Kraliçe 2. Elizabeth'in uzun hükümrânlık periyoduna vazifeye bağlılık konusundaki ciddiyeti ile hayatını tahta ve halkına adamışlığı damgasını vurdu.
Birçokları için Kraliçe, İngiltere'nin tesirinin azaldığı, toplumun tanınmayacak kadar değiştiği ve monarşinin kendisinin sorgulandığı, süratle değişen bir dünyada istikrar abidesiydi.
Doğduğu vakit hiç kimsenin tahta geçeceğini aklına bile getirmediği düşünülürse, monarşiyi böylesi çalkantılı bir periyottan geçirmekteki başarısı daha büyük mana kazanıyor.
Elizabeth Alexandra Mary Windsor 21 Nisan 1926'da, Londra'da, Berkeley Square'e açılan bir sokakta doğdu.
Kral 5. George'un ikinci oğlu York Dükü Albert ile Düşes (daha evvel Lady) Elizabeth Bowes-Lyon'un birinci çocuklarıydı.
Gerek Elizabeth gerekse 1930 yılında doğan kız kardeşi Margaret Rose, eğitimlerini konutta gördüler ve sevecen bir aile ortamı içinde büyüdüler.
Elizabeth hem babasına hem de dedesi Beşinci George'a çok yakındı.
6 yaşına geldiğinde Elizabeth binicilik öğretmenine "Kırsal bir yerde yaşayıp, bir sürü atı ve köpeği olan bir hanım" olmak istediğini söylemişti.
Daha çok küçük yaşta büyük sorumluluk sahibi olduğu söylenir.
Daha sonra başbakan olacak olan Winston Churchill'in de Elizabeth için, "Bir çocuktan hiç beklenmeyecek bir otoritesi vardı" dediği rivayet edilir.
Elizabeth okula gitmemesine karşın yabancı lisanlar konusunda yetenekliydi ve anayasa tarihi konusuna detaylarıyla vakıf oldu.
Elizabeth kendi yaşındaki kız çocuklarıyla sosyalleşebilsin diye Buckingham Sarayı'nda özel bir Kız İzci oymağı oluşturuldu.
ARTAN GERGİNLİKLER
1936 yılında Kral 5. George ölünce, büyük oğlu David, 8. Edward ismiyle tahta geçti.
Fakat eş olarak kendisine iki kere boşanmış Amerikalı Wallis Simpson'ı seçmesi hem siyasi hem dini münasebetlerle toplumda kabul görmedi. Edward yıl sonunda tahttan feragat etti.
Kardeşi olan York Dükü pek istekli olmasa da Kral 6. George olarak tahta geçti.
Babasının taç giyme merasimi Elizabeth için adeta ilerde kendisini nelerin bekleyebileceğini gösteriyordu. Daha sonra merasimi "çok çok müthiş" bulduğunu yazacaktı.
1939 yılında 13 yaşındaki Prenses, Kral ve Kraliçe ile birlikte Darthmouth'daki Kraliyet Deniz Harp Okulu'nu ziyaret etti.
Elizabeth ve kız kardeşi Margaret'e bu ziyaret sırasında, üçüncü dereceden kuzenleri Yunanistan Prensi Philip (Mountbatten) refakat etmişti.
ENGELLER
Bu Elizabeth ile Philip'in birinci müsabakası değildi lakin Elizabeth'in ona ilgisi o gün başladı.
Prens Philip donanmadan müsaadeli olduğu vakitlerde akrabası olan kraliyet ailesini ziyaret ederdi ve Elizabeth 1944'de 18 yaşına geldiğinde kimsenin onun Philip'e aşık olduğuna kuşkusu kalmamıştı.
Odasına Philip'in fotoğraflarını koymuştu ve mektuplaşıyorlardı.
Genç prenses 2. Dünya Savaşı'nın sonlarına gerçek Yedek İstekli Güç'e katılmış, araba kullanmayı ve kamyon bakımı yapmayı öğrenmişti.
Zafer Günü ise binlerce insan Avrupa'da savaşın sona erişini kutlamak için -Buckingham Sarayı'nın önündeki- The Mall Caddesi'ne toplanırken, o da sarayda ailesinin yanındaydı.
Elizabeth daha sonra "Anne babamızdan, dışarı çıkıp kutlamaları izlemek için müsaade istedik" diyordu:
"Bizi tanıyacaklar diye ödümüzün patladığını hatırlıyorum. Kolkola girmiş, tanımadığımız sıra sıra insanın Whitehall'dan (Başbakanlık ve bakanlıkların olduğu cadde) aşağı yürüdüğünü, büyük bir memnunluk ve rahatlama dalgasının hepimizi içine alıp sarmaladığını hatırlıyorum."
