Kişilik bozukukları; kimselerin çevre ve zatî hayatını değerli ölçüde etkileyen bozulmuş davranış ve tasavvur kalıplarıyla karakterize olan zihinsel bozukluklar kümesidir. Kişilik bozuklukları bireylerin iç ve dış dünyalarında derde yol açarı, işlevselliklerini kısıtlar. Kişinin istikrarını alt-üst eder. Kişilik özelliklerinin, şahısların davranışlarının kişilik bozukluğu olarak yorumlanabilmesi için şahısta önemli ahenk sorunlarına yol açması ve işlevselliklerini kıymetli ölçüde kısıtlama/bozulması gerekmektedir.
Kişilik bozukluğu tanısı konmuş bir kişi duygulanım konusunda alışılagelmiş şahıslardan çok farklıdır. Örneğin ileride değineceğimiz Borderline Kişilik Bozukluğu na sahip birinin duygulanım yoğunluğu, sıklığı, değişkenliği sıradan insanlardan farklıdır. BKB ye sahip biri bir gün hiç neden yokken sizden nefret ederse yahut size çok öfkeli davranıp, sonraki gün tekrar bir neden yokken ya da çok küçük bir sebepten dolayı size yerkürenin tüm sevgisini gösterirse buna şaşmamak gerekir. Öfke, cinsî istek üzere dürtülerini denetim etmede güçlük yaşar. Alışılagelmiş bir insan öfkelendiğinde ya da cinsî istek duyduğunda iyi bölgesi ve devri bekler, kendini denetim edebilirken KB olan biri bu denetimden mahrumdur. Hiç ummadığınız bir anda kıymetsiz bir şey için son radde yıkıcı öfke nöbetleri geçirebilir. Bu nedenle içtimaî beceriden mahrumdurlar. Toplumsal ortamlarında huzursuzluk yarattıkları ve kendilerini huzursuz hissettikleri için yalnız kalırlar.
Umumi Özellikler
- KB karşı içgörü yoktur (Hiç bir sorunun kendilerinin yaratmadığı düşüncesi) Sorununasıl nedeninin farkında değillerdir.
- Birçoklarının insanlar arası ilgi meseleleri bulunur
- Birinci görüşmede saptamak güçtür
- Dirençli, tedavisi güç ve problemlerin tahlili için de mahzur oluşturabilirler.
- Çocuklukta şekillenir
- 20’li yaşların başlarında yerleşir
- Kimileri organik nedenli (travma) olabilir
- Kimileri daha biyolojik / genetik olabilir Ör. Şizotipal, Antisosyal ve Borderline üzere
Devletimizde kişilik bozukluklarının yaygınlığı ile ilgili araştırmalar yapılmamıştır. ABD ve sair kimi devletlerde yapılan araştırmalarda, kişilik bozukluklarının yaygınlığı %10- 30 arasında bildirilmektedir. Hudutta (borderline)
kişilik örgütlenmesine ise umum nüfus içinde rastlanma orantısı %20-30’dur. Psikiyatrik başvurusu olanlarda ise %40 nispetinde rastlanır.
DSM-IV’de Küme Tertibi
1) A Kümesi: tuhaf ya da ekzantrik yapı, yalnız kalmaya eğilimli, kuşkucu başkaca hadde bir özellik göstermektedir
– Paranoid, Şizoid, Şizotipal
2) B Kümesi: dramatik, duygusal, sistemsiz, kararsız, dürtüsel, empati yeteneğinden mahrum sonda bir özellik göstermektedir
– Antisosyal, Borderline, Histrionik, Narsisistik
3) C Kümesi: anksiyeteli, kaygılı, mükemmeliyetçi, nevrotiktir.
– Kaçıngan (Çekingen),Obsesif, Bağımlı
A KÜMESİ
1- Paranoid KB
Temel özelliği, oburlarının davranışlarını berbat niyetli olarak yorumlayıp, mütemadi bir güvensizlik ve kuşkuculuk içinde olmalarıdır. Prevalansının; umumi toplulukta %0,5- 2,5 arasında, yataklı psikiyatri kurumlarında % 10-30 arasında ve ayaktan psikiyatrik tedavi kurumlarında % 2-10 arasında olduğu bildirilmiştir.
- Umumi olarak genç erişkinlik periyodunda başlar ve değişik koşullar altında ortaya çıkan, oburlarının davranışlarını beğenilmeyen niyetli olarak yorumlayıp daima bir güvensizlik ve kuşkuculuk gösterme tipik özellikleridir. Aşağıdakilerden en az dördünün olması gerekmektedir.
- Ehliyetli bir temele dayanmadan oburlarının kendisini sömürdüğünden, aldattığından yahut kendine zarar verdiğinden kuşkulanır.
- Haksız noktaya eşinin sadakatsızlığı ile ilgili kuşkulara kapılır.
- Dostlarının yahut iş arkadaşlarının kendine olan bağlılığı yahut güvenirliği üzerine bölgesiz kuşkuları vardır. Arkadaş içtimasına davet edilen biri çetinle davet edildiğini, ayıp olmasın diye çağırıldığını düşünür.
- Söylediklerinin kendisine karşı berbat niyetle kullanılacağından noktasız dehşetleri olduğundan başkalarınasır vermek istemez.
- Kimsenin samimiyetine güvenmediği herkesten kuşku ettiği için yakın arkadaşı da yoktur.
- Sıradan laflardan, hadiselerden aşağılandığı yahut kendisine gözdağı verildiği halinde manalar çıkarır.
- Daima kin besler.Tesadüfen karşılaştığı bir arkadaşının onu görmemesini kendisine yönelik bir hakaret olarak algılar ve sonlanabilir, içten içe kin besler.
