Cevre Dostu Mantarlar
Canlılar alemini, bitkilerve hayvanlarşeklinde ikiye ayıran eski taksonomik sistemde, mantarlar, bitkiler alemine dahil edilmekteydi Daha sonra ortaya cıkan ve canlıları beşe ayıran sistemde ise, mantarların bitkilerden farklı olduğuna ve dolayısıyla farklı bir alem altında sınıflandırılmaları gerektiğine karar verildi Bizler mantar denince, genellikle şapkalı olan, pazarlarda satılan, kısmen bitkilere benzeyen canlıları hatırlarız Ancak mikroskobik dunyada gozle goremediğimiz bircok canlı da mantarlar alemindendir
Mantarlar, kendilerine bahşedilen donanımlar sayesinde, karşılaştıkları zorlukları kolayca aşabilir Dunyanın en buyuk canlısı da mantarlar alemindendir 2000 yılında keşfedilen dev mantar turu (Armillaria ostoyae), en az 2400 yaşındadır Bu tur, Oregon'un doğusundaki Malheur Milli Ormanı'nda bulunmuştur Beş kilometre uzeri uzunluğu olan, 9 km2'den fazla alana yayılan ve buyuk kısmı toprağın altında bulunan bu dev canlı, 1200 futbol sahasından daha geniş bir alanı kaplar
Mantarların ekosistemdeki vazifeleri ve insana faydaları oldukca fazladır Onlardan coplerin ortadan kaldırılmasında, toprağın temizlenmesinde ve verimliliğin artırılmasında istifade edilir; bazı turleri de vitamin, enzim, antibiyotik ve diğer onemli ilacların uretiminde kullanılır Eğer dunyamız organik coplerle dolmuyorsa, toprağın altında mimari bakımdan harika ağlar oluşturan mantarlar, sebepler planında bunda buyuk bir paya sahiptir Mantarlara ekosistemdeki dinamik dengelerin surdurulebilmesinde muhim roller verilmiştir
Son araştırmalar, mantarların cevre atığı olarak toprağa karışmış zehirli maddeleri yok edebilecek fizyolojik mekanizmalarla donatıldığını ortaya cıkardı Mantarların dayanıklı enzimleri buyuk molekulleri parcalayıp tesirsiz hale getirebilmektedir Ozellikle zehirli kimyevi atıkların zor parcalanan molekullerinin, mantar enzimleriyle uygun yerlerden parcalanarak zararsız hale getirebileceği gosterilmiştir Cevre dostu teknolojiler konusunda uzman Meg Pinza'nın yaptığı araştırmaya gore; tabiatı kirleten sanayi bolgelerinde zamanla biriken zehirli atıklar, farklı turdeki mantarlar tarafından parcalanarak temizlenebilir Mantarlar bir yıl boyunca surekli canlı kalabilen enzimleriyle temizlik fonksiyonunu aralıksız yurutur Sozkonusu mantar enzimleri, oldukca ucuzdur ve her bolgede rahatlıkla kullanılabilir Zehirli atıklar temizlendikten sonra toprak, verimli humus haline donuşturulur Hatta melamin ihtiva eden mantarlar, radyoaktif ışınların bulaştığı maddeler ve atıklardan beslenebiliyor (Bu da Cernobil benzeri hadiselerde yaşanabilecek tehlikelerin ortadan kaldırılmasında uygulanabilir bir metottur) Boylece bu mantarlar, mantar yoluyla temizleme (Mycoremediation) adı altında yeni bir teknolojide kullanılıyor
Mantar enzimlerinden kağıt, kozmetik ve temizleme sanayilerinde de istifade edilmektedir Bazı mantarlardan elde edilen yağları parcalayıcı lipaz enzimleri, elbise temizlemede yağ cozucu olarak kullanılmaktadır Mantarların bazısı, yetişme hususunda cok hassas şartlar ister Gıda olarak kullanılan bazı mantar turlerinin kultur ortamında yetiştirilmesi nispeten kolay iken, bu hassas turlerin kulturu yapılamamaktadır Bazı mantarlar ise, cok zor şartlarda yaşayabilecek ekolojik bir esnekliğe sahiptir Cevre temizliğinde, zor şartlarda yetişebilen mantarlar tercih edilir Boylece kimyevi maddelerin yerini, hem daha ucuz, hem de cevre dostu, guclu enzimlere sahip mantarlar almaktadır
