Lozan Antlaşması ve Maddeleri

Yunan kuvvetlerinin Kurtuluş Savaşı’nda başarılar kazanan düzenli Türk ordusunun karşısında direnç gösterememesi üzerine müzakerelere başlanılması kararı alındı. İngiltere ve Fransa bölgedeki çıkarlarının gideceği konusunda endişeliydi

Türkiye’yi temsil etmek üzere bu antlaşmalara Rauf Orbay katılmak istiyordu ancak Mudanya’daki başarısından dolayı bu temsil hakkı İsmet İnönü’ye verildi. TBMM’yi İsmet İnönü başkanlığında Dr. Rıza Nur Bey ve Hasan Saka’dan oluşan bir heyet temsil etmiştir.

İsmet İnönü’nün bu antlaşmaya gönderilmesinin en önemli sebebi geçmişteki siyasi ve askeri başarıları olmuştur. Lozan Barış Antlaşması’na Amerika Birleşik Devletleri de gözlemci göndermiştir. Görüşmeler 20 Kasım 1922’de başlamıştır; ama itilaf devletlerinin uzlaşmaz tutumu sebebiyle anlaşma sağlanamadan konferans dağılmıştır. Bu durum üzerine ordumuz her ihtimale karşı çatışma hazırlığına başlamıştır; ancak alakadar ülkelerin istemesi üzerine görüşmeler tekrar başlamıştır.7

Lozan Antlaşması Nedir?​

Lozan antlaşması, Kurtuluş savaşındaki zaferimizden sonra 24 Temmuz 1923 tarihinde TBMM ile Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Portekiz, Belçika, Romanya, Bulgaristan ve Yugoslavya temsilcileri arasında imzalanan bir barış antlaşması olarak bilinmektedir. Rusya ve Bulgaristan sadece boğazlar ile ilgili konularda bu görüşmelere katılmıştır.

Lozan Antlaşması’nın Maddelerini Kısaca Özetleyecek olursak;

1. Sınırların oluşturulması,
2. Osmanlı Borçları,
3. Boğazlar Meselesi,
4. Savaş Tazminatı,
5. Azınlıkların durumu,
6. Kapitülasyonlar,
7. Patrikhane,
8. Yabancı Okulların durumu.

Lozan’ı imzalayan Türk heyeti.
Lozan görüşmelerinin sona ermesine sebep olan anlaşmazlıkları şu şekilde sıralayabiliriz.

• Kapitülasyonların kaldırılması (en çok tartışma yaratan konudur),
• Musul meselesi,
• Boğazlar konusu,
• Musul ve Kerkük sorunu.

Bu sorunların çözüme kavuşmaması sebebiyle görüşmelere ara verilmiş ve bir süre sonra tekrar görüşmeler başlamıştır.

Lozan anlaşmasının TBMM’de yer alan ilk orjinal halinden bir görüntü.

Lozan Antlaşmasının Maddeleri​

a-) Sınırlar​

• Suriye; 20 Ekim 1921’de Fransa hükümeti ile yapılan Ankara antlaşmasına göre belirlenmiştir. Yani Hatay, Türkiye Cumhuriyeti sınırları dışında kalmıştır; ancak 1939 yılında yapılan bölge referandumu ile Antakya, Türkiye’ye bağlanmıştır,
• Yunanistan; Mudanya Ateşkes Antlaşması‘na göre belirlenmiştir. Yani Meriç ırmağı iki ülke arasındaki sınır olarak kabul edilmiştir.
• Irak; antlaşma sırasında çözülemeyen konulardan birisidir. Musul – Kerkük sınır ve Petrol anlaşmazlığı nedeniyle bu konu Türkiye ve İngiltere arasında 9 ay içinde çözümlenmek üzere ertelenmiştir,
• İran; imzalanan Kasr-ı Şirin antlaşmasına göre, Türkiye – Bulgaristan sınırı da 1913 İstanbul Antlaşması’na göre belirlenmiştir,
• Türkiye’de Gökçeada, Bozcaada ve Tavşan adası haricindeki Ege adalarını Yunanistan’a vermiştir. 12 Ada ise İtalya’ya kalmıştır. Ancak 2. Dünya Savaşı’ndan sonra İtalya’nın On İki Ada’dan çekilmesiyle birlikte Yunanistan’a bırakılmıştır.