- Karakterine ve itibarına saldırıldığı yargısını taşır ve öfke ve karşı hücumda bulunur.
- Şaka kaldıramaz, alıngandır acilen alınır ve acilen savunmaya makbul.
Şizoid kişilik bozukluğu umumi özellikleri çevre alaka kurmaktan kaçınma ve yalnızlığı tercih etme, duygusal nötrlük, donukluk, kişilere, muhitinde olan bitene kayıtsızlık olarak tanımlanabilir. O denli ki aile fertleri ile bile aralarında aralık vardır ve sair kişiler tarafından tuhaf ve soğuk bulunurlar. Gerilime reaksiyon olarak kısa psikozlar geçirebilirler. Lakin eşlik eden depresyon, anksiyete ve husus tasarrufu gibisi bir durum olursa psikiyatriste başvururlar. Prevelans tam bilinmemekle birlikte umumî topluluğun %7,5 kadarının etkilendiği düşünülmektedir. Erkeklerde iki kat daha ziyade görüldüğünü belirten çalışmalar vardır. Şizofreni yahut şizotipal kişilik bozukluğu olanların akrabalarında şizoid kişilik bozukluğu prevelansı daha yüksek olabilir.
- Ailenin bir modülü değilmiş üzere davranır; yakın münasebete girmez ve yakın bağlardan zevk almaz. Aile içinde tek başlarına vakit geçirirler. Daima odalarındadırlar. Konutta olup bitenle, gelen gidenle pek ilgilenmezler. Ailece yapılan aktivitelere katılamaya isteksizdirler.
- Çoğunlukla tek bir aktiflikte bulunmayı tercih eder. Her hengam tek başlarına yapabilecekleri tek bir aktiflikle uğraşırlar. Felsefe, matematik ve kitap okumak üzere falzadan insan gerektirmeyen etkinliklere ilgi duyarlar.
- Cinsî deneyim yaşamaya karşı nispeten ilgisizdir. Cinsî istek duymalarında bir sorun yoktur. Cinsî deneyim yaşamak istememelerin sebebi sevgili ya da flört periyotlarının ziyadesiyle aktivite ve sorumluluk gerektirmesidir. Sorumluluk ve duygusal yakınlıktan uzak kalmak, sevgiliyle vakit geçirme, filme gitme, yemek yeme üzere aktivitelerden kurtulmak için cinsî ömürden kaçarlar. Bunun konumuna iç dünyalarına yönelirler.
- Çok az aktiflikten zevk alır. 2. insanlar gerektirmeyecek, tek başlarına yapabilecekleri aktivitelerden hoşlanırlar. Sinemya gitmektense konutta yatağa uzanıp düşünmeyi yeğlerler.
- Yakın arkadaşı ve sırdaşı yoktur. Yakın arkadaş, birlikte vakit geçirmek olduğundan ne işte ne mektepte yakın arkadaş/ları yoktur.
- Övgü ve tenkitlere karşı ilgisiz kalır. Kendileri hakkında kişilerin ne dediğinin bir kıymeti yoktur. Yapılan güzel ya da istenilmeyen icmallere kayıtsız kalırlar.
- Duygusal soğukluk, kopukluk yahut tekdüze bir duygulanım gösterir. Şizoid Kişilik Bozukluğuna sahip insanlar şiddetli neşeli ya da çökkün olmazlar. Tekdüze bir duygulanım sergilerler. Ekstrem reaksiyonlar vermezler; sonlanmak hengame etmek üzere. Olana bitene reaksiyonsuz kalabilirler. Bu yerkürede değil gibilerdir.
Umum özelliklerinin başında yakın alakalarda birden teğe rahatsızlık duyma ve yakın münasebetlere girme yetisinde azalma ile makul, toplumsal ve kişilerarası zayıflıkların yanı sıra algısal ve bilişsel çarpıklıkların ve alışılagelenin dışında davranışların olduğu yaygın bir örüntünün olmasıdır. Toplulukta prevelansı %3 nispetindedir. Bazen saatler süren psikotik epizodlar yaşayabilirler. Seyrek de olsa şizofreni ve ya psikotik bir bozukluk gelişebilir.
- Referans fikirlere sahiptirler. Kendilerinden bağımsız vukuatları kendilerine mal ederler, kendileriyle ilişkili olduklarını düşünüp çeşitli vaka ve nesneleri buna delil olarak sunarlar. Harfler ve rakamlardan manalar çıkarıp inançlarına delil olarak gösterebilirler.
- Davranışı etkileyen, kültürü ile entegrasyonlu olmayan acayip inanışlar, büyüsel fikirlere sahiptirler. Yaratıcı ile görüştüklerini, yaratıcının kendisi ya da peygamber olduklarını argüman edebilirler.
- Olağandışı algısal yaşantılar, bedensel yanılsamalara sahiptirler. Halüsinasyon ve algı yanılmaları çok görülür. Damarlarında karıncaların dolaştığını, yüzünde ya da vücudunun anlaşılan kesimlerinde yaralar çıktığını, harika varlıkları görüklerini ya da ona dokunduklarını sav edebilirler. Birçok vakit bu algısal yaşantılar referans fikirleri destekleyici nitelik taşırlar. Tersine inandırılmaları nerdeyse imkansızdır.
