tesis etmesinden sonra gocebe yaşamdan yerleşik duzene gecildiği gorulmektedir Ozellikle Rus nufusun daha fazla olduğu kuzey bolgede halkın kultur seviyesi ve hayat standartları guneye oranla daha iyi durumdadır Ozellikle buyuk şehirlerde oturan Kırgız vatandaşlarının bir bolumu milli dillerini bilmemektedirler Gunumuzde Rus kulturu ve Rus dili etkisini devam ettirmekle birlikte Kırgız dili ve kulturu kendine daha fazla yer edinmektedir
f KIRGIZ Cumhuriyetinde canlı bir kultur ve sanat hayatı bulunmaktadır Başkent BİŞKEKte Sonbahar , Kış ve İlkbahar ayları boyunca duzenli opera , bale ve tiyatro gosterileri ile Klasik Muzik Konserleri duzenlenmektedir Halkın sanatsal faaliyetlere yoğun katılım gosterdiği gozlenmektedir
3 TOPLUMUN DEĞER YARGILARI VE DAVRANIŞ BİCİMLERİ
a Kırgız toplumu batı kulturune donuk bir yaşam tarzına sahiptir Halk manevi değerlerine bağlıdır
b Buyuk şehirlerde ve ulke kuzeyinde yaşayan kişiler ile guney bolgede ve kırsal alanda yaşayanlar arasında yaşam tarzı , geleneklere bağlılık ve uygulanması konularda bazı farklılıklar vardır Kucuk yerleşim birimlerinde halk geleneklerine daha bağımlı, daha mutevazi ve uysal bir yaşam tarzını benimsemiştir
c Kırgız halkı genelde yabancılara karşı olumlu yaklaşımda bulunmakta, ancak halk yabancı kişileri , kendilerine gosterdikleri saygı olcusunde benimsemektedirler
d Kırgızlarda aile ilişkilerine ve evlilik muessesine onem verilmektedir Bu konuda aykırı yaşam tarzı ve davranışlar icinde bulunan yerli ve yabancı kişiler toplumun tepkisini cekmektedir
e Kırgız halkı sozlu anlaşmaya buyuk onem vermektedir Bu nedenle verilen sozlerin tutulmaması saygısızlık olarak algılamaktadırlar
f 2200 yıllık tarihe sahip olan Kırgızlar kendi tarihi şahsiyetlerine ozel onem vermektedirler Bu bağlamda , onemli tarihi şahsiyetlerin doğum ve olum yıldonumlerinde ozel torenler yapılmaktadır ve devlet kuruluşları ile ozel işletmelerin kuruluş yıldonumlerinde de kutlama torenleri duzenlenmektedir
( Eski Sovyet Cumhuriyetlerinden Lenin Heykeli bulunan ender ulkelerden biridir )
g Kırgızlar doğum gunlerine ve yakın akrabalarının olum yıldonumlerine ozel onem atfetmektedir Bu cercevede duzenlenen ozel doğum gunu kutlamaları ile anma yemeklerine yapılan davetlere sebebsiz olarak katılmamak alınganlıklara yol acmaktadır
4 ORF VE ADETLER
a Gocebe hayat ile birleştirilen sosyal ilişkilerin ataerkil ve feodal karakteri aile yaşamının işleyişinde , geleneklerde ve dini torenlerde yansıtılmıştır
b Bir yerden bir yere goc eden insanlar , guzel olduğu kadar kullanışlı olan aletlerle evlerini dekore etmişlerdir Bir yerden bir yere ister at , ister deve sırtında kolayca taşınabilen, kurulan ve toplanabilen BozUy ( Boz ev) ( Ruscası Yurta) adı verilen cadır yaratıcılığın nitelikli bir orneğidir
c Kırgızlar BozUy lerini Şırdak denen mozaik desenli kilimlerle suslemeleri,
BozUyun acılan kısımlarını birarada tutmak icin terme teer denen guzel renkli elbise parcaları kullanmaları geleneklerin başlangıcını teşkil eder
