Kur'an'ı Mushaflaştırma faaliyeti hakkında veri
12 (633) yılında sahte peygamber Müseylime ’ye karşısında yapılan Yemâme Savaşı ’nda
şehid düşen fazla sayıda müslüman arasında, sayısı yüzlerle ifade edilen Kur ’ân hâfızı ve
okuyucusu bulunuyordu Hz Ömer bu durumu görünce, Hz Peygamber hayatta iken
Kur ’ân ’ı yazmış, öğrenmiş, ezberlemiş olan kimselerin azalması halinde mushaflaştırma
(nihaî sıralamaya kadar tertip edip her yerde yazarak bir ciltlik kitap haline getirme) işinin
zorlaşacağını düşündü, bu işin bir an önce yapılması için halifeye başvurdu Bundan
sonrasını mushaflaştırma görevini üstlenen Zeyd b Sâbit şöyle anlatır:
“Yemâme ’de verilen kayıptan sonra Ebû Bekir beni çağırttı Ömer b Hattâb da
yanına idi Sözü Ebû Bekir açtı:
– Ömer bana geldi ve ‘Yemâme Savaşı ’nda birçok Kur ’ân hâfızını kay bettik Buna
benzer durumlarda daha çoğu hâfızı kaybetmemizden ve bu sebeple de (hâfızalardaki)
Kur ’ân ’ın birçoğunun kaybolup gitmesinden korkuyorum ve Kur ’ân ’ın derlenmesini (cem‘)
emretmenizi yerinde görüyorum ’ dedi Ben kendisine, ‘Resûlullah ’ın yapmadığı bir şeyi nasıl
yaparsın! ’ dedim, ‘Vallahi bu şanslı bir iştir ’ cevabını verdi ve bu talebini ısrarla tekrarladı
Sonunda Allah ’ın lutfuyla bu önerge gönlüme yattı ve bu konuda onun gibi düşünmeye
başladım (Zeyd ’e hitaben) ‘Sen akıllı ve genç bir insansın Seni hiçbir şeyle suçlayamayız
(sana güvenimiz tamdır) Keza sen Resûlullah için de vahyi yazıyordun Bundan Böyle Kur ’ân ’ı
(ona ait yazılı malzemeleri ve ezberleri) araştırıp bir araya getir…
(Zeyd anlatmaya devam ediyor Vallahi dağlardan birini yerinden kaldırıp taşımamı
isteselerdi bana Kur ’ân ’ı derleme eser teklifinden daha ağır gelmezdi Benim cevabımla
söylev şöyle sürdü:
– ‘Resûlullah ’ın yapmadığı bir şeyi nasıl yaparsınız? ’
– ‘Vallahi bu bahtı açık bir iştir ’
Ebû Bekir bana teklifini tekrarladı durdu; sonunda ikisinin gönlüne ve kafasına yatan
iş, Allah ’ın lutfuyla benim de gönlüme yattı Hurma dallarının yerinde yerlerinden, düz
taşlardan Ve insanların hâfızalarından toplamak üzere Kur ’ân ’ı araştırmaya koyuldum
Bu suretle derlenmiş olan sayfalar vefatına dek Ebû Bekir ’in yanında idi, sonra hayatı
boyunca Ömer ’in yanında kaldı, daha sonra da onun kızı Hafsa ’nın yanına koruma altına alındı
(Buhârî, “Fezâilü ’lKur ’ân, 3; İbn Ebû Dâvûd, Kitâbü ’l Mesâhif, s 79)
Hz Ebû Bekir ’in tâlimatı uyarınca Zeyd b Sâbit, insanların yazılmış ya da ezberden
getirdikleri Kur ’ân parçalarını şu şartlarla kabul etmiştir:
* İlgili şahıs onu Resûlullah ’ın huzurunda yazmış olacak
*Buna dair iki şahit getirecek
*genel olarak halkın ezberlediği ve bildiğine uygun bulunacak (bu konuda veri için
bk İbn Ebû Dâvûd, Kitâbü ’lMesâhif, s 6, 31; Kastallânî, İrşâdü ’ssârî, VII, 447; İbn Hacer, Fethu ’lbârî,
VIII, 631)
Zeyd b Sâbit hem Kur ’ân hâfızı ayrıca de Hz Peygamber ’in vahiy kâtiple rinden biri
idi Hz Peygamber zamanında yazdırılan Kur ’ân sayfaları da (Kur ’ân ’ın yazılmış olduğu
malzeme) elinin aşağıda bulunuyordu Bu malzeme ve bilgiye dayanarak Kur ’ân ’ı derleyip
mushaf tertibinde yazması mümkün olduğu halde halkın hâfızasındaki ve ellerindeki
malzemeye başvurması, mukayese yapması ve ittifak hâsıl olduktan daha sonra kaydetmesi
hem korumaya karşın bir ihtiyattır hem de ileriye dönük ihtilâfları ve iddiaları önleme
amacı gütmektedir
Abdullah b Mes‘ûd ’un teklifiyle mushaf adı bahşedilen bu nüsha, şüphe ye yer
bırakmayacak ölçüde titizlikle yığılmış, tertiplenmiş, yazılı ve –ileride açıklanacak
olan– yedi harfi ihtiva etmiş bulunuyordu Bu nüshada (mushaf) âyetler geliş sırasına göre
yok, Resûlullah ’ın bildirdiği nihaî sıralamaya kadar ve ait oldukları sûrelere yazılmıştır *