- Acayip düşünüş ve konuşma biçimine sahiptirler. Akıllıca düzgün diyolog kuramazlar. Dört tip muhabere sistemleri vardır: Çerçevesel, haddinden fazla ayrıntılı, basmakalıp ve mecazi. Konuşurken ya çok umum hatlarıyla konuşrlar asıl hususa değinmezler bile (çerçevesel) ya gerekli gereksiz herşeyi anlatıp asıl mülahazalarını söylemezler ya da her şeye ilgili ilgisiz basmakalıp deyimler, atasözleri ile karşılık verip mistik bir hava katmaya çalışırlar. Diyalogun ahir asıl kanılarını söz etmedikleri halde, ettiklerini ve karşı tarafın da onayladığını düşünürler.
- Kuşkuculuk ya da paranoid kanılar görülebilir. Şizotipal Kişilik Bozukluğuna sahip kimseler Paranoid Kişilik Bozukluğu özellikleri gösterebilirler. Hiçkimseye ve hiçbirşeye itimat etmez, güvenmezler.
- Uygunsuz ya da kısıtlı duygulanım yaşarlar. Noktasında olmayan duygusal yansılar verebilirler. Bir yakınının cenazesinde kahkalar atabilir ya da çok olağan bir tahlile öfkelenebilirler.
- Acayip, kendine has davranış yahut görünümleri vardır. Umum olarak kişilerin giysi usulleri karakterlerini, kimliklerini yansıtır. Şizotipal Kişilik Bozukluğuna sahip bireyler bunun dışında kalırlar. Uzun siyah saçlarla pierrcing takıp metalci üzere giyinip çok dindar sohbetlere girebilirler. Başkaca, umumi moda algısına muhalif giyinmeyi, acayip kombinasyonlar yapmayı, kendilerine has olmayı severler.Altına eşofman giyerken üstüne klasik bir bluz giymek buna düzgün bir örnektir. Öbür bir örnek ise, mevsime ve duruma tutarlı giyinmemektir. Kış günü şortla dolaşırken yaz günü kabanla dolaşabilirler.
- Yakın arkadaş ve sırdaşları yoktur. Yakın arkadaş yahut sırdaşlarının olmaması Şizoid Kişilik Bozukluğu sahibi kimselerde de görülür lakin Şizotipal KB ile farkı, Şizoidler yakınlıktan bir mühlet sonra rahatsız olurken Şizotipaller yakınlık ve toplumsallaşmaya karşı duyarsızdırlar. Aldırmazlar.
- Azalmayan ölçüsüz toplumsal anksiyete, paranoid kaygıları vardır. Topluluk içinde paranoid niyetlerinden ötürü mütemadi endişe içindedirler. Her an bir tehlike gelecek hissine kapıldıkları için diken üstünde olurlar. Bu dehşetleri birlikte oldukları şahısları tanımalarıyla yanlışsız orantılı değildir. Ne kadar tanısalar da paranoid endişeleri peşlerini bırakmadıkları için bir türlü rahat hissedemezler. Bu nedenle umumide toplumsal ortamlarda bulunmaktan kaçınırlar.
1- Borderline Kişilik Bozukluğu
Temel özellikleri, kişiler arası alakalarda, kimlik hissinde ve duygulanımda tutarsızlıklar ile dürtülerini denetim etmekte zorluk çekmeleridir. Toplulukta görülme sıklığı %2-3 iken psikiyatri kliniklerindeki kişilik bozukluğu vakalarının %30-60’ını oluştururlar. Bayanlarda, erkeklerden 3 kat daha çokça görülür.
- Gerçek yahut hayali bir terkedilmeden kaçınmak için çılgınca eforlar gösterme durumu varrdır. Terk edilmeden haddinden fazla korktukları için sevdiklerini ellerinde tutmanın çeşitli yollarını denerler. İntihar teşebbüsleri, intihar tehditler, his sömürüsü üzere haddinden fazla hareketler bu tip davranışlara örnektir.
- Gözünde çok büyütme ve yanın dibine sokma uçları arasında gidip gelme, gergin ve tutarsız kişilerarası bağlantıları vardır. Kendisine bir defa güzellik etmiş birini gözünde ilahlaştırırken birebir kimseden ötürü uğranan bir hayal kırılıklığı şahıstan nefret edilmesine yanın dibine sokulmasına neden olabilir.
- Kimlik karmaşası: bariz olarak ve daima bir biçimde tutarsız benlik algısı yahut kimlik duyumu yaşayabilirler. Kendilerini tanımada düşünce yaşarlar. Sevip sevmediği şeyler herzaman değişiklik gösterir. Hayata dair, kendilerine, geleceklerine dair mütalaa, davranış ve inanç sistemleri daima değişir. Her hengam birbirine zıt dilekleri, beğenileri vardır. Aldıkları bir eşyayı bir gün çok beğenirken bir hafta sonra hiç beğenmeyip çöpe atabilirler.
- Kendine zarar verme olasığı yüksek en az iki yerde dürtüsellik gösterirler. Sınırsız para harcama, geri ödeyemeyeceğini bildiği halde borca girerek alışveriş yapma, çok süratli otomobil kullanma, rastgele, riskli olabilecek cinsî birliktelik yaşama, alkol tasarrufunu denetim edememe ya da çılgın üzere yemek yeme bu davranış kalıbına örnektir.
- Yineleyen özkıyımla ilgili davranışlar, teşebbüsler, göz korkutmalar. Duygusal olarak incitildiği devir intikam alma hedefli ya da hissedilen boşluk hissinden kurtulma gayeli yapılan davranışlardır. Vücudunun çeşitli yerlerine faça atma, sigara söndürme, intihar teşebbüsleri üzere davranışlar göz korkutma niteliği taşır.
- Duygudurumda besbelli tepkiselliğe bağlı instabilite. Küçük vukuatlara karşı çok ve değişken reaksiyon gösterme. Alışveriş listesindeki bir eseri almayı unuttu diye eşine şiddetli noktada öfkelenebilir. Çok çabuk ve yalın nedenler için problem, bunaltı hissedebilirler.