Savaş sona erdikten sonra Elizabeth'in Prens Philip ile evlenme isteği bir dizi pürüzle karşılaştı.
Kral çok düşkün olduğu kızından ayrılmaya pek istekli değildi ve Philip'in, anne babasının yabancı oluşunu kabullenemeyen yerleşik kurumlar içindeki önyargıları yıkması gerekiyordu.
BABA'NIN ÖLÜMÜ
Fakat genç çiftin istekleri sonunda ağır bastı ve nikâh 20 Kasım 1947 tarihinde Westminster Kilisesi'nde kıyıldı.
Edinburgh Dükü unvanını alan Philip, donanmadaki subaylığını sürdürdü. Malta'ya kısa bir tayin sayesinde genç çift kısa bir mühlet için bile olsa, bir müddet görece olağan bir hayatın tadını çıkardılar.
İlk çocukları Charles, 1948 yılında doğdu, onu 1950 yılında kız kardeşi Anne izledi.
Fakat savaş yıllarında önemli bir gerilim yaşayan Kral, daha sonra hayatı boyunca devam eden sigara tiryakiliğinin de tesiriyle ölümcül bir akciğer kanserine yakalanmıştı.
1952 yılının Ocak ayında bir dış seyahate Kral'ın yerine o sırada 25 yaşında olan Elizabeth ile Philip gittiler. Kral tabibinin tavsiyelerini dinlemeyerek kızı ile damadını uğurlamaya havaalanına gitti. Bu, Elizabeth'in babasını son görüşü olacaktı.
Elizabeth, Kral'ın mevt haberini Kenya'dayken aldı ve derhal yeni Kraliçe olarak Londra'ya geri döndü.
Sonraki yıllarda bu hususta, "Bir bakıma, çıraklık periyodu yaşamamıştım. Babam çok genç ölmüştü, münasebetiyle bu çok ani bir dönem alış ve elinden gelenin en düzgününü yapma haliydi" demişti.
AVUSTRALYA VE YENİ ZELANDA
2 Haziran 1953'deki taç giyme merasimi Başbakan Winston Churchill'in itirazlarına karşın televizyondan naklen yayımlandı ve televizyonlarının önüne toplanan milyonlar Kraliçe 2. Elizabeth'i yemin ederken izlediler.
İngiltere hala 2. Dünya Savaşı sonrasının zahmetlerini yaşarken, yorumcular taç giyme merasimini yeni bir Elizabeth periyodunun doğuşu olarak gördüler.
2. Dünya Savaşı Britanya İmparatorluğu'nun sonunu hızlandırmış, yeni Kraliçe 1953'ün Kasım ayında uzun bir İngiliz Uluslar Topluluğu seyahatine çıkana kadar Hindistan da dahil olmak üzere birçok eski Britanya toprağı bağımsızlığını kazanmıştı.
Elizabeth, Avustralya ve Yeni Zelanda'yı ziyaret eden birinci Britanya hükümdarı oldu. Bu ziyaret sırasında Avustralya nüfusunun dörtte üçünün onu görmek için sokaklara çıktığı varsayım ediliyor.
1950'ler boyunca imparatorluktan kopuşlar devam etti, eski sömürge ve dominyonlar artık Uluslar Topluluğu ismi altında istekli olarak bir ortaya geliyorlardı.
Birçok siyasetçi İngiliz Uluslar Topluluğu'nun o sıralarda yeni ortaya çıkan Avrupa Ekonomik Topluluğu'na alternatif olabileceğini düşündü ve İngiltere'nin siyasetleri bu yüzden bir ölçüde Kıta Avrupası'ndan uzaklaştı.
KİŞİSEL SALDIRI
Fakat İngiltere'nin gücü ve tesirindeki gerileme 1956'daki Süveyş Krizi ile daha sürat kazandı. Bu olay İngiliz Uluslar Topluluğu'nun kriz devirlerinde ortak hareket etme iradesine sahip olmadığını açıkça gösterdi.
Mısır'ın Süveyş Kanalı'nı ulusallaştırma tehdidine karşılık bölgeye İngiliz askeri gönderme kararı, utanç verici bir geri çekilme ile sonuçlandı ve Başbakan Anthony Eden'ın istifasıyla sonuçlandı.