Lozan antlaşması Türkiye haritası. (1923) Hatay ve boğazlardaki durum daha sonradan belli olmuştur. Türkiye-Irak sınırı da aynı şekilde sonradan halledilmiştir.

b-) Boğazlar​

• Üzerinde en çok durulan konulardan biridir. Bu konu ilk görüşmelerde bir sonuca ulaşmasa da daha sonra çözüme kavuşturulmuştur,
• Türklerin başkanlığını yaptığı komisyon kurulacak ve bu komisyon tarafından yönetilecektir,
• Boğazların iki tarafındaki 15 – 20 kilometrelik alan askerden ve silahtan tamamen arındırılacaktır,
• Ticaret gemileri bu boğazlardan barış zamanında serbest bir şekilde geçebilecek, savaş gemileri ise sınırlandırılacaktır,
• Boğazlara herhangi bir saldırı olması durumunda gereken önlem Milletler Cemiyeti tarafından alınacaktır.

c-)Borçlar​

• Osmanlı’nın 1854 tarihinden beri aldığı borçlar artık ödenemez hale gelmişti. 1. Dünya Savaşı’ndan sonra yapılan Lozan Antlaşmasına göre TBMM heyeti Osmanlı’dan kalan borçları ödemeyi kabul etmiştir,
• Kalan borçlar, ayrılan devletler arasında paylaştırılmış ve ödenmek üzere taksite bağlanmıştır (53. Madde).
• Borçların Türk Lirası ya da Fransız Frangı olarak ödenmesi kararına varılmıştır,
• Genel Borçlar Yönetimi ve Düyun-u Umumiye İdaresi kaldırılmıştır.

d-) Savaş Tazminatı​

• Yunan Hükumeti’nin, Türkiye Cumhuriyeti’ne tazminat ödemesi kararı verilmiştir; ancak ülkenin ekonomik bakımdan zayıf olması sebebiyle bu tazminatı ödeyemeyeceği düşünülerek, Karaağaç ve çevresinin tazminat olarak Türkiye’ye bırakılacak.

e-) Azınlıklar​

• Türkiye sınırlarında yaşayan tüm azınlıklar Türk yurttaşı sayılmıştır,
• Azınlıklara tanınan ayrıcalıklara son verilmiş, azınlıkların Türk vatandaşlarına verilen haklardan yararlanmaları sağlanmıştır. Bu madde sayesinde Avrupalı devletlerin iç işlerimize karışması engellenmiştir,
• Azınlıklarla ilgili alınan kararlardan biri de nüfus mübadelesi kararıdır. Bu karar ile Türkiye’de yaşayan Rumlar ve Yunanistan’da yaşayan Türkler yer değiştirmiştir. Nüfus Mübadelesine İstanbul ve Batı Trakya’da yaşayanlar dahil edilmemiştir.

f-) Kapitülasyonlar​

• TBMM’nin kararlı olduğu ve kesinlikle taviz vermediği konu olarak bilinmektedir. Yabancı devletlere tanınan ayrıcalıklara tamamen son verilmiştir.
• Kapitülasyonları fırsat bilerek ülkemizde faaliyet gösteren ticaret kuruluşlarına, TC yasalarına uyma zorunluluğu getirilmiştir.

g-) Patrikhane​

• Ortodoksların dini merkezi olan bu kurumun, siyasi faaliyette bulunmamaları şartıyla İstanbul’da kalması kararlaştırıldı.

h-) Yabancı Okullar​

• Yabancı okulların, Türkiye’nin koyduğu yasalara uygun bir şekilde faaliyetlerine devam edebilmesi kararı alınmıştır,
• Bu okulların düzenlenmesinin Türk hükümeti tarafından yapılacağına karar verilmiştir. Bu sayede okullarda dini ve siyasi içerikli eğitim verilmesi engellenmiştir. Bu konu Fransız, Vatikan ve Türkiye arasında daha sonra tekrar bir sorun haline gelmiştir.

Lozan’ın Sonuçları​

1. Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlığı ve Misak-ı Milli, itilaf devletleri tarafından resmen tanınmış ve kabul edilmiştir,
2. Bu antlaşmanın yapılmasıyla birlikte Türkiye’yi zor durumda bırakan Sevr antlaşması geçersiz hale gelmiştir,
3. Kapitülasyonlar kesin olarak kaldırılmış ve Türkiye Cumhuriyeti ekonomik özgürlük kazanmıştır,
4. Verilen bağımsızlık mücadelesi ve bazı devletlere umut ışığı olmuştur,
5. Rum ve Ermeni iddiaları tamamen sona ermiştir,
6. Bu antlaşmadan sonra Batılı devletlerle ilişkiler yumuşamaya başlamış ve inkılaplara ortam hazırlanmıştır,
7. Askeri zaferler sonrasında siyasi zaferler kazanılmıştır,
8. Kürdistan kurulması engellenmiştir.
9. Dış politikaların esasları belirlenmiş ve sulh sağlanmıştır.