- Kendini mütemadi boşlukta hissetme. Kimlik bütünlüğünü sağlayamadıkları, kendilerini düzgün tanıyamadıklarından mütemadi bir boşluk ve yalnızlık hissi içidedirler.
- Uygunsuz, ağır öfke ya da öfkesini denetim edememe. Öfke denetiminde sorun yaşarlar. Sık sık ve olağan şeyler için bile öfke patalamaları yaşayabilirler. Bu durum etrafındakiler için çok yıkıcı olabilir.
- Gerilimle bağlantılı muvakkat paranoid tasavvur yahut ağır dissosiyatif semptomlar. Dışlanma, terk edilme ve ya sevilen birini kaybetme endişesinden kaynaklanan gerilime ait paranoid mütalaalara sahip olabilirler. Elverişli dozda ilaç tedavisi ile kurtulunabilir.
Histriyonik kişilik bozukluğunun temel özelliği, bu kimselerin çabucak her ortamda ölçüsüz duygusallık ve ilgilenilme arayışı içinde olmalarıdır. Umum popülasyonda görülme sıklığı %2-3, psikiyatri kliniklerinde ise: %10-15’tir.
Histrionik kişilik bozukluğu olan bireyler her hengam ilgi odağı olmak isterler. Bir ortamda onlar dışında birşey yahut kişi ile meşgul olunduğunda rahatsız olurlar ve bunu lisana getirirler. ilgi çekmek için herşeyi yapabilirler. Tanıdıklarının bulunduğu ortamlarda daima konuşmak yeterliyken yabancı bir ortamda ya da durumda dikkat odağı olabilmek için örneğin hengame ya da ağız dalaşı çıkarabilirler. Yüksek sesle konuşup kahkahalar atmak da sistemlerinden bazılarıdır.
- Diğerleriyle olan etkileşimleri birden fazla vakit uygunsuz biçimde cinsî taraftan ayartıcı ya da baştan çıkarıcı davranışlarla makuldür. Mütemadi flört halindediler. Ses tonu ya da vücut lisanı ile her an flört halindedirler. Bu mevzuda seçici olmazlar. Evli ya da önemli bir alaka sahibi olsalar bile yalnız kaldıklarında ilgi odağı olmak için gelişigüzel flörtleşirler; kısa periyodik alaka yaşarlar.
- Süratli değişen ve yüzeysel kalan hisler sergilerler. Hisleri çok oynarbaşlıdır. Ağlarken gülebilir ya da gülerken birden ağlayabilirler.
- İlgiyi üzerine çekmek için daima olarak fizikî görünümlerini kullanırlar. Fizikî görünüm onların en tesirli silahıdır. Dikkat cazibeli renkler, modeller giyerler. Derin dekolteleri, uzun yırtmaçlı elbiseleri dikkatleri toplamak için kullanırlar.
- Şiddetli bir seviyede, diğerlerini etkilemeye yönelik ve ayrıntıdan mahrum bir konuşma biçimleri vardır. Diyalog kurarken gayeleri sahiden sohbet etmek değil ilgiyi üzerlerine çekmektir. Flörtöz, şuh bir ses tonu ile vukuatlara tamamiyle yüzeysel tahlil yaparlar. İçerikten mahrum olarak diyalog kurarlar, ayrıntılı bir tefsirden fazla “ne hoş, eksiksiz, çok kötü” üzere tabirler kullanırlar.
- Gösteriş yapar, yapmacık davranır ve hislerini çok bir abartma ile gösterirler. üzerlerine sinen yapmacık kokuyu derhal alırsınız. Yeni tanıştığı birinden ayrılırken kırk yıllık dostundan ayrılıyormuş üzere abartılı tavır sergilerler. Kolay dertlerini anlatırken yerkürenin sonuymuş üzere davranabilirler.
- Telkine yatkındırlar, sairlerinden ya da vakalardan kolay etkilenirler. Kim ne derse onu yapmak, herkesi bahtiyar etmek isterler. Burada hedef insnların istediğini yapıp tekrar üzerlerindeki ilgiyi sürdürmektir.
- Ilgilerinin olduğundan daha yakın olması gerektiğini düşünürler. Yeni tanıştıkları birine sarılmak, öpmek üzere fizikî temasta hiç çekinmeden bulunabilirler.
Temel özelliği, davranış yahut fantezide büyüklenmecilik, kendisine hayranlık duyulması muhtaçlığı ve oburlarının hislerini anlamaktaki zayıflıktır. Umumî popülasyonda görülme sıklığı %2-6’dır.
Narsisistiklerin çoklukla kendilerini ziyade seven ve kendilerine çokça güvenen insanlar olduğu zannedilir. Meğer, gerçek durum bunun tam zıddıdır. Narsisstik, bir şey yapmaksızın kendini sevemediği ve kendisine değer duyamadığı için, kendisini sevebilmek ve hürmet duyabilmek ismine, durmadan bir şeyler yapma gereksinimi duyar. Üstünlük duygusu, beğenilme gereksinimi ve empati yapamama temel özellikleridir. Benlik hürmetleri kolay zedelenebilir. Yaygınlığı %2-6 olarak bilinmektedir. Bu tanıyı yerlerin %50-75’i erkektir.
- Kendilerinin çok kıymetli olduğu hissini taşırlar (örneğin; muvaffakiyetlerini ve yeteneklerini abartır, ehliyetli bir muvaffakiyet göstermeksizin üstün biri olarak bilinmeyi beklerler).