12 (633) yılında sahte peygamber Müseylime ’ye karşısında yapılan Yemâme Savaşı ’nda
şehid düşen fazla sayıda müslüman arasında, sayısı yüzlerle ifade edilen Kur ’ân hâfızı ve
okuyucusu bulunuyordu Hz Ömer bu durumu görünce, Hz Peygamber hayatta iken
Kur ’ân ’ı yazmış, öğrenmiş, ezberlemiş olan kimselerin azalması halinde mushaflaştırma
(nihaî sıralamaya kadar tertip edip her yerde yazarak bir ciltlik kitap haline getirme) işinin
zorlaşacağını düşündü, bu işin bir an önce yapılması için halifeye başvurdu Bundan
sonrasını mushaflaştırma görevini üstlenen Zeyd b Sâbit şöyle anlatır:
“Yemâme ’de verilen kayıptan sonra Ebû Bekir beni çağırttı Ömer b Hattâb da
yanına idi Sözü Ebû Bekir açtı:
– Ömer bana geldi ve ‘Yemâme Savaşı ’nda birçok Kur ’ân hâfızını kay bettik Buna
benzer durumlarda daha çoğu hâfızı kaybetmemizden ve bu sebeple de (hâfızalardaki)
Kur ’ân ’ın birçoğunun kaybolup gitmesinden korkuyorum ve Kur ’ân ’ın derlenmesini (cem‘)
emretmenizi yerinde görüyorum ’ dedi Ben kendisine, ‘Resûlullah ’ın yapmadığı bir şeyi nasıl
yaparsın! ’ dedim, ‘Vallahi bu şanslı bir iştir ’ cevabını verdi ve bu talebini ısrarla tekrarladı
Sonunda Allah ’ın lutfuyla bu önerge gönlüme yattı ve bu konuda onun gibi düşünmeye
başladım (Zeyd ’e hitaben) ‘Sen akıllı ve genç bir insansın Seni hiçbir şeyle suçlayamayız
(sana güvenimiz tamdır) Keza sen Resûlullah için de vahyi yazıyordun Bundan Böyle Kur ’ân ’ı
(ona ait yazılı malzemeleri ve ezberleri) araştırıp bir araya getir…
(Zeyd anlatmaya devam ediyor Vallahi dağlardan birini yerinden kaldırıp taşımamı
isteselerdi bana Kur ’ân ’ı derleme eser teklifinden daha ağır gelmezdi Benim cevabımla
söylev şöyle sürdü:
– ‘Resûlullah ’ın yapmadığı bir şeyi nasıl yaparsınız? ’
– ‘Vallahi bu bahtı açık bir iştir ’
Ebû Bekir bana teklifini tekrarladı durdu; sonunda ikisinin gönlüne ve kafasına yatan
iş, Allah ’ın lutfuyla benim de gönlüme yattı Hurma dallarının yerinde yerlerinden, düz
taşlardan Ve insanların hâfızalarından toplamak üzere Kur ’ân ’ı araştırmaya koyuldum
Bu suretle derlenmiş olan sayfalar vefatına dek Ebû Bekir ’in yanında idi, sonra hayatı
boyunca Ömer ’in yanında kaldı, daha sonra da onun kızı Hafsa ’nın yanına koruma altına alındı
(Buhârî, “Fezâilü ’lKur ’ân, 3; İbn Ebû Dâvûd, Kitâbü ’l Mesâhif, s 79)
Hz Ebû Bekir ’in tâlimatı uyarınca Zeyd b Sâbit, insanların yazılmış ya da ezberden
getirdikleri Kur ’ân parçalarını şu şartlarla kabul etmiştir:
* İlgili şahıs onu Resûlullah ’ın huzurunda yazmış olacak
*Buna dair iki şahit getirecek
*genel olarak halkın ezberlediği ve bildiğine uygun bulunacak (bu konuda veri için
bk İbn Ebû Dâvûd, Kitâbü ’lMesâhif, s 6, 31; Kastallânî, İrşâdü ’ssârî, VII, 447; İbn Hacer, Fethu ’lbârî,
VIII, 631)
Zeyd b Sâbit hem Kur ’ân hâfızı ayrıca de Hz Peygamber ’in vahiy kâtiple rinden biri
idi Hz Peygamber zamanında yazdırılan Kur ’ân sayfaları da (Kur ’ân ’ın yazılmış olduğu
malzeme) elinin aşağıda bulunuyordu Bu malzeme ve bilgiye dayanarak Kur ’ân ’ı derleyip
mushaf tertibinde yazması mümkün olduğu halde halkın hâfızasındaki ve ellerindeki
malzemeye başvurması, mukayese yapması ve ittifak hâsıl olduktan daha sonra kaydetmesi
hem korumaya karşın bir ihtiyattır hem de ileriye dönük ihtilâfları ve iddiaları önleme
amacı gütmektedir
Abdullah b Mes‘ûd ’un teklifiyle mushaf adı bahşedilen bu nüsha, şüphe ye yer
bırakmayacak ölçüde titizlikle yığılmış, tertiplenmiş, yazılı ve –ileride açıklanacak
olan– yedi harfi ihtiva etmiş bulunuyordu Bu nüshada (mushaf) âyetler geliş sırasına göre
yok, Resûlullah ’ın bildirdiği nihaî sıralamaya kadar ve ait oldukları sûrelere yazılmıştır *