Bu durum Kraliçe'yi de siyasi krizin içerisine çekti. İktidardaki Muhafazakâr Parti yeni bir önder seçecek sistemlere sahip değildi ve bir dizi temastan sonra Kraliçe Harold Macmillan'a yeni hükümeti kurma vazifesi verdi.
Kraliçe bir de Lord Altrincham'ın yönelttiği ferdî taarruzlara muhatap oldu. Lord Altrincham bir dergiye yazdığı makalede Kraliçe'nin etrafının "fazla Britanyalı" ve "fazla üst sınıf" olduğunu söylemiş ve Kraliçe'nin elinde yazılı metin olmadan kolay bir konuşma yapmaktan bile aciz olduğunu ileri sürmüştü.
Bu kelamlar basında büyük bir reaksiyon dalgası yarattı ve Lord Altrincham sokakta İmparatorluk Yanlıları Birliği isimli kümenin bir mensubunun saldırısına uğradı.
Yine de bu, İngiliz toplumunun ve kraliyetle ilgili tavırların süratle değiştiğinin bir göstergesiydi, evvelden kesin görülen kavramlar artık sorgulanmaya başlanmıştı.
'MONARŞİ'DEN 'KRALİYET AİLESİ'NE
Sarayın sıkıcı kurallarına tahammülsüzlüğüyle ünlü eşinden de cüret alan Kraliçe yeni bir nizama geçmeye başladı.
Sarayda sosyeteye takdim geleneğine son verildi ve "Monarşi" kavramının yerini yavaş yavaş "Kraliyet Ailesi" almaya başladı.
Kraliçe, 1963'de Harold Macmillan başbakanlıktan istifa edince yine siyasi bir tartışmanın ortasına düştü. Muhafazakâr Parti'nin hâlâ yeni bir önder seçme düzenekleri oluşturulmadığından, Elizabeth Macmillan'ın tavsiyesine uyarak onun yerine Home Kontu Douglas Home'u atadı.
Kraliçe için güç bir periyottu. Bilgi isteme, tavsiye ve ikaz haklarını ciddiye alarak hayata geçirdi ancak hiçbir vakit bunun ötesine geçmeyi denemedi.
Ama bu cins bir anayasal krizle bir daha yüzleşmeyecekti. Muhafazakârlar nihayet parti liderliğinin resen ortaya çıkması geleneğinden vazgeçerek yeni başkan seçimini kurallara bağladılar.
FERAH ZAMANLAR
1960'ların sonlarına gelindiğinde Buckingham Sarayı, Kraliyet Ailesi'ni kamuoyuna daha az resmi ve daha "sıradan" bir imajla sunmaya karar verdi.
Sonuç, eşi gibisi görülmemiş Kraliyet Ailesi belgeseli oldu. BBC'nin Windsor hanedanını meskenlerinde izlemesine müsaade verildi. Aile mangal yaparken, Noel ağacını süslerken, çocuklarını gezmeye götürürken, hasılı sıradan bir ailenin yaptığı şeyleri yaparken görüntülendi. Daha evvel hiç bu türlü bir şey olmamıştı.
Kimileri Richard Cawston'un aileyi sıradanlaştırdığı belgeseliyle kraliyetin gizemini bozduğunu söyleyerek eleştirdiler.
Fakat sinema bir yandan da ülkedeki daha ferah bir vakti ve ruh halini de yansıtıyordu ve halkın monarşiye takviyesini onarıcı bir tesiri oldu.
1977'de Kraliçe 2. Elizabeth'in tahttaki 25. yılı sokak partileri ve krallığın dört bir yanında yapılan merasimlerde gerçek bir çoşkuyla kutlandı. Kraliyete halk dayanağı sağlam görünüyordu ve bunda Kraliçe'nin hissesi büyüktü.
İki yıl sonra Margaret Thatcher İngiltere'nin birinci bayan başbakanı oldu. Lakin devletin ve hükümetin başındaki iki bayan ortasındaki bağların vakit zaman zorlandığı anlatılır.
SKANDALLAR VE FELAKETLER
Sıkıntılı bir alan, Kraliçe'nin başı olduğu İngiliz Uluslar Topluluğu'na güçlü bir halde bağlı oluşuydu.
Elizabeth, Afrika başkanlarını düzgün tanıyor ve davalarına yakınlık duyuyordu.
Bu yüzden Thatcher'ın tavrını ve çatışmacı usulünü, örneğin Güney Afrika'daki ırk ayrımcı rejime yaptırım uygulanmasına karşı çıkışını "anlaşılmaz" bulduğu söyleniyordu.