- Sınırsız muvaffakiyet, güç, zeka, sıklık ya da kusursuz sevgi düşlemleri üzerine baş yorarlar.
- Kişisel ve eşi bulunmaz biri olduklarına ve lakin öteki hususî ya da toplumsal durumu üstün kimselerin (ya da kurumların) kendisini anlayabileceğine ya da gelgelelim onlarla arkadaşlık etmesi gerektiğine inanırlar. Mesela birçok kişiyle tıpkı ismi paylaşmasına karşın yalnızca onun isminin ne kadar şahsi ve hoş olduğuna inanabilir. Kendisine aşıktır. Sahip oldukları arkadaş etrafından mutlu değildirler. Arkadaşlarının onlar için yeteri kadar fedakarlık yapmadığını, ilgi göstermediğini düşünürler. Eşinin uğraşı onu tatmin etmez.
- Çok beğenilmek isterler. Her ortamda yalnızca kendilerinin en âlâ, en hoş olduğunu düşünür ve değer göstermede mütemadi emek, uygunluk, övgü isterler.
- Hak kazandığı duygusu vardır: Kendisinin, münhasıran kayrılacak olduğu bir tedavi biçiminin uygulanacağı beklentileri ya da bu beklentilere nazaran armoni gösterme. Kendilerine kişisel muamele isterler. Beklenti gerçekleşmediğinde yaşadıkları hayal kırıklığı etraflarındakilere öfke olarak döner.
- Insanlar arası münasebetleri kendi çıkarları için kullanır; kendi hedeflerine ulaşmak için oburlarının zayıf yanlarını kulanırlar. Egolarını tatmin etmek için kişilere yaklaşıp onları bir vade manevi olarak sömürdükten sonra bağda bulundukları kişilere gereksinimleri kalmayınca onlardan uzaklaşırlar.
- Empati yapamazlar: Diğerlerinin hislerini ve gereksinimlerini tanıyıp, tanımlama konusunda isteksizdirler. Ben merkezci tavırlarından ötürü sair kişileri manaya becerileri yoktur. bu nedenle bireyler arası bağlantılarda çok kasvet yaşarlar.
- Birçok devir sairlerini kıskanır ve oburlarının da kendisini kıskandığına inanırlar.
- Küstah, kendini beğenmiş davranış ve tavırlar stantlar. Kişilere tepeden bakma tavırlarıyla bulundukları ortamda derhal mimlenir kişilerin antipatisini kazanırlar.
Antisosyal kişilik bozukluğu 15 yaşından beri süregelen ve yetişkinlikte devam eden, yaygın olarak birçok davranışı ile toplumsal maddelere zıt düşen, hata sayılan davranışlar gösteren şahıslar bu tanıya girerler.Bu kimseler çocukluk çağında da yalancılık, hırsızlık, haneden kaçma, kavgacılık davranışı göstermiş şahıslardır.Çocukluk çağında davranım bozukluğu tanısı alan bu bireylere 18 yaşından sonra antisososyal kişilik bozukluğu tanısı konur.Yetişkin yaşta da süren antisosyal davranışlar nedeniyle bu insanlar sık sıkyasal sorunlar yaşarlar, tutuklanırlar. Gördükleri cezalardan, deneyimlerden ders almazlar. Vicdan azabı çekmemeleri esas özellikleridir.
- 15 yaşından beri devam eden bir biçimde, oburlarının haklarını saymama ve oburlarının haklarına tecavüz etme davranışları gösterirler. Umum popülasyonda erkeklerde %3, bayanlarda %1 nispetinde görülür.
- Tutuklanmaları için yer hazırlayan fiillerde tekrar tekrar bulunur, maddelere ve toplumsal davranış biçimlerine ayak uyduramaz ve hürmet göstermezler. Hırsızlık, yankesicilik, gasp, şiddet üzere hukuksal meselelere yol açan işler yaparlar. Sıklıkla mahpusa girip çıkarlar.
- Mütemadi yalan söyleme, takma isimler kullanma ya da ferdî çıkarı, zevki için diğerlerini aldatma ile muayyen dürüst olmayan tavırlar gösterirler. Yalnızca eğlenmek için daima yalan söylerler, olduklarından öbür biri üzere tanıtırlar kendilerini. Yalanları ortaya çıktığında hiç mahcubiyet hissetmezler, tersine eğlenirler ve bu tavırlarına devam ederler. Daha evvel de belirttiğim üzere, vicdan azabı çekmemeleri en önemli özellikleridir.
- Dürtüsel olurlar ve gelecek için tasarılar yapmazlar. Canları ne istiyorsa onu yapmak isterler.İstedikleri şeyin kanunlara, normlara ya da kültüre tutarlılığını önemsemezler. Uzun vadeli dolandırıcılık ya da intikam dışında gelecek planları yapmazlar.
- Yineleyen hengame, dövüşler ya da taarruzlarla makul olmak üzere, sonluluk ve saldırganlık gösterirler. Çok kolay sonlanıp arbede çıkarabilirler. Hiç tanımadığı birine olağan bir nedenden ötürü hayati zarlar verebilirler.
- Kendisinin ya da oburlarının güvenliği konusunda umursamazlık gösterirler. Yaptıkları işlerin soncunu düşünmezler. Hayati risk taşıyan davranışlarda kolay kolay bulunabilirler, ölçüsüz süratle otomobil kullanmak üzere.
- Bir işi daima götürememe ya da mali yükümlülüklerini tekrar tekrar konumuna getirmeme ile muayyen olmak üzere, daima bir sorumsuzluk gösterirler. Mesken kiralarını, faturalarını, taksit ya da borçlarını ödemezler. Birinden alışveriş için borç almış olsa bile onu asla geri ödemez. Ailesi varsa ilgilenmez. Kendine yaşar.