d Kırgızların onemli ozelliklerinden biride misafirperverlikleridir BozUye beklenmeyen bir misafir şerefine bile olsa , elde kalan son koyun dahi kurban edilir
e Aile gelenekleri bircok kuşağın bilgeliğini kendine toplamıştır Yuksek ahlaki değerler , ister yaşlı insanlara saygıda olsun , ister iyi ve kotu gunlerde verilmeye hazır bulunulan destekle olsun acıkca gorulmektedir Bir evlilik toreninde ip cekme oyunu , şarkı yarışmaları ve at yarışları gormek mumkundur
f Bircok aile geleneği, din ve torenler ile ic icedir Orneğin Djenkek Toı cocuğun dunyaya gelişini simgeleyen bir kutlama gunudur Toshoo Kesuu ise gobek bağının kesildiği ve eğlenceli oyunların oynandığı ve bircok yemeğin sunulduğu bir torendir İsim verme toreni ve sac kesme , doğa ustu guclere olan inanclarla ilgili bulunmaktadır
g Kırgızlarda , evlenme torenleri cok onemli ve masraflıdır Bu harcamalar; gelin icin başlık parası, gelinle damadın akrabalarının arasında elbise değişimi , gelin icin oldukca pahalı bir ceyiz ve kesilen adaklar olarak sıralanabilir Gunumuzde varlıklı olanlar bu kuralları tam olarak yerine getirmekte , fakir olanlarda ise olabildiğince uygulanmaktadır
h Kırgızların milli şapkası olan Kalpak ; genc, yaşlı butun erkekler tarafından ozellikle kırsal kesimlerde yaygın olarak kullanılmaktadır Kalpak beyaz renkli 4 parca ucgen şeklindeki kecenin birleştirilmesiyle konik bir yapı oluşturur Kalpağın ucu tam olarak birleştirilmeyip yukarıya doğru kıvrılabilir ki bu sıcağa ve soğuğa karşı daha iyi koruma sağlar Kalpak her mevsim kullanılabilir
i Kırgızların geleneksel ickileri at sutunden yapılan kımızdır Kookor ise kımız koymak amacıyla deriden yapılan surahidir
j Kucuk bir canak olan canac Kırgızistanda cay icmek icn kullanılan porselen bir kaptır Cay canacın icerisine en fazla ucte birine veya yarısına kadar ulaşacak şekilde konur Kırgız geleneklerine gore canaca az cay koyularak daha fazla sayıda cay servisi yapılarak misafirperverliğin ve saygının ifadesi en ust duzeye taşınmak istenir
k Kırgız halk calgı aleti olan komuz uc tellidir ve elle calınır Kırgız halk muziğinin onemli bir parcasıdır Akın adı verilen halk Muziği sanatcıları Kırgız duğunlerinde , bayramlarda ve ozel gunlerde komuz ile Manas Destanından şiirler okurlar
l Geleneksel Kırgız Milli Oyunları ise ; Uğlak tartmay ( oğlak kacırma) , At kuroşu ( at gureşi) , Kız kuumay ( Kız yakalama) , Toguz taş ( dokuz taş) ve Kok boru ( At ustunde cirit benzeri , cirt yerine koyun kullanılıyor) dur
m At eti sanılanın aksine yoğun olarak tuketilmemektedir Doğum gunu , olum yıldonumu , nişan ve duğun torenleri gibi ozel kutlama ve torenlerde ikram edilmekte, yabancılara ikram edilmeden once bu eti tercih edip etmedikleri sorulmaktadır
n Kırgızlar evlerine ilk kez gelen misafire ekmek ve tuz ikram etmektedirler Kırgız geleneklerine gore sunulan ekmekten en az bir parca yemek gerekmektedir, aksi takdirde misafirin ev sahibine karşı duşmanca duygular beslendiği kabul edilir Yine Kırgızlar evlerine gelen misafirlerine sundukları yemeklerden misafirin yiyemediklerini paket olarak evden ayrılırken misafirlerine verirler Bu paketi almamak ta ev sahibine karşı hakaret sayılmaktadır