Kraliçe 1991'deki Körfez Savaşı sonrasında ABD'ye giderek, Amerikan Kongresi'nin birleşik oturumunda konuşan birinci İngiliz hükümdarı oldu.
Ne var ki, bundan bir yıl sonra bir dizi skandal ve felaket İngiltere Kraliyet Ailesi'ni sarsmaya başladı.
Kraliçe'nin ikinci oğlu York Dükü ve eşi Sarah ayrıldılar. Kızı Prenses Anne'in Mark Philips ile evliliği de boşanmayla sona erdi. Bunları, veliaht Galler Prensi Charles ile eşi Prenses Diana'nın derin mutsuzluklarının ortaya çıkışı ve bir mühlet sonra da ayrılışları izledi.
Aksilikler Kraliçe'nin en sevdiği konutu olan Windsor Şatosu'nda çıkan yangınla doruğuna ulaştı. Yangın adeta kraliyet hanesinin üzerinde dolaşan felaketleri simgeliyordu. Yangının yol açtığı hasarı Kraliçe'nin mi yoksa vergi mükellefinin mi ödemesi gerektiği konusundaki hararetli tartışmalar da ıstırapların tuzu biberi oldu.
'ANNUS HORİBİLİS'
Kraliçe, 1992'yi Latince "annus horibilis" yani "korkunç yıl" diye tanımladı ve o yıl yaptığı bir konuşmada, medyanın düşmanca tavırlarının azalması karşılığında monarşinin de daha şeffaf olabileceği biçiminde yorumlanan sözler kullandı:
"Hiçbir kurum, kent idaresi olsun monarşi olsun kendisine sadakat ve takviye verenlerin ve kuşkusuz, vermeyenlerin kontrolünden muaf olmayı beklememeli. Ancak hepimiz birebir ulusal toplumun dokusunun kesimleriyiz ve tenkitler biraz yumuşak bir üslup, güleryüz ve anlayış ile lisana getirilirse de birebir ölçüde tesirli olabilir."
Monarşi açıkça savunmadaydı. Windsor Şatosu'nun tamirat masraflarını karşılamak için Buckingham Sarayı ziyaretçilere açıldı ve Kraliçe ile veliaht Prens Charles'ın, yatırım gelirleri üzerinden vergi ödeyecekleri açıklandı.
Ülke dışında, Kraliçe'nin İngiliz Uluslar Topluluğu'na tahttaki birinci yıllarında bağladığı büyük umutlar boşa çıkmış, İngiltere eski ortaklarına sırtını dönüp Avrupa ile yeni mutabakatlar yapmıştı.
Kraliçe hâlâ İngiliz Uluslar Topluluğu'nun değerine inanıyordu ve Güney Afrika sonunda ırk ayrımcılığı rejimini silkip attığında büyük memnuniyet duymuştu.
1995'de bunu kutlamak için Güney Afrika'ya gitti.
Kraliçe ülke içinde ise kraliyet kurumunun geleceğinin sorgulandığı tartışmalar devam ederken monarşinin prestijini korumak için uğraştı.
GALLER PRENSESİ DİANA'NIN ÖLÜMÜ
İngiltere yeni bir istikamet bulmaya çalışırken, ani bir gülümsemeyle sıkıntı anlardaki ağır havayı dağıtabilen Kraliçe itimat verici bir duruş sergilemeye çalıştı. En çok ulusun sembolü olma rolünü önemsiyordu.
Ne var ki, Galler Prensesi Diana'nın 1997 yılında Paris'te bir araba kazasında mevti akabinde monarşi sarsılmış, şahsen Kraliçe alışılmadık formda tenkit oklarına gaye olmuştu.
Büyük kalabalıklar Londra'daki Kraliyet saraylarının etrafına Prenses'in anısına çiçekler bırakmak üzere toplanırken Kraliçe, ulusu yönlendirmek için önemli anlarda her vakit gösterdiği duruşu gerçekleştirmekte isteksiz görünmüştü.
Ama bu tenkitleri getirenlerin birçoğu onun Prenses'in vefatından sonra yaşananlara damgasını vuran, neredeyse çılgınlık seviyesindeki dışavurumcu toplu yas biçiminden irkilen bir kuşağa mensup olduğunu anlayamadılar.
Kraliçe ayrıyeten şefkatli bir büyükanne olarak Diana'nın oğullarını aile ortamı içinde teselli etmenin güzel olacağını düşünmüştü.
