Mağara Nasıl Oluşur Mağara Oluşumu Hakkında Bilgi
Mağara Nasıl Oluşur Mağara Oluşumu Hakkında Bilgi
Yeraltında bulunan, en az bir insanın girebileceği kadar genişliğe sahip olan boşluklara mağara denir Bunlar bir kac metreden, kilometrelerce uzunluk ve yuzlerce metre derinlik veya yuksekliğe ulaşabilirler Mağaralar oluşum şekline gore: doğal ve yapay mağaralar olarak iki gruba ayılır İnsanların kazdığı (kaya mezarları ile volkanik tuf veya marnlarda acılan yeraltı şehirleri, kaya evleri ve tapınaklar, meyvesebze depoları vb ) veya hayvanların oyduğu boşluklar yapay mağaraları oluştururlar
Buna karşılık ana kaya oluşurken veya oluştuktan sonraki fizikkimyasal olaylarla oluşan mağaralara da doğal mağara adı verilir Bu grup mağaralar oluştuğu kayaya bağlı olarak, gelişim zamanına gore birincil mağaralar veya ikincil mağaralar olmak uzere iki alt gruba ayrılırlar Ana kaya ile birlikte oluşan mağaralara birincil mağara adı verilir Lav mağaraları, buzul mağaraları, travertenler boşlukları gibi Ana kaya oluştuktan sonra gelişen mağaralara da ikincil mağaralar adı verilir Karbonatlı (kirectaşı, dolomilik kirectaşı, dolomit, karbonat cimentolu konglomera ve kumtaşı), sulfat (jips) ve klorurlu (tuz) kayaların yeraltı suları tarafından aşındırılması sonucu oluşan mağaralar bu grupta yer alırlar Mağaraların oluşumuna ortam hazırlayan en onemli kaya, kirectaşıdır
Derinlikleri yuzlerce metreyi bulabilen bu mağaraların araştırması son derece zor ve tehlikelidir Buna karşılık ova, gol veya nehir seviyesine yakın bolgelerde veya hemen altlarında gecirimsiz birimlerin bulunduğu kirectaşlarında son derece uzun ve yatay mağaralar gelişmiştir Bu mağaralara dışarıdan su girse de (duden veya subatan), coğunlukla icinden su cıkan kaynak durumundadır Birbirine bağlı bir kac kattan oluşan bu mağaraların icleri yer yer goller, damlataş havuzları ve her turden damlataşlar ile kaplı olabilir Mağaralar karanlık boş galeri ve salonlardan oluşmamışlardır İcleri, yerustu ve yeraltı suları tarafından dışarıdan getirilmiş kil, mil, cakıl, blok ve moloz yığınları ile yerinde oluşmuş damlataşlar ile kaplıdır Mağara cokellerinin bicim, boyut ve değişik renkli olmalarında mağaranın geliştiği ana kayanın kimyasal bileşimi, tabakaların duruşları, catlak veya kırık yapıları ile yeraltı sularının fiziksel ve kimyasal ozellikleri belirleyicidir
Yeraltı sularının genel ozellikleri, mağaraya giriş şekilleri, mağaradaki hareketleri ve mağarayı oluşturan kayacın fizikselkimyasal yapısına gore damlataşları 5 gruba ayrılır:
1 Damlama ve sızma ile oluşan damlataşlar (sarkıt, dikit, sutun, duvar damlataşları, goğusluk, sayvan, soğan sarkıt, fil ayağı sarkıt, mantar dikit)
2 Aykırı (erratik) şekiller (heliktik veya eksantrik, mağara kalkanı, mağara ciceği, mağara iğnesi, mağara karnı baharı, patlamış mısır şekillileri )
3 Suyun yuzeyde serbest akımı ile oluşanlar (ortu damlataşı, damlataş koprusu, şelale damlataşları)
4 Su altında ve duzeyinde oluşanlar (damlataş havuzu, mağara incisi, mağara sutu)
5 Buz oluşumları
Mağaraya ulaşan suların ilk oluşturduğu şekil sarkıtlardır Tavandaki catlaklar veya tabaka aralarından damlayan bu sularda bir kısım CO2'in serbest hale gecmesiyle damlanın cevresinde ince, yarım kure şeklinde CO3 cokelir Dairesel cekirdeğin ortası boş olduğundan, su buradan damlar Damlayan her su, bu cekirdeği silindirik olarak buyutur Boylece, zamanla ici boş, genişliği her yerde eşit cubuk makarna veya tup şeklinde saydam şekiller oluşur Sarkıt oluşumunun başlangıc donemini karakterize eden bu şekillere makarna sarkıt adı verilir ve damlamanın seyrinde herhangi bir değişiklik olmadığı surece capları 5–10 mm, boyları 1–3 metreye ulaşabilir