- Gayrısına zarar vermiş, bed davranmış ya da diğerinden bir şey çalmış olmasına rağmen, ilgisiz olma ya da yaptıklarına kendince mantıklı açıklamalar getirme ile belli olmak üzere, vicdan azabı çekmezler. Tecavüzden yakalanan birinin öfkeyle tecavüz ettiği kişinin onu kışkırttığını, o denli açık giyindiği için hak ettiğini ya da onun da istediğini ileri sürerek kendini haklı çıkarmaya çalışabilir.
1-Çekingen Kişilik Bozukluğu
Temel özellikleri, zayıflık hisleri ve olumsuz değerlendirilmeye şiddetli hassaslık ile toplumsal ketlenmedir. Umumi popülasyonda %0,5-1 arasında, psikiyatri kliniklerinde %10 nispetinde görülür.
- Eleştirilecek, beğenilmeyecek ya da dışlanacak olma kaygısıyla çok çokça insanlar arası münasebet gerektiren mesleksel etkinliklerden kaçınırlar. Bu insanlar gerekli sunumları yapmaktan, konferansa gitmek ve ya konuşma yapmaktan kaçınırlar.
- Sevildiklerinden emin olmadıkça kişilerle bağa girmek istemezler. Bu nedenle arkadaş etrafları kısıtlıdır.
- Mahcup olacakları ya da alay konusu olacakları kaygısıyla yakın bağlarda tutukluk gösterirler. Herkesn yanında gerçek karakterlerini gösteremezler. Bu nedenle birebir kişi hakkında farklı kimselerden uç tefsirler alabilirsiniz. Yakın muhiti kişinin çok geveze, dışa dönük şen şakrak olduğunu söylerkeniş arkadaşları birebir kişinin çekingen, utangaç ve kendi halinde biri olduğunu söyleyebilir.
- Toplumsal durumlarda eleştirilecekleri ya da dışlanacakları üzerine baş yorarlar. Bin düşünüp bir söylemeye bile cüret edemezler bu yüzden.
- Zayıflık hisleri yüzünden, yeni bireylerle birebir ortamda bulundukları durumlarda ketlenirler. Bu nedenle yeni insanlarla tanışma imkanı olan durumlara hiç girmemeyi tercih ederler.
- Kendilerini toplumsal taraftan beceriksiz, zatî olarak albenisi olmayan biri olarak ya da diğerlerinden aşağı görürler. Kişiler tarafından daima aşağılanacakları dehşetiyle ikili münasebetlerde daima donuk davranırlar. Bu nedenle dışlanacaklarına ililşkin kehanetlerini gerçekleşmiş görürler.
- Mahcup olabileceklerinden dolayı şahsî teşebbüslerde bulunmak ya da yeni etkinliklere katılmak istemezler.
Temel özelliği, uysal ve yapışkan davranışa ve ayrılma korkusuna yol açacak biçimde şiddetli bir kendisine bakılma gereksinmesinin olmasıdır. Ruh sıhhati kliniklerinde en sık karşılaşılan kişilik bozukluğudur. Ama çoğunlukla, bağımlı kişilik bozukluğu nedeniyle değil, diğer 1. eksen dertleri için başvururlar.
- Sairlerinden bol ölçüde öğüt ve destek almazlarsa gündelik kararlarını vermekte güçlük çekerler. Birşey alacakken diğerlerinin fikirleri kendi fikirlerinden değerlidir. Gereksinimleri varken bile, fikir almazlarsa, kendi başlarına alışverişte zorlanırlar.
- Hayatlarının birden fazla kıymetli ortamında sorumluluk almak için diğerlerine gereksinim duyarlar. Davranışlarının sorumluluğundan kaçmak için mütemadi tavsiye alırlar, aldıkları tavsiye doğrultusunda hareket edip sonuçtan tavsiye aldıkları bireyleri sorumlu meblağlar.
- Desteğini yitireceği ya da kabul görmeyeceği endişesiyle, sairleriyle birebir görüşü paylaşmadığını söylemekte zorluk çekerler.
- Akıllıca yapıp yapmadıklarına ya da yeteneklerine ait dehşetlerinden dolayı, tasarıları başlatma ya dakendi başlarına iş yapma zorlukları vardır.
- Oburlarının bakım ve desteğini sağlamak için, güzel olmayan şeyleri yapmayı isteyecek kadar, çoka masraflar.
- Kendilerine bakamayacaklarına ait ölçüsüz endişeleri nedeniyle, tek başına kaldıklarında kendilerini rahatsız ya da çaresiz hissederler.
- Yakın bir bağlantıları sonlandığında, bakım ve destek kaynağı olarak derhal öbür bir ilgi arayışı içine girerler. Yakın bir alaka içinde oldukları beşerlerle bağları koptuğunda büyük yıkım yaşamış üzere görünseler de kısa müddette bağlanacak öteki biri için arayışa geçerler ve bulurlar.
- Kendi kendine bakma durumunda bırakılacağı kaygıları üzerine, gerçekçi olmayan bir biçimde baş yorarlar.
Temel özellikleri düzenlilik, mükemmeliyetçilik, zihinsel ve insanlar arası ilgilerde denetimli olmak üzerine ölçüsüz baş yormaktır. Bu nedenle işlevsellikleri kıymetli ölçüde kısıtlanır. Umum popülasyonda %1, psikiyatri kliniklerinde %3-10 orantısında rastlanır.