Ama sonunda gelininin anısına radyo ve televizyonlardan yayımlanan bir konuşma yaptı ve monarşinin vakte ahenk sağlayacağı konusunda teminat verdi.
KAYIPLAR VE KUTLAMALAR
2002 yılında Ana Kraliçe'nin ve Prenses Margaret'in vefatları Kraliçe'nin tahttaki 50. yılı kutlamalarına gölge düşürdü.
Fakat buna ve monarşinin geleceği hakkında süregiden tartışmalara karşın Buckingham Sarayı ünündeki büyük cadde The Mall'da kutlamaların yapılacağı gece 1 milyon insan toplanmıştı.
2006 yılının Nisan ayında 80. yaş günü münasebetiyle Windsor sokaklarında çok resmi olmayan bir gezintiye çıkan Kraliçe'yi kutlamak için yolların kenarlarına binlerce kişi birikti.
2007 yılının Kasım ayında ise evliliklerinin 60. yıldönümünü kutlayan Kraliçe ve Prens Philip'le birlikte Westminster Kilisesi'nde yapılan ayine iki bin kişi katıldı.
Bir diğer memnun olay ise Kraliçe'nin torunu Cambridge dükü William ile Catherine Middleton'un 2011 yılının Nisan ayındaki düğünüydü.
O yılın Mayıs ayında Kraliçe, İrlanda Cumhuriyeti'ni ziyaret eden birinci Britanya hükümdarı olarak kıymetli bir tarihi olaya imzasını atmış oldu.
Ziyareti sırasında İrlandaca (İrlanda galcesi) başladığı konuşmasında müsamaha ve uzlaşma daveti yaptı ve "bazı şeylerin öteki türlü yapılmış olmasını ya da hiç yapılmamış olmasını dilerdik" sözünü kullandı.
REFERANDUM
Bir yıl sonra tahttaki 60. yılı kutlamaları kapsamında gittiği Kuzey İrlanda'da, İrlanda Cumhuriyetçi Ordusu'nun (IRA) eski kumandanlarından Martin McGuinnes'in elini sıktı.
Çok sevdiği kuzeni Lord Louis Mountbatten'ın 1979 yılında IRA'nın bombalı bir taarruzunda öldürüldüğü düşünüldüğünde bu çok etkileyici bir andı.
Kraliçe'nin tahttaki 60. yılı onuruna Londra'da yapılan hafta sonu kutlamalarına yüz binlerce insan katıldı.
2014 yılında yapılan İskoçya bağımsızlık referandumu ise Kraliçe için şiddetli bir süreçti. 1977'de parlamentoda yaptığı konuşmada söyledikleri unutulmamıştı:
"Ben İngiltere ve İskoçya'nın kral ve kraliçelerini ve Galler prenslerinin tümünü ecdadım sayıyor ve bu nedenle hasretlerini de anlıyabiliyorum. Ancak Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı'nın Kraliçesi olarak taç giydiğimi hiçbir vakit unutamam."
İskoçya referandumu öncesinde, İskoçya'daki konutu Balmoral Şatosu'nda kendisini selamlayanların duyacağı biçimde, insanların gelecek hakkında karar vermeden evvel güzelce düşünmelerini dilediğini söyledi.
Oylamanın sonucu belirli olduktan sonra yaptığı açıklama, her ne kadar siyasi coğrafyanın değiştiğini kabul eden bir tonda olsa da, birliğin korunabilmiş olmasından ötürü duyduğu ferahlamayı da yansıtıyordu:
"Şimdi ileriye hakikat hareket ederken, tabir edilen görüşlerin farklılığına karşın hepimizin ortak noktasının İskoçya'ya duyduğumuz büyük sevgi olduğunu ve bu sevginin hepimizi birleştiren ögelerden biri olduğunu unutmamalıyız."
Kraliçe'nin hükümranlığının sonunda monarşi tahminen tahta geçtiği gün kadar güçlü değil fakat o daima kraliyetin Britanya halkının gönlünde saygıdeğer ve sevecen bir yer tutmaya devam etmesi için çalıştı.
Tahta geçişinin 25. yılında, o tarihten 30 yıl evvel Güney Afrika'ya yaptığı bir ziyaret sırasında lisana getirdiği vaadi hatırlatmıştı:
"21 yaşındayken, hayatımı halkımızın hizmetine adadım ve Rab'dan bana yardımcı olmasını istedim. Bu kelamı şimdi çok genç ve deneyimsizken vermiş olabilirim, ancak tek bir sözünden bile pişman olmadım."
