Türkiye, üçüncü doz aşı uygulamasına başlıyor. Pekala dünya genelinde durum ne? Uzmanlar ne diyor?
Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, 50 yaş üzeri şahısların ve sıhhat çalışanlarının üçüncü doz koronavirüs aşısını olabileceğini duyurdu. Koca, "2 doz aşı olmuş 50 yaş ve üzeri vatandaşlarımızla sıhhat çalışanlarımız yarından itibaren istedikleri aşıyla üçüncü doz aşılarını olmak üzere randevu alabileceklerdir" diye konuştu.
Bakan Koca bu tedbirlerin, Avrupa'da olay sayılarının yine artmasına neden olan Delta varyantına karşı bir tedbir olarak alındığını aktarıldı. Koca'nın açıklamaları kimi şahısları sevindirirken kimilerinin aklında ise soru işaretleri yarattı. Bunlar ortasında dünya genelinde üçüncü doz aşı uygulamasının yapılıp yapılmadığı ve farklı cinsten aşıların karıştırılmasının işe yarayıp yaramadığı üzere sorular yer alıyor.
Üçüncü doza muhtaçlığımız var mı?
Independent Türkçe'den Çağla Üren'in derlediği habere nazaran üçüncü doz tartışmalarında uzmanlar, ekseriyetle grip yahut tetanoz üzere aşıları hatırlatıyor. Ömür uzunluğu müdafaa sağlayan kızamık aşısının tersine bu aşılarda muhakkak aralıklarla "hatırlatıcı" yahut "güçlendirici" dozlar alınması öneriliyor. Grip aşıları her dönem tekrar yapılırken, tetanoz ise 10 yılda bir yapılıyor.
Koronavirüs aşı üreticileri, hatırlatıcı dozlara dair araştırmalarına devam ediyor. Lakin şimdiden uzmanlar, Kovid-19'un da tıpkı grip ve tetanoz üzere hatırlatıcı dozlar gerektireceğini düşünüyor.
Kovid-19 aşıları kelam konusu olduğunda, bağışıklık müdafaasının ne kadar sürdüğü şimdi tam olarak bilinmiyor lakin aşı geliştiricileri ve sıhhat yetkilileri, bu müdafaanın sonsuza kadar sürmeyeceğini iddia ediyor.
Delta üzere yeni çıkan varyantların bağışık yansısından kaçabilmesi de güçlendirici dozlara gereksinim duyulacağı fikrini destekliyor.
Özcesi birçok araştırmacı, Kovid-19 aşılarının sağladığı bağışıklığın vakitle azalmasını bekliyor. Bu beklenti, hafif soğuk algınlığına yol açan öbür koronavirüs cinslerinde gözlemlenenlerle dengeli. Çünkü insanların bu koronavirüslere karşı geliştirdiği doğal bağışıklık da vakitle azalıyor.
ABD'nin önde gelen sıhhat uzmanlarından Dr. Anthony Fauci, "Tarihsel olarak, en azından koronavirüsler için şöyle bir durum var: Hafif soğuk algınlığına neden olan koronavirüslere yakalandığınızda ortaya çıkan müdafaanın dayanıklılığı çok uzun sürmüyor" diyor.
Ne kadar müddet sonra yaptırılmalı?
Öte yandan, hatırlatıcı dozların ne kadar sıklıkla uygulanması gerektiği de belirsizliğini koruyor.
Şimdiye kadar yapılan araştırmalar, Pfizer ve Moderna'nın mRNA aşılarının, ikinci dozdan 6 ay sonra yaklaşık yüzde 90 oranındaki aktifliğini koruduğunu gösteriyor. Lakin aslında aşıdaki bu koruyuculuğun 6 aydan daha uzun süreceği düşünülüyor.
AstraZeneca/Oxford aşısıyla ilgili yeni bir araştırma ise en az 6 aylık ortadan sonra uygulanan üçüncü dozun antikor düzeylerini 6 kat artırdığını ve bağışıklık yansısını koruduğunu ortaya koyuyor.