o Son zamanlarda iki eski gelenek olan Kırgızların yeni yıl kutlaması ( Nooruz ) ve islami karakterdeki olmuşlerin yadedilmesi kutlanmaya başlanmıştır
p Kırgız halkının %75nin Musluman olması nedeniyle Ramazan ve Kurban bayramları geleneksel olarak (kırsal kesimlerde daha yaygın) kutlanmaktadır 31 ARALIK Yeni Yıl gecesi icin onceden buyuk hazırlıklar yapılmakta, şehirler ve caddeler suslenmekte , o gece buyuk coşkuyla kutlanmaktadır
Yemekler
(1) Beş parmak Kırgızların en meşhur yemeği olup , onemli misafirlerin gelmesi durumunda mutlaka ikram edilir Yemeğin adı beş parmakla yenmesinden gelir , kesme denilen cok ince kesilmiş hamurun uzerine cok kucuk doğranmış et ve soğandan oluşan sosun ilave edilmesiyle yapılır
(2) Gulcitay parca et , patates, soğan, kare şeklinde kalın hamur parcalarından yapılır ve kuru olmaması icin corbayla sunulur
(3) Koyun başı cok onemli misafirlerin olması durumda hazırlanan toren amaclı bir yemektir Piştikten sonra tek olarak sofraya getirilen baş , sofranın en saygın kişisine sunulur ve parcalayarak dağıtması istenir
(4) Cılkı , at eti anlamına gelmektedir Kırgızitanda cılkı , yemek icin kesilen ve yenen at eti icin kullanılmaktadır Cılkı eti diğer etlere gore daha kıymetli olup , belli bir saygı ifadesini de kapsar Bunun nedeni at etinin diğer etlere gore daha dayanaklı olması ve kısa surede bozulmamasıdır Bu yuzden cılkı nadiren ve buyuk torenlerde kesilir Sofraya sucuk biciminde soğuk olarak getirildiği gibi , et yemeklerinde kullanılabilir
(5) Diğer yemekler olarak lagman , mantı , pilmini , pilav ( pılof ) , şiş ( şaşlık) doğrudan Kırgızlara ait olmamakla birlikte cok populer yemeklerdir
Kırgızistan'ın tarihi ve kulturel yapısı, değer yargılar, orf ve adetleri
1 Kırgızistan'ın tarihi
Kırgızların, Turk tarihinde ozel bir yeri vardır Kırgızlar , en az karışmış grup olarak Turklerin hakiki etnik temsilcisi olarak kabul edilirler
Kırgız tarihini esas itibariyle şu donemlere ayırmak mumkundur
Gok Turkler Doneminde Kırgızlar ,
Uygur Hakanlığı Doneminde Kırgızlar ,
Moğollar Doneminde Kırgızlar ,
Timur Donemi ve Hanlıklar Doneminde Kırgızlar ,
Rus Carlığı Doneminde Kırgızlar ,
SSCB Doneminde Kırgızlar ,
Bağımsız Kırgız Cumhuriyeti
Kırgızlar dunyanın en eski milletlerinden biridir Kırgızların bir millet olduğunun ilk kanıtlarına MO 2000 tarihli Cin kaynaklarında rastlanmaktadır Kırgızlar Kuzey Sibirya ve Orta Asyada yerleşmiş ceşitli gruplardan oluşmuşlardır
Eski Kırgızlar Kuzeybatı Moğolistana ait topraklara yerleşmişlerdir MO 4 yuzyıldan 3 yuzyıla kadar , Cin sınırlarına devamlı saldıran ve onları Cin Seddini yapmaya zorlayan guclu , gocebe kabileler arasında sayılmaktadırlar