(SarkıtDikit Gelişimi)
Duşey yonde buyuyen makarna sarkıtlarının icindeki kanalın tıkanması veya su akımında kucuk bir değişikliğin olması durumunda, sular makarnanın icinden değil, dış yuzunden akarlar Boylece duşey yonde uzama ile yanal yonde kalınlaşma birlikte olur Dış gorunumleri genel olarak havuca benzeyen sarkıtların geometrileri, damlanın devamlılığına, catlak yapısına, tabakaların duruşuna, mağara tavanının yuksekliğine ve mağaradaki yeraltı suyunun oynama duzeyine gore: huni, kure, yumru veya silindir şeklinde olabilir Dış yuzeylerinde, genellikle yuzeye paralel olarak gelişen buyume tabakalarının enine kesitleri, ic ice halkalar şeklindedir
Mağara tavanından damlarken sarkıtları oluşturan veya oluşturmayan kalsiyum bikarbonatlı sular tabanda duştukleri noktada, buharlaşma ve C02 kaybı nedeniyle, bir cekirdek etrafında cokelirler Damlama sonucu sıcrayarak yayılan suların, damlama noktasındaki cekirdeğin cevresindeki karbonat cokelimi ust uste devam ederek dikitleri oluşturur Şekli ve buyuklukleri tavandan duşen suyun akış şekli ve miktarı ile icerdikleri CO3 oranına bağlı olarak değişen dikitler, başlangıcta kubbe bicimindedir ve ust kesimleri damlamaya bağlı olarak cukurdur Genel olarak kesintisiz damlayarak akan sular, taban ve ust kesimlerinin kalınlıkları hemen hemen birbirine eşit dikitleri oluşturur Buna karşılık kalınlığı az, boyu buyuk dikitler ise akışı az olan sızıntıların altında oluşurlar Dikitlerin şekillerinde gorulen değişiklik veya bozulmalar, buyumeleri sırasında iklim koşullarındaki farklılıklar ile mağaradaki cokme ve oturmalardan ileri gelir
Dikitler, sarkıtlara oranla daha buyuk olmalarına rağmen, merkezi tuplerden yoksundurlar Bunların merkezleri yatay tabakalardan meydana gelirken, kenarlarında duşey ve ince yapraklar gorulur Ayrıca sarkıtlar gibi ışınsal buyumezler
Sarkıt ve dikitler gelişimlerini surdurduklerinde belirli bir zaman sonra birleşerek sutun veya kolonları oluştururlar Mağaranın tabanından tavanına dayanan sutunların merkezlerinin ust bolumleri sarkıt, alt bolumleri ise dikit yapısındadır Bununla birlikte, birleşmeden sonra, tum yuzey tavandan sızan veya damlayan suların etkisinde kalır ve sarkıt gelişimine doner Gelişmelerinde damlayan suların surekli yer değiştirmelerinin etkili oldukları sutunlar, zamanla buyuyerek ve birleşerek, mağara boşluklarını salon veya odalar şeklinde bolerler
Mağaralarda en cok gorulen şekillerden biri de duvar damlataşlarıdır Mağara duvarı ve duvara yakın tavandan sızan suların oluşturduğu bu şekiller perde damlataşı, bayrak damlataşı, org ve flama gibi adlar alırlar Mağara tavan, duvar veya tabanında, yer cekimine aykırı olarak değişik yonlerde ve şekillerde gelişmiş, karbonatlı ve sulfatlı cokellere aykırı şekiller adı verilir Bu şekillerden en yaygın olanı ekzantrik (heliktittir) Mağaraların ruzgar hareketi olan alcak tavanlı, dar girinti veya galerilerinde oluşan ekzantrikler, değişik yonlerde (aşağı, yukarı, yanal) gelişmiş, tupsu veya makarna sarkıtlardan meydana gelmişlerdir
Eğimi az mağaralardaki calkantılı golcukler ile belirgin bir akışı olan yeraltı derelerinin tabanında; yan duvarlarda ve su duzeyinin hemen uzerinde damlataş havuzları oluşur İcinde su bulunan coğu mağarada gelişebilirlerse de genellikle akış hızı az yeraltı dereleri ile arkası kesilmeyen sızıntılı su giriş onlerinde meydana gelen damlataş havuzları, mağaraların karşılıklı iki duvarını set şeklinde birleştirdikleri gibi, ic ice halkalar şeklinde de gelişebilirler Genel olarak 0,2–5 m derinliğinde olan havuzlar, suyun geldiği yone doğru yukselerek (ic bukey) gelişirler ve ustleri kubbe şeklinde kapanabilir