Mantarlarla ağaclar arasında gorulen işbirliği, tabiatta rastlayabileceğimiz en guzel dayanışma ve yardımlaşma orneklerindendir Mantarlar 'miselyum' denen kılcal yapılarıyla temin ettikleri suyu ve besleyici mineral maddeleri, ağacın kokune aktararak, onun buyumesine yardımcı olur Buna karşılık ağacın bunyesinden şeker, B vitamini ve başka değerli maddeleri alır Su, şeker ve besleyici madde alışverişini kolaylaştırmak icin mantar miselleri ile ağacın kılcal kokleri birbirleriyle kenetlenir Bu birlikte yaşama mekanizmasını, insanoğlu araştırmalar neticesinde keşfedebilmişkin, akıl ve şuurdan mahrum ağac ve mantarlar nasıl kendi kendilerine kurabilir? Kok hucreleri yoluyla ağaca nufuz eden mantarlar, adeta hucre icinde hucre oluşturur Burada enteresan olan, ağacın, mantarın kendi dokusuna girmesine izin vermesidir Bir ağacın, mantarı icine yerleştirmesi, ilk bakışta paradoks gibi gelebilir Fakat mantarın, ağacın kok hucresine rahatlıkla kok salabilmesinin derin hikmeti, o ortak hayatta gizlidir Bir yanda, ağacın guneş ışığını, izni İlahi ile şekere cevirmesi (fotosentez); diğer yanda, mantarın toprağın derinliklerinden getirdiği su ve besleyici mineral tuzlar vardır Bir ağac kokune yerleştirilen mantar, evvela kendine bahşedilen kabiliyet veya sevki İlahi ile cevresindeki biyokimyevi şart ve imkanları tanır Aklı olmamasına rağmen, kullanacağı enerji en iyi şekilde hesaplanmış gibi, kendini besler
Yeni araştırmalar, bitkilerin mantarlar sayesinde kendi aralarında iletişim kurduklarını da ortaya koydu Buna gore, kimyevi molekullerle gizli bir şifre veya dil kullanan mantar enzimleri ile bitkiler arasında harika bir iletişim gercekleşir Bitki, hormon salgılayarak ihtiyacı olan mantar enzimini kendine ceker Milyonlarca mikroorganizmanın işbirliği ile kurulan bu iletişimle bir taraftan da, toprağın altında mantar kılcallarıyla orulen ağdan bitki, toprak, diğer canlılar ve mantarın kendisi istifade eder
Mantarların uremesinde iş goren mikroskobik sporlar, ruzgar ve bocekler vasıtasıyla cok hızlı yayılabilir Derimizde, sac diplerinde, parmak aralarında veya tırnaklarda bozukluklara sebep olan canlılar da mantarlardır Az bir sıcaklık ve rutubet, temasla bulaşmış mantar sporlarının hemen gelişip uremelerine ve salgılarıyla da bulundukları dokuda tahribata sebep olur Acıkta kalan bir parca ekmek, peynir veya bir portakal uzerindeki yeşillik orasının mantarlarla işgal edildiğini gosterir Bu mantarların bir kısmının gıdalarımızı bozması sebebiyle onlara hemen duşmanlık beslemeyelim! Bazı mantarlardan (mesela; penicilium) elde edilen maddelerin, hastalık yapıcı bakterileri oldurduğu fark edilince bunlara antibiyotik ismi verilmiştir Eskiden mikrop dediğimiz organizmalar, insanların buyuk yığınlar halinde olumune sebep olurlarken, antibiyotikler vesilesiyle bu olumler cok azalmıştır
Mantarlar, etraflarındaki organizma veya maddelerle beslenmekle kalmaz; cevreye, tabiata ve birlikte yaşadıkları canlılara da faydalar sağlar Kendilerine bahşedilen enzimler vesilesiyle, ağacın temel elemanlarını oluşturan lignin, seluloz; hayvanların kitin ve keratin gibi cok zor parcalanan maddelerini de parcalayabilirler Oysa bu maddeler insan sindirim sistemi tarafından sindirilemez
Mantarlarla inşa edilen toplulukların organizasyonu ve bunlar arasındaki haberleşmeler iyi araştırılırsa, ulaşım ve haberleşme sistemlerindeki aksaklıkların cozumunde ilham alınacak hususlar bulunabilir Oxford Universitesi'nden araştırmacılar, mantarın ustalıkla orduğu ağın, en uygun tramvay ağı modeli olduğunu tespit ettiler Uzmanların on yıllarca uğraşarak kurdukları ulaşım ağını, mantarların 42 saat gibi kısa surede ormesi dikkate şayan bir durumdu Biyolojik organizmalardan oğreneceğimiz daha cok şey vardiyen Biyolog Mark Fricker, mantar kılcallarının yayılırken en kestirme yolu butun alternatifleriyle birlikte bulduğunu araştırmasında ortaya koydu Mantarların en alternatifli ve en az enerjiyle işleyen yol hatlarını nasıl yaptıklarını anlamak icin, matematikciler, bilgisayar uzmanları ve biyologlar bir araya gelerek cozmeye calışıyor Mantarların boylesine muazzam bir sistem icinde harika bir mimari zekaperformansı sergilemeleri, elbette tesaduflere verilemez