MO 2 yuzyıldan 1 yuzyıla kadar Kırgız kabileleri kendilerini Hun egemenliğinden ayrılarak Enisei ( Ana nehir ) ve Bai Kal ( Zengin gol) bolgelerine hareket etmişlerdir Orada MS 6 yuzyıldan 13 yuzyıla kadar hukum suren Kırgız Kaganat olarak bilinen ilk devleti kurmuşlardır
Bu arada Orta Asyanın geniş alanlarına yayılan diğer Kırgız Kabileleri , Orta Asyanın tarihinde aktif rol oynamaya devam etmişlerdir 16 yuzyılda Kırgız insanlarının etnik kokenlerini tamamlamıştır Kırgızların Orta Asyadaki bircok insan gruplarıyla olan ilişkisi 40 kabile anlamıma gelen Kırgız ile ifade edilir
Asyada Moğol ustunluğu sona erdikten sonra , 1700 senesinde kurulan Hokand Devletinin hakimiyetine girmişlerdir 1867 yılında KIRGIZİSTANın bir kısmı Turkistan Vilayetine bağlanmıştır 1876 yılında Hokand tamamen Rusyanın hakimiyetine girmiştir 20yyın başında Buhara , Rusların hakimiyetine girince Kırgızlar da Carlık Rusyasının etkisi altına girmişlerdir
1862 de Bişkekin eski adı olan Pişpekte kurulan Rus Garnizonu 14 yılda tum KIRGIZİSTANI işgal altına almıştır 1916 yılında zorunlu askerlik uygulaması Kırgızların Ruslara karşı şiddet olaylarının patlamasına yol acmış ve ayaklanmayı bastıran Ruslar cok sayıda Kırgızı katletmiştir Devrimden ve kanlı bir ic savaştan sonra 1919 1920 yıllarında Kırgızistanda Sovyet gucu kurulmuştur
SSCB doneminde KIRGIZİSTAN once 1924 anayasasıyla Rus Sovyet Federe Sosyalist Cumhuriyeti icinde Kara Kırgız Ozerk Bolgesi olarak yer almış muteakiben 1925te adı Kırgız Ozerk Bolgesi olarak değiştirilmiş ve 1926da da ozerk Cumhuriyet olarak yeniden orgutlenmiştir Birliğin cumhuriyet statusune yukseltilmesi ise 1936da gercekleşmiştir
1920 1930 larda Sovyet Merkezi makamları ile ilişkileri zor koşullarda cereyan etmiştir Ancak Sovyet etkisi zamanla artmış ve 1940 yılında Kiril alfabesinin uygulamaya konulmasıyla daha da guc kazanmıştır
KIRGIZİSTAN, Sovyetler Birliğinin dağılma sureci icine girmesi uzerine 15 ARALIK 1990de egemenliğini , 31 AĞUSTOS 1991 de bağımsızlığını ilan etmiştir
2 KULTUREL YAPISI
a Kırgız kulturu Gocebe Yaşamından buyuk oranda etkilenmiş ve kulturun oluşmasında buyuk rol oynamıştır Gocebe yaşamın etkilerini yaşamın her kesiminde ( ev , aile , yerleşme, orf ve adetleri ) gormek mumkundur
b Kırgız kece cadırın ( Boz Uy : Gri Ev ) yaşamda buyuk onemi vardır Eski donemlerden itibaren yazları serin , kışları sıcak olan bozuylerde yaşamlarını geciren Kırgızlar cadırın ic dekorasyonlarını da basit , sade ve pratik olarak oluşturmuşlardır Kullanılan ev eşyalarının tamamı bu tur yaşama uygun dizayn edilmiş ve geliştirilmiştir
c Aile butun olarak Bozuylerde gocebe hayatına uygun olarak yaşamış, hayvancılık ve tarım ile gecimlerini sağlamışlardır Ailenin erkek cocuğu buyuyup evlilik cağına geldiğinde babası tarafından yeni bir bozuy yapılmış ve yaşam bu şekilde devam etmiştir
d Geleneksel Kırgız kulturunun oluşmasına Manas Destanının da buyuk etkisi olmuştur Dunya edebiyatının en onemli destanlarından olan Manas , Finlilerin Kalevalasından 40 kez, Hintlilerin Mahabharatasından 4 kez daha uzundur