Mağara Nasıl Oluşur Mağara Oluşumu Hakkında Bilgi
Yeraltında bulunan, en az bir insanın girebileceği kadar genişliğe sahip olan boşluklara mağara denir Bunlar bir kac metreden, kilometrelerce uzunluk ve yuzlerce metre derinlik veya yuksekliğe ulaşabilirler Mağaralar oluşum şekline gore: doğal ve yapay mağaralar olarak iki gruba ayılır İnsanların kazdığı (kaya mezarları ile volkanik tuf veya marnlarda acılan yeraltı şehirleri, kaya evleri ve tapınaklar, meyvesebze depoları vb ) veya hayvanların oyduğu boşluklar yapay mağaraları oluştururlar
Buna karşılık ana kaya oluşurken veya oluştuktan sonraki fizikkimyasal olaylarla oluşan mağaralara da doğal mağara adı verilir Bu grup mağaralar oluştuğu kayaya bağlı olarak, gelişim zamanına gore birincil mağaralar veya ikincil mağaralar olmak uzere iki alt gruba ayrılırlar Ana kaya ile birlikte oluşan mağaralara birincil mağara adı verilir Lav mağaraları, buzul mağaraları, travertenler boşlukları gibi Ana kaya oluştuktan sonra gelişen mağaralara da ikincil mağaralar adı verilir Karbonatlı (kirectaşı, dolomilik kirectaşı, dolomit, karbonat cimentolu konglomera ve kumtaşı), sulfat (jips) ve klorurlu (tuz) kayaların yeraltı suları tarafından aşındırılması sonucu oluşan mağaralar bu grupta yer alırlar Mağaraların oluşumuna ortam hazırlayan en onemli kaya, kirectaşıdır
Derinlikleri yuzlerce metreyi bulabilen bu mağaraların araştırması son derece zor ve tehlikelidir Buna karşılık ova, gol veya nehir seviyesine yakın bolgelerde veya hemen altlarında gecirimsiz birimlerin bulunduğu kirectaşlarında son derece uzun ve yatay mağaralar gelişmiştir Bu mağaralara dışarıdan su girse de (duden veya subatan), coğunlukla icinden su cıkan kaynak durumundadır Birbirine bağlı bir kac kattan oluşan bu mağaraların icleri yer yer goller, damlataş havuzları ve her turden damlataşlar ile kaplı olabilir Mağaralar karanlık boş galeri ve salonlardan oluşmamışlardır İcleri, yerustu ve yeraltı suları tarafından dışarıdan getirilmiş kil, mil, cakıl, blok ve moloz yığınları ile yerinde oluşmuş damlataşlar ile kaplıdır Mağara cokellerinin bicim, boyut ve değişik renkli olmalarında mağaranın geliştiği ana kayanın kimyasal bileşimi, tabakaların duruşları, catlak veya kırık yapıları ile yeraltı sularının fiziksel ve kimyasal ozellikleri belirleyicidir
Yeraltı sularının genel ozellikleri, mağaraya giriş şekilleri, mağaradaki hareketleri ve mağarayı oluşturan kayacın fizikselkimyasal yapısına gore damlataşları 5 gruba ayrılır:
1 Damlama ve sızma ile oluşan damlataşlar (sarkıt, dikit, sutun, duvar damlataşları, goğusluk, sayvan, soğan sarkıt, fil ayağı sarkıt, mantar dikit)
2 Aykırı (erratik) şekiller (heliktik veya eksantrik, mağara kalkanı, mağara ciceği, mağara iğnesi, mağara karnı baharı, patlamış mısır şekillileri )
3 Suyun yuzeyde serbest akımı ile oluşanlar (ortu damlataşı, damlataş koprusu, şelale damlataşları)
4 Su altında ve duzeyinde oluşanlar (damlataş havuzu, mağara incisi, mağara sutu)
5 Buz oluşumları
Mağaraya ulaşan suların ilk oluşturduğu şekil sarkıtlardır Tavandaki catlaklar veya tabaka aralarından damlayan bu sularda bir kısım CO2'in serbest hale gecmesiyle damlanın cevresinde ince, yarım kure şeklinde CO3 cokelir Dairesel cekirdeğin ortası boş olduğundan, su buradan damlar Damlayan her su, bu cekirdeği silindirik olarak buyutur Boylece, zamanla ici boş, genişliği her yerde eşit cubuk makarna veya tup şeklinde saydam şekiller oluşur Sarkıt oluşumunun başlangıc donemini karakterize eden bu şekillere makarna sarkıt adı verilir ve damlamanın seyrinde herhangi bir değişiklik olmadığı surece capları 5–10 mm, boyları 1–3 metreye ulaşabilir