- Yapılan aktifliğin asıl emelini unutturacak noktada ayrıntılar, kurallar, listeler, sıralama, organize etme ya da program yapma ile uğraşıp dururlar.
- İşin bitirilmesini zorlaştıran bir mükemmeliyetçilik gösterirler (örneğin; kendisine mahsus haddinden fazla katı ölçütler karşılanmadığı için bir tasarıyı tamamlayamazlar). İşkoliktirler. Boş vakitlerinde dahi iş yahut yapılması gereken rastgele bir şey vardır ve hiçbir hengam boş vakitlerini eğlenerek geçirmek istemezler. Cümbüşe vakit ayıramayacak kadar ağır olduklarını, yapılacak tamamlanacak bir çok girişim olduğunu düşündükleri için zorlamayla bile olsa iş dışı bir aktivitede bulunduklarında huzursuz olurlar.
- Boş devirlerini kıymetlendirme etkinliklerinden ve arkadaşlıklarından mahrum kalacak kademede kendilerini işe ya da üretkenliğe adarlar (bu durum ekonomik gereksinimleri ile açıklanamaz). Bir projeyi bitirmek için günlerce odasından çıkmayan, günlük gereksinimlerini karşılamada zorlanan şahıslar bu tipe örnektir.
- Ahlak, doğruluk ya da pahalar üzere hususlarda vicdanının sesini şiddetli dinler ve esneklik göstermezler (bu durum kültürel ya da dinsel özdeşim ile açıklanamaz). Yalnızca kendi davranışlarında değil bulundukları etraftan kişilerin da ahlaki, kültürel ve türel kurallara kendileri üzere uymasını beklerler. Aksi halde öfkelenirler. Veznede kuyruğa girmeyen birini gördüklerinde tartışırlar, kırmızıda geçen birini görünce laf atıp huzursuzluk çıkarabilirler.
- Şahsi bir kıymeti olmasa bile eskimiş ya da kıymetsiz şeyleri elden çıkaramazlar. Antikacı üzeredirler. İleride lazım olur diyerek eskimis hiçbir şeyi elden çıkaramazlar. Giysi, defter, kitap ya da bozulmuş herhengi bir şey her hengam onlar için ileride lazım olur’dur.
- Sairleri, tam olarak kendisinin yaptığı üzere yapmayı kabul etmedikçe, vazife dağılımı yapmak ya da sairleriyle birlikte çalışmak istemezler.Herşeyin yapılışında ayan bir kural olduğunu düşünürler. Sairleri farklı yolla yaptığında huzursuz olurlar. Örneğin kahve imalatında bile belirledikleri ya da sevdikleri sıra dışına çıkılınca huzursuz olurlar.
- Para harcama konusunda hem kendilerine hem de diğerlerine karşı cimri davranırlar; para, gelecekte ortaya çıkabilecek felaketler için biriktirilmesi gereken bir şey olarak görülür. Makul olanı gerektiğinde harcayıp kalanını makûs günlere biriktirmektir ancak OKKB li insanlar gerektiğinde dahi harcamaktan kaçınır mümkün olsa kazandıkları tüm parayı biriktirirler. Mecburi harcamalarında bile huzursuz olurlar.
Kişilik bozuklukları multifaktörlüdür. Sosyoekonomik durum- genetik- aile- biyolojik rahatsızlıklar üzere birçok faktörün etkileşimi sonucu ortaya çıkar. Veladet öncesi, sırası ve sonrası meydana gelen merkezi hudut sistemi bozuklukları, ebeveynlerin evlat yetiştirirken takındıkları tavır, kültürel ve toplumsal faktörler, dimağ rahatszlıkları, biyolojik faktörler ve bilinçaltında yatan birçok sebepten ve bunların etkileşiminden dolayı şahıslarda kişilik bozukluğu gözlenebilmektedir. Dikkat eksikliği olan çocukarda antisosyal kb görülme ihtimali yüksektir. Tıpkı formda, çok ağır, presçi bir tavır sergileyen ailelerde haddinden fazla uysal, çekingen kb, sistemsiz, aile yapısı oturmamış/boşanmış ailelerin evlatlarında antisosyal kb gelişebilir.
TEDAVİ
Kişilik Bozuklukları tedavi yolları çok çeşitlidir. Farmoterapi, psikoterapi, küme ya da aile terapisi, ferdî terapi en tercih edilen metodlardır. Ama en tesirli olan medikal tedavi ile koşut ilerleyecek olan psikoterapidir.
ŞEYMA KOÇAK
Teşekkürler Şeyma; kişilik bozukluğu, kişinin kültürüne nazaran beklenenden kıymetli ölçüde sapmalar gösteren, daima bir iç yaşantı ve davranış örüntüsüdür. Kişi esnek değildir; inatçı bir formda davranış ve mütalaayı tekrar eder. Ergenlik yada genç erişkinlikte başlar, devirle kalıcı olur, insan bağlantıları bozuk, iş ve eğitim başarısı düşük, evliliğini sürdürebilme ihtimali düşük, psikiyatrik, bedensel hastalık ve kazalara yatkınlık, alkol ve husus bağımlılığı ve KRONİK MUTSUZLUK hayatında karar sürer.
Kişilik bozukluğu ile başetmek için küçük teklifler:
Paranoid KB: Patronunuz yahut yakınınızsa, ona asla şaka yapmayın, ayrıntılı sohbete girmeyin, hep değer ölçüsü içersisinde olup, muhaberesi kesmeyin. Asla yalan söylemeyin, sahih anlaşıldığınızdan emin olun, kuşkuları ile başedemiyorsanız psikiyatrik yardım alın.