Destan sozlu gelenek icinde zamanımıza kadar gelmiştir 16 yuzyılda yazılmış bir eseri saymazsak , ancak 19 yuzyılda kısmen yazıya gecirilmiştir Her devrin Manascısının
(Comokcu) kendinden ve doneminden unsurlar ilave ederek destanı anlatması destanın bircok versiyonunun ortaya cıkmasıyla sonuclanmıştır Bugun Manas Destanının 60 versiyonu tespit edilmişir Manas destanının 2 milyon mısra civarında 60dan fazla versiyonu Kırgız Cumhuriyeti Milli İlimler Akademisinin El Yazmaları Bolumunde bantta kayıtlı olarak korunmaktadır
Destan , Manasın soyağacıyla başlar , hukumdarlığını arkadaşlarını , evlenmesini ve Kalmuklarla savaşını anlatır ve ilk kısmı Manasın olumuyle sonuclanır Daha sonraki kısımlarda oğlu Semetey Buharada dayılarının yanında yetişir ve tekrar hukumdarlığı elde eder Destan Manasın torunu Seytekin maceralarıyla devam eder Manas Destanının asıl ozelliği tarih , coğrafya, etnografya , felsefe dil , folklor, diplomasi, askerlik , muzik , halk eğitimi, hekimlik, veterinerlik gibi pek cok ilim dalı icin onemli bir kaynak ozelliği taşımaktadır Destanda Kırgızların yaşadığı yerler ve adetleri de anlatılır
e Rusların bolgede hakimiyeti tesis etmesinden sonra gocebe yaşamdan yerleşik duzene gecildiği gorulmektedir Ozellikle Rus nufusun daha fazla olduğu kuzey bolgede halkın kultur seviyesi ve hayat standartları guneye oranla daha iyi durumdadır Ozellikle buyuk şehirlerde oturan Kırgız vatandaşlarının bir bolumu milli dillerini bilmemektedirler Gunumuzde Rus kulturu ve Rus dili etkisini devam ettirmekle birlikte Kırgız dili ve kulturu kendine daha fazla yer edinmektedir
f KIRGIZ Cumhuriyetinde canlı bir kultur ve sanat hayatı bulunmaktadır Başkent BİŞKEKte Sonbahar , Kış ve İlkbahar ayları boyunca duzenli opera , bale ve tiyatro gosterileri ile Klasik Muzik Konserleri duzenlenmektedir Halkın sanatsal faaliyetlere yoğun katılım gosterdiği gozlenmektedir
3 TOPLUMUN DEĞER YARGILARI VE DAVRANIŞ BİCİMLERİ
a Kırgız toplumu batı kulturune donuk bir yaşam tarzına sahiptir Halk manevi değerlerine bağlıdır
b Buyuk şehirlerde ve ulke kuzeyinde yaşayan kişiler ile guney bolgede ve kırsal alanda yaşayanlar arasında yaşam tarzı , geleneklere bağlılık ve uygulanması konularda bazı farklılıklar vardır Kucuk yerleşim birimlerinde halk geleneklerine daha bağımlı, daha mutevazi ve uysal bir yaşam tarzını benimsemiştir
c Kırgız halkı genelde yabancılara karşı olumlu yaklaşımda bulunmakta, ancak halk yabancı kişileri , kendilerine gosterdikleri saygı olcusunde benimsemektedirler
d Kırgızlarda aile ilişkilerine ve evlilik muessesine onem verilmektedir Bu konuda aykırı yaşam tarzı ve davranışlar icinde bulunan yerli ve yabancı kişiler toplumun tepkisini cekmektedir
e Kırgız halkı sozlu anlaşmaya buyuk onem vermektedir Bu nedenle verilen sozlerin tutulmaması saygısızlık olarak algılamaktadırlar
f 2200 yıllık tarihe sahip olan Kırgızlar kendi tarihi şahsiyetlerine ozel onem vermektedirler Bu bağlamda , onemli tarihi şahsiyetlerin doğum ve olum yıldonumlerinde ozel torenler yapılmaktadır ve devlet kuruluşları ile ozel işletmelerin kuruluş yıldonumlerinde de kutlama torenleri duzenlenmektedir