(SarkıtDikit Gelişimi)
Duşey yonde buyuyen makarna sarkıtlarının icindeki kanalın tıkanması veya su akımında kucuk bir değişikliğin olması durumunda, sular makarnanın icinden değil, dış yuzunden akarlar Boylece duşey yonde uzama ile yanal yonde kalınlaşma birlikte olur Dış gorunumleri genel olarak havuca benzeyen sarkıtların geometrileri, damlanın devamlılığına, catlak yapısına, tabakaların duruşuna, mağara tavanının yuksekliğine ve mağaradaki yeraltı suyunun oynama duzeyine gore: huni, kure, yumru veya silindir şeklinde olabilir Dış yuzeylerinde, genellikle yuzeye paralel olarak gelişen buyume tabakalarının enine kesitleri, ic ice halkalar şeklindedir
Mağara tavanından damlarken sarkıtları oluşturan veya oluşturmayan kalsiyum bikarbonatlı sular tabanda duştukleri noktada, buharlaşma ve C02 kaybı nedeniyle, bir cekirdek etrafında cokelirler Damlama sonucu sıcrayarak yayılan suların, damlama noktasındaki cekirdeğin cevresindeki karbonat cokelimi ust uste devam ederek dikitleri oluşturur Şekli ve buyuklukleri tavandan duşen suyun akış şekli ve miktarı ile icerdikleri CO3 oranına bağlı olarak değişen dikitler, başlangıcta kubbe bicimindedir ve ust kesimleri damlamaya bağlı olarak cukurdur Genel olarak kesintisiz damlayarak akan sular, taban ve ust kesimlerinin kalınlıkları hemen hemen birbirine eşit dikitleri oluşturur Buna karşılık kalınlığı az, boyu buyuk dikitler ise akışı az olan sızıntıların altında oluşurlar Dikitlerin şekillerinde gorulen değişiklik veya bozulmalar, buyumeleri sırasında iklim koşullarındaki farklılıklar ile mağaradaki cokme ve oturmalardan ileri gelir
Dikitler, sarkıtlara oranla daha buyuk olmalarına rağmen, merkezi tuplerden yoksundurlar Bunların merkezleri yatay tabakalardan meydana gelirken, kenarlarında duşey ve ince yapraklar gorulur Ayrıca sarkıtlar gibi ışınsal buyumezler
Sarkıt ve dikitler gelişimlerini surdurduklerinde belirli bir zaman sonra birleşerek sutun veya kolonları oluştururlar Mağaranın tabanından tavanına dayanan sutunların merkezlerinin ust bolumleri sarkıt, alt bolumleri ise dikit yapısındadır Bununla birlikte, birleşmeden sonra, tum yuzey tavandan sızan veya damlayan suların etkisinde kalır ve sarkıt gelişimine doner Gelişmelerinde damlayan suların surekli yer değiştirmelerinin etkili oldukları sutunlar, zamanla buyuyerek ve birleşerek, mağara boşluklarını salon veya odalar şeklinde bolerler
Mağaralarda en cok gorulen şekillerden biri de duvar damlataşlarıdır Mağara duvarı ve duvara yakın tavandan sızan suların oluşturduğu bu şekiller perde damlataşı, bayrak damlataşı, org ve flama gibi adlar alırlar Mağara tavan, duvar veya tabanında, yer cekimine aykırı olarak değişik yonlerde ve şekillerde gelişmiş, karbonatlı ve sulfatlı cokellere aykırı şekiller adı verilir Bu şekillerden en yaygın olanı ekzantrik (heliktittir) Mağaraların ruzgar hareketi olan alcak tavanlı, dar girinti veya galerilerinde oluşan ekzantrikler, değişik yonlerde (aşağı, yukarı, yanal) gelişmiş, tupsu veya makarna sarkıtlardan meydana gelmişlerdir
Eğimi az mağaralardaki calkantılı golcukler ile belirgin bir akışı olan yeraltı derelerinin tabanında; yan duvarlarda ve su duzeyinin hemen uzerinde damlataş havuzları oluşur İcinde su bulunan coğu mağarada gelişebilirlerse de genellikle akış hızı az yeraltı dereleri ile arkası kesilmeyen sızıntılı su giriş onlerinde meydana gelen damlataş havuzları, mağaraların karşılıklı iki duvarını set şeklinde birleştirdikleri gibi, ic ice halkalar şeklinde de gelişebilirler Genel olarak 0,2–5 m derinliğinde olan havuzlar, suyun geldiği yone doğru yukselerek (ic bukey) gelişirler ve ustleri kubbe şeklinde kapanabilir