Şizoid KB: Nasılsa içe kapanık deyip, kendi haline bırakmayın, lakin onu içtimaî biri haline getirmeye asla çalışmayın, onu başkan ya da yönetici yapmaya çalışmayın. Çok zeki ise çok güzel bir bilirkişi olabilir. Psikotik belirtiler gösterirse psikiyatrik yardım alın.
Şizotipal KB: Patronunuz olma ihtimali biraz düşük, sıradışı farklı kimselerden hoşlanıyorsanız, eşinizse yada aileden biri ise modanın öncüsünün onlar olduğunu bilir. Hayatınızda fallara, medyumlara nokta varsa, çok renkliliği ve farklılığı ile memnun olmaya çalışın.
Borderline KB: Kendisini de, etrafındakileri de bir alana çarpar, bir mekana çıkarır, duygulanımı dalgalıdır. Sizin özgüveniniz sağlam ve oburlarının onayı ile çok ilgilenmiyorsanız sorun olmaz. Kendisi vakit zaman çok acı çektiği için, intihar söylemini dikkate alın.
Histriyonik KB: Eşinizse; onu siz seçtiniz, gündelik hayatınızı renklendiren minik şovlar izliyorum deyip içinizden gülün. Paranoid özellikleriniz varsa ve kıskançsanız ondan uzak durun. Flörtöz özellikleri sizi aldatacağı manasına gelmez ancak siz buna dayanabili rmisiniz? uygunca düşünün. Ziyade empatik davranırsanız, duygusal şovları sizi yorar tükenirsiniz.
Narsistik KB: Bu kişi ile ya efendi köle ilgisi kurun yada kaçın. Anlaşılmayı beklemeyin (hakikaten ayna nöronları çalışmıyor). Değer göstermeyip, hürmet beklerler. Sevgi gösterdikleri devir, sizden istedikleri yada bekledikleri daha büyük bir şey için bu türlü davranabilirler. Ayna nöronların vazifesi şöyle; biri önünüzde ağlarsa sizinde ağlayasanız gelir, birinin öfkesi yada badiresi sizede bulaşır. Empati noksanlığı olan Antisosyal KB yahut Narsistik KB sizi anlamasını bekleyerek yorulmayın, onlara kızmakla bile gücünüzü harcamayın, kendi haklarınızı koruyun, (onlarında hakkını çiğnemeden). Zekaları güzel ise sizinle güzel bağlantılar kurabilmek için geri adım atabilirler. Narsistler yeterli bir zekaya sahiplerse önder, başkan, yönetici vs. konumunda olurlar. Eşinizse işiniz sıkıntı, bir antisosyalle evliyseniz herkes sizin çektiğiniz badireyi anlar lakin bir Narsistle evli iseniz “dışı sizi içi beni yakar” atasözü onlar için söylenmiştir. Hem hayatınızı köle üzere yaşayıp hemde tüm çevre çevrenizce suçlanmaya dayanabilmek için epey güçlü olmanız gerekiyor, yeterli bir avcı olan Antisosyal ve Narsistler, çekingen ve bağımlı karekterler eş olarak seçip, kendilerine benzeyen Antisosyal ve Narsist sevgililer edinebilirler.
Mütevaziliğinizi mutlaka enayilik olarak değerlendireceklerdir. Sağlıklı insan olmak için “iyi insan değil, olağan insan, olmalısınız. Gerektiği kadar evet ve hayır’ı kullanın. Kendi vücudunu, benliğini, iktisadını koruyan kollayan biri olmanız ruh sıhhatinizin geleceği için yararlıdır. Elhasıl HAYATIMIZIN ve GELECEĞİMİZİN IDARESINI KİMSEYE VERMEYİN. Narsist, pederiniz, kocanız, patronunuz, öğretmeniniz, oğlunuz olsada, haklarınızı, ekonominizi, paranızı müdafaada kararlı olun, yumuşak karnınızı göstermeyin, kullanırlar.
Antisosyal KB olanı herkes tanır. Kaldırımınızı bile değiştirirsiniz. Beyaz yakalı antisosyaller daha çok can yakar. Kolay kolay gösterdikleri gözlerinin beyazları onları ele verir. Asla korkmayın tutarlıysa UZLAŞIN, uzaklıklı olun, sonlarınızı çizin, sizde gözlerinizin beyazını gerekirse gösterin. Endişenizi gözlerinizde görürlerse isteklerinde had tanımazlar. ASLA TESLİM olmayın. İşi nereye götüreceklerini asla iddia edemezsiniz zihinleri çünkü çok farklı çalışıyor.
ÇEKİNGEN öğrencinizse daha çok tahtaya kaldırın, eşinizse onun mekanına yapamadıklarını yapmayın. Çocukluk travmaları da olabilen çekingenlerin yaralarını; âlâ bir aşk, hoş bir evlilik ve ebeveyn olmak sarar. Zekası âlâ ise verimli olur muvaffakiyetini ortaya çıkarabilirsiniz.
Bağımlı KB; sorumluluk vermek için yönlendirin. Mütemadi sizden onay beklerler, evvel onlara sorun çoklukla hakikat kararı vermişlerdir siz onların kararını onaylayarak kendilerine güvenmelerini destekleyin.
Obsesif kombulsif KB; olanlar muhitinizde ise size mütemadi ebeveynlerinizi hatırlatırlar. Mükemmelliyetçilikleri ile sıkılabilirsiniz lakin etrafınızda çekildiklerinden ne kadar yükünüzü hafiflettiklerine şaşarsınız. Ayrıntılarla uğraşırken ANA HATLARI gözden kaçırırlar. Siz onlara uyup ayrıntıda boğulmayın problemelere geniş açı ile yukardan bakın.