Bu bulgular, güçlendirici dozların ne kadar sıklıkla yapılması gerektiğine dair fikir verebilir.
Ankara Üniversitesi Enfeksiyon Hastalıkları Ana Bilim Kısmı Bşk. Prof.Dr. İsmail Balık, "Hatırlatma dozunun ne vakit yapılacağı aşıdan aşıya değişir" demiş ve Sinovac aşısında hatırlatma dozunu 2. dozdan 6 ay sonra yapılmasını önermişti. Balık, mRNA aşılarında bu müddetin bir ya da iki yılı bulabileceğini savunmuştu.
Bakan Koca'nın açıklamasının akabinde yurttaşların üçüncü doz aşı randevusunu, ikinci dozu olduktan ne kadar mühlet sonra olabileceği ise MHRS randevu sistemi üzerinden anlaşılacak.
Öte yandan, Dr. Fauci mayısta Washington Post'a yaptığı açıklamada tesir oranında vakit içinde düşüş beklendiğini ancak bu düşüşün ne kadar sert olacağının şimdi belirlenemediğini söylemişti.
Hatta uzmanlar, deneylerle ölçülen müdafaa mühletinin gerçek hayatta farklılık gösterebileceğini de düşünüyor.
Üçüncü dozu öteki hangi ülkeler tercih ediyor: Türkiye öncü ülkelerden
Risk altındaki kümelerde üçüncü doz uygulamasını duyuran birinci ülke Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) olmuştu. BAE yetkilileri mayıs ortasında yaptıkları açıklamada yaşlılar ve kronik hastalığı olanlar için destekleyici aşıya erişim sağlayacaklarını açıklamıştı.
O periyotta yurttaşların yüzde 73'ünü aşılamış olan ülkede ortalarında Pfizer/BioNTech aşısının da bulunduğu 4 aşı acil kullanım müsaadesi almıştı. Ülkede Çin'in Sinopharm firmasının geliştirdiği inaktif aşı da yaygın olarak uygulanıyor.
Tıpkı devirde Bahreyn de sıhhat çalışanları ve öteki acil müdahale takımlarının, yaşlıların ve altta yatan sıhhat meseleleri olanların üçüncü doz aşı olabileceğini duyurmuştu. Sinopharm aşısı, Bahreyn'de de yaygın olarak kullanılıyor.
Bunun yanı sıra, Bakan Koca'nın üçüncü doz açıklaması yaptığı sırada Birleşik Krallık (BK) da güçlendirici dozlara yeşil ışık yaktı. BK Ulusal Sıhhat Sistemi (NHS), eylül ayında üçüncü doz uygulamasını hayata geçirmek için hazırlıklara başladı.
BK yetkililerinden gelen açıklamada 50 yaş ve üstü tüm yetişkinlerin ve grip aşısı olmaya hak kazanan daha genç bireylerin üçüncü doz koronavirüs aşısını olabileceği söz edildi.
Astrazeneca/Oxford aşısının kullanıldığı BK'de yetkililer, birinci olarak Hindistan'da görülen Delta varyantı nedeniyle Kovid hadiselerinde meydana gelen artışla gayret ediyor.
Oxford aşısının yerli üretim versiyonu CoviShield'ı kullanan Hindistan da üçüncü doz uygulamasını pahalandırıyor.
Çinli Sinovac firmasının aşısını kullanan Şili de üçüncü dozu kıymetlendiren ülkeler arasında.
mRNA aşılarına verdiği acil kullanım müsaadeleriyle dünyaya öncülük eden ABD ise şimdi üçüncü doz uygulaması planlamıyor. ABD Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezleri'nin (CDC) internet sitesinde "Kovid-19 dayanak dozlarına duyulan gereksinim ve bu muhtaçlığın zamanlaması şimdi belirlenmemiştir. Şu anda ek doz önerilmemektedir" ifadeleri yer alıyor.