Lehimize Çözüme Ulaşan Konular​

• Savaş tazminatı lehimize çözümlenen konulardan biridir,
• Kapitülasyonlar tamamen kaldırılmış böylece Türkiye ekonomik bağımsızlığına kavuşmuştur,
• Azınlıklar konusunda kesinlikle ödün verilmemiş ve dış devletlerin iç işlerimize karışması engellenmiştir,
• İtilaf Devletlerinin İstanbul’u boşaltması da lehimize çözümlenen konulardan biridir,
• İlk görüşmelerde aleyhimize sonuçlanmasına rağmen Boğazlar ve Hatay sorunu daha sonradan lehimize çevrilen bir konu olmuştur.

Aleyhimize Çözümlenen Konular​

• Batı Trakya’nın Yunanlılara bırakılması aleyhimize sonuçlanan konulardan biridir,
• 12 Ada’nın kaybedilmesi ve bir daha geri alınamaması,
• Osmanlı borçlarının Türkiye Cumhuriyeti tarafından ödenmesi,
• Patrikhane’nin İstanbul’da kalması.

Lozan’ın imzalanma anı. İsmet Paşa imzayı atıyor.

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Lozan’dan Beklentileri​

• Türkiye’nin sonra çözüme ulaştırmak istediği konulardan en önemlisi kapitülasyonlardı. Meclisin en önemli beklentisi kapitülasyonları geçersiz kılarak Türk Devleti’nin bağımsızlığını kazanmasıydı.
• Amaçlardan bir diğeri ise Ermeni devletinin kurulmasını engellemekti.
• Türkiye ve Yunanistan arasında sorun haline gelmiş olan konulardan adalar, tazminat, Batı Trakya ve nüfus değişimi sorunlarını çözüme kavuşturmak.
• Avrupalı devletler ile aramızdaki sorunları çözerek barış elde etmek.

NOT: İtilaf Devletleri ikilik çıkarmak amacıyla Konferansa hem TBMM’yi hem de Osmanlı Hükümeti’ni çağırmıştır; lakin 1 Kasım 1922 tarihinde saltanatın kaldırılması ile birlikte bu ikiliğe son verilmiş ve bir sorun yaşanmamıştır.

Lozan’ın Fransızca orjinal halinden bir resim.

Lozan Barış Antlaşması’nın Önemi​

Mustafa Kemal Atatürk, Yunanlıların verdiği zararı diğer devletlere gösterebilmek adına görüşmelerin İzmir kentinde gerçekleşmesini istemiştir; fakat Atatürk’ün bu isteği kabul edilmemiş ve Lozan Barış Konferansı İsviçre’nin Lozan kentinde imzalanmıştır. Söz alan temsilcimiz İsmet İnönü “Hürriyet ve istiklâl istiyoruz” diyerek Türk devletinin kararlılığını belirterek, hiçbir konuda ödün verilmeyeceğini tüm dünyaya duyurmuştur. Bu barış antlaşması 16 sözleşme, beyanname, esas nüsha, protokol ve nihai senetten oluşmuştur. Bu sözleşmede sözler veren devletler, sözlerinde durdukları için antlaşma uzun yıllar boyunca geçerli sayılmış ve günümüzde halen yürürlükte kalmayı başarmıştır. Mezarlıklar konusu da çok net şekilde açıklanmış ve Türkiye’nin egemenliği korunmuştur.

Metni imzalayan yetkililer. İlk imza İsmet Paşa’nın.

Lozan’da Çözülemeyen Konular​

Lozan’da çözülemeyen konular 1923 ile 1939 tarihleri arasında çözülmüştür.

1. Musul vilayeti/petrolü ve Irak sınırı meselesi,
2. Boğazlar (Çanakkale ve İstanbul) sorunu,
3. Hatay’ın durumunun netleşmemesi,
4. Ege Adaları meselesi.

Lozan Barış Antlaşması sayesinde Türkiye, eşit ve bağımsızlığını kazanmış bir devlet olarak kamuoyu tarafından kabul edilmiştir. Türkiye’nin bağımsızlığını kazanmasının en etkili sebebi kapitülasyonların kaldırılması olmuştur.

Kapitülasyonların kaldırılmasıyla yabancı devletlere verilen ayrıcalıklar son bulmuştur. Bu antlaşma sonrasında Türk vatandaşları eşitlik ve bağımsızlık kazanırken, azınlıkların da bütün hakları güvence altına alarak eşit şartlarda yaşamlarını sürdürmeleri benimsenmiştir. Lozan antlaşması ne zaman bittiği ise çok fazla sorulur hale gelmiştir. Kısaca belirtmek isteriz ki Lozan Antlaşması bitmiyor süresi bulunmuyor.