( Eski Sovyet Cumhuriyetlerinden Lenin Heykeli bulunan ender ulkelerden biridir )
g Kırgızlar doğum gunlerine ve yakın akrabalarının olum yıldonumlerine ozel onem atfetmektedir Bu cercevede duzenlenen ozel doğum gunu kutlamaları ile anma yemeklerine yapılan davetlere sebebsiz olarak katılmamak alınganlıklara yol acmaktadır
4 ORF VE ADETLER
a Gocebe hayat ile birleştirilen sosyal ilişkilerin ataerkil ve feodal karakteri aile yaşamının işleyişinde , geleneklerde ve dini torenlerde yansıtılmıştır
b Bir yerden bir yere goc eden insanlar , guzel olduğu kadar kullanışlı olan aletlerle evlerini dekore etmişlerdir Bir yerden bir yere ister at , ister deve sırtında kolayca taşınabilen, kurulan ve toplanabilen BozUy ( Boz ev) ( Ruscası Yurta) adı verilen cadır yaratıcılığın nitelikli bir orneğidir
c Kırgızlar BozUy lerini Şırdak denen mozaik desenli kilimlerle suslemeleri,
BozUyun acılan kısımlarını birarada tutmak icin terme teer denen guzel renkli elbise parcaları kullanmaları geleneklerin başlangıcını teşkil eder
d Kırgızların onemli ozelliklerinden biride misafirperverlikleridir BozUye beklenmeyen bir misafir şerefine bile olsa , elde kalan son koyun dahi kurban edilir
e Aile gelenekleri bircok kuşağın bilgeliğini kendine toplamıştır Yuksek ahlaki değerler , ister yaşlı insanlara saygıda olsun , ister iyi ve kotu gunlerde verilmeye hazır bulunulan destekle olsun acıkca gorulmektedir Bir evlilik toreninde ip cekme oyunu , şarkı yarışmaları ve at yarışları gormek mumkundur
f Bircok aile geleneği, din ve torenler ile ic icedir Orneğin Djenkek Toı cocuğun dunyaya gelişini simgeleyen bir kutlama gunudur Toshoo Kesuu ise gobek bağının kesildiği ve eğlenceli oyunların oynandığı ve bircok yemeğin sunulduğu bir torendir İsim verme toreni ve sac kesme , doğa ustu guclere olan inanclarla ilgili bulunmaktadır
g Kırgızlarda , evlenme torenleri cok onemli ve masraflıdır Bu harcamalar; gelin icin başlık parası, gelinle damadın akrabalarının arasında elbise değişimi , gelin icin oldukca pahalı bir ceyiz ve kesilen adaklar olarak sıralanabilir Gunumuzde varlıklı olanlar bu kuralları tam olarak yerine getirmekte , fakir olanlarda ise olabildiğince uygulanmaktadır
h Kırgızların milli şapkası olan Kalpak ; genc, yaşlı butun erkekler tarafından ozellikle kırsal kesimlerde yaygın olarak kullanılmaktadır Kalpak beyaz renkli 4 parca ucgen şeklindeki kecenin birleştirilmesiyle konik bir yapı oluşturur Kalpağın ucu tam olarak birleştirilmeyip yukarıya doğru kıvrılabilir ki bu sıcağa ve soğuğa karşı daha iyi koruma sağlar Kalpak her mevsim kullanılabilir
i Kırgızların geleneksel ickileri at sutunden yapılan kımızdır Kookor ise kımız koymak amacıyla deriden yapılan surahidir
j Kucuk bir canak olan canac Kırgızistanda cay icmek icn kullanılan porselen bir kaptır Cay canacın icerisine en fazla ucte birine veya yarısına kadar ulaşacak şekilde konur Kırgız geleneklerine gore canaca az cay koyularak daha fazla sayıda cay servisi yapılarak misafirperverliğin ve saygının ifadesi en ust duzeye taşınmak istenir