Fakat ABD'nin önde gelen cerrahlarından Dr. Vivek Murthy, yurttaşların bir yıl içinde aşı desteği almaya hazırlanması gerektiğini söylemişti:
"Halk, bir yıl içinde tekrar aşıya gereksinimimiz olabileceği gerçeğine hazırlıklı olmalı."
Kokteyl aşı tartışması: Aşıları karıştırmak fonksiyonlu mi?
İkinci ve üçüncü dozlarda farklı tiplerden aşıları tercih etmenin ne kadar tesirli ve inançlı olduğu sorusu da Bakan Koca'nın açıklamalarının akabinde tekrar gündeme geldi.
Koca, "Üçüncü doz aşının hangi aşı tipi ile olduğunun rastgele bir kısıtlaması ya da önceliği yoktur. Vatandaşlarımız ve sıhhat çalışanlarımız birinci iki dozda hangi aşıyı yaptırmış olurlarsa olsunlar üçüncü doz olarak istedikleri aşıyı olabilirler. Bu hususta tercih sizlere aittir. Gönül rahatlığı ile istediğiniz aşıyı 3'üncü doz olarak yaptırabilirsiniz" ifadelerini kullanmıştı.
Medyada kokteyl aşı diye de bilinen bu uygulama, uzun müddettir bilim gündemini meşgul ediyor. Birkaç gün evvel Oxford Üniversitesi'nden bilim insanlarının yayımladığı bir araştırmada, birinci ve ikinci dozda farklı aşıların uygulanmasının daha tesirli olduğu ortaya konmuştu. Çalışmada BioNTech ve Oxford aşıları incelenmişti.
Mayıs ayında İspanyol bilim insanlarının yürüttüğü bir öteki araştırmada da hem Oxford hem de BioNTech aşılarının kullanılmasının koronavirüse karşı güçlü bir bağışıklık reaksiyonu ürettiği görülmüştü.
ABD'deki Johns Hopkins Bloomberg Halk Sıhhati Okulu'ndan Dr. William Moss, Kovid aşılarını tetanoz ve grip aşılarıyla karşılaştırıyor.
"Kovid-19 aşılarında küçük bir nüans var" diyen Dr. Moss'a nazaran öteki hastalıklarda hatırlatıcı dozlar, ekseriyetle daha evvel uygulanan aşının birebirini kullanıyor. Lakin Kovid-19 aşılarındaki güçlendiricilerde, farklı aşıların kullanılması mümkün.
Kokteyl aşı uygulayan var mı?
Birinci doz Kovid-19 aşısını Oxford'la yaptıran Almanya Şansölyesi Angela Merkel, kokteyl aşıyı gündeme getiren birinci bireylerden olmuştu. Merkel ikinci doz aşıda Moderna'nın mRNA aşısını tercih etmişti.
İtalya Başbakanı Draghi de Alman mevkidaşının yolundan gitmişti. Draghi'nin birinci doz aşısını AstraZeneca olduğu, ikinci dozu ise BioNTech olmayı tercih ettiği bildirilmişti.
Üçüncü doz uygulamasına geçen birinci ülkelerden BAE ve Bahreyn, haziran başında, Türkiye'ninkine benzeri bir açıklama yayımlamıştı. İki ülke de birinci dozlarını Sinopharm aşıyla tamamlayan bireylerin hatırlatıcı dozlarında BioNTech tercih edebileceğini duyurmuştu.
Bu Körfez ülkeleri, başka aşıları uygulamaya koymadan evvel yurttaşlarını Sinopharm'la aşılamaya başlamıştı. Lakin aşılama oranının oldukça yüksek olmasına karşın iki ülkedeki olay sayılarında da artış görülüyor.
Bahreyn'in sıhhat müsteşarı Waleed Khalifa Al Manea, Sinopharm aşısının yüksek derecede müdafaa sağladığını söylemişti.
Öte yandan Wall Street Journal'a verdiği demeçte müsteşar, Bahreyn'de 50 yaşından büyük ve kronik hastalıklardan mustarip bireylerin ikinci Sinopharm dozunu aldıktan 6 ay sonra Pfizer desteği yaptırmalarını istediklerini bildirmişti.