k Kırgız halk calgı aleti olan komuz uc tellidir ve elle calınır Kırgız halk muziğinin onemli bir parcasıdır Akın adı verilen halk Muziği sanatcıları Kırgız duğunlerinde , bayramlarda ve ozel gunlerde komuz ile Manas Destanından şiirler okurlar
l Geleneksel Kırgız Milli Oyunları ise ; Uğlak tartmay ( oğlak kacırma) , At kuroşu ( at gureşi) , Kız kuumay ( Kız yakalama) , Toguz taş ( dokuz taş) ve Kok boru ( At ustunde cirit benzeri , cirt yerine koyun kullanılıyor) dur
m At eti sanılanın aksine yoğun olarak tuketilmemektedir Doğum gunu , olum yıldonumu , nişan ve duğun torenleri gibi ozel kutlama ve torenlerde ikram edilmekte, yabancılara ikram edilmeden once bu eti tercih edip etmedikleri sorulmaktadır
n Kırgızlar evlerine ilk kez gelen misafire ekmek ve tuz ikram etmektedirler Kırgız geleneklerine gore sunulan ekmekten en az bir parca yemek gerekmektedir, aksi takdirde misafirin ev sahibine karşı duşmanca duygular beslendiği kabul edilir Yine Kırgızlar evlerine gelen misafirlerine sundukları yemeklerden misafirin yiyemediklerini paket olarak evden ayrılırken misafirlerine verirler Bu paketi almamak ta ev sahibine karşı hakaret sayılmaktadır
o Son zamanlarda iki eski gelenek olan Kırgızların yeni yıl kutlaması ( Nooruz ) ve islami karakterdeki olmuşlerin yadedilmesi kutlanmaya başlanmıştır
p Kırgız halkının %75nin Musluman olması nedeniyle Ramazan ve Kurban bayramları geleneksel olarak (kırsal kesimlerde daha yaygın) kutlanmaktadır 31 ARALIK Yeni Yıl gecesi icin onceden buyuk hazırlıklar yapılmakta, şehirler ve caddeler suslenmekte , o gece buyuk coşkuyla kutlanmaktadır
Yemekler
(1) Beş parmak Kırgızların en meşhur yemeği olup , onemli misafirlerin gelmesi durumunda mutlaka ikram edilir Yemeğin adı beş parmakla yenmesinden gelir , kesme denilen cok ince kesilmiş hamurun uzerine cok kucuk doğranmış et ve soğandan oluşan sosun ilave edilmesiyle yapılır
(2) Gulcitay parca et , patates, soğan, kare şeklinde kalın hamur parcalarından yapılır ve kuru olmaması icin corbayla sunulur
(3) Koyun başı cok onemli misafirlerin olması durumda hazırlanan toren amaclı bir yemektir Piştikten sonra tek olarak sofraya getirilen baş , sofranın en saygın kişisine sunulur ve parcalayarak dağıtması istenir
(4) Cılkı , at eti anlamına gelmektedir Kırgızitanda cılkı , yemek icin kesilen ve yenen at eti icin kullanılmaktadır Cılkı eti diğer etlere gore daha kıymetli olup , belli bir saygı ifadesini de kapsar Bunun nedeni at etinin diğer etlere gore daha dayanaklı olması ve kısa surede bozulmamasıdır Bu yuzden cılkı nadiren ve buyuk torenlerde kesilir Sofraya sucuk biciminde soğuk olarak getirildiği gibi , et yemeklerinde kullanılabilir
(5) Diğer yemekler olarak lagman , mantı , pilmini , pilav ( pılof ) , şiş ( şaşlık) doğrudan Kırgızlara ait olmamakla birlikte cok populer yemeklerdir