Mantar kılcallarının beslenme tarzları ve birbirleriyle iletişimi insanı hayrete sevk eder 15 hektar buyukluğunde bir ağ kurabilen mantar kılcalları, bir gıdayla karşılaştıklarında, onu kendilerine uygun hale getirerek sistemlerini devam ettirebiliyor Kılcallar, kendilerine verilen bu mekanizmalar sayesinde hicbir engele takılmadan alternatifli yollarla aynı hedefe kilitlenebiliyor Mantarlardaki bu mukemmel mekanizma modellenerek, trafik akışındaki bazı aksaklıkların onlenebileceği uzerinde durulmaktadır Uzmanlar, mantarların binlerce yıldır kullandıkları bu harika mekanizmadan insanlığın mutlaka istifade etmesi gerektiğinde hemfikir
Orman veya kırlarda ceşitli mantar turleriyle karşılaşabilirsiniz Tanımadığınız bir mantarı yemeye kalkışmayın Zira mantar otoriteleri bile, bazen zehirli bir tur ile yenilebilen bir turu ayırt etmekte zorlanmaktadır Protein, vitamin ve mineraller bakımından zengin olsa da, muhtemel bir zehirlenmede karaciğer değiştirilmesini gerektirecek kadar olumcul zararlar ortaya cıkabilmektedir Binlerce turu olan mantarların hala yuzde 85'inden fazlasının bilinmediğini goz onunde bulundurursak, daha nice mantar ve onlara ait fizyolojikkimyevi mekanizma keşfedilmeyi beklemektedir
Canlılar alemini, bitkilerve hayvanlarşeklinde ikiye ayıran eski taksonomik sistemde, mantarlar, bitkiler alemine dahil edilmekteydi Daha sonra ortaya cıkan ve canlıları beşe ayıran sistemde ise, mantarların bitkilerden farklı olduğuna ve dolayısıyla farklı bir alem altında sınıflandırılmaları gerektiğine karar verildi Bizler mantar denince, genellikle şapkalı olan, pazarlarda satılan, kısmen bitkilere benzeyen canlıları hatırlarız Ancak mikroskobik dunyada gozle goremediğimiz bircok canlı da mantarlar alemindendir
Mantarlar, kendilerine bahşedilen donanımlar sayesinde, karşılaştıkları zorlukları kolayca aşabilir Dunyanın en buyuk canlısı da mantarlar alemindendir 2000 yılında keşfedilen dev mantar turu (Armillaria ostoyae), en az 2400 yaşındadır Bu tur, Oregon'un doğusundaki Malheur Milli Ormanı'nda bulunmuştur Beş kilometre uzeri uzunluğu olan, 9 km2'den fazla alana yayılan ve buyuk kısmı toprağın altında bulunan bu dev canlı, 1200 futbol sahasından daha geniş bir alanı kaplar
Mantarların ekosistemdeki vazifeleri ve insana faydaları oldukca fazladır Onlardan coplerin ortadan kaldırılmasında, toprağın temizlenmesinde ve verimliliğin artırılmasında istifade edilir; bazı turleri de vitamin, enzim, antibiyotik ve diğer onemli ilacların uretiminde kullanılır Eğer dunyamız organik coplerle dolmuyorsa, toprağın altında mimari bakımdan harika ağlar oluşturan mantarlar, sebepler planında bunda buyuk bir paya sahiptir Mantarlara ekosistemdeki dinamik dengelerin surdurulebilmesinde muhim roller verilmiştir
Son araştırmalar, mantarların cevre atığı olarak toprağa karışmış zehirli maddeleri yok edebilecek fizyolojik mekanizmalarla donatıldığını ortaya cıkardı Mantarların dayanıklı enzimleri buyuk molekulleri parcalayıp tesirsiz hale getirebilmektedir Ozellikle zehirli kimyevi atıkların zor parcalanan molekullerinin, mantar enzimleriyle uygun yerlerden parcalanarak zararsız hale getirebileceği gosterilmiştir Cevre dostu teknolojiler konusunda uzman Meg Pinza'nın yaptığı araştırmaya gore; tabiatı kirleten sanayi bolgelerinde zamanla biriken zehirli atıklar, farklı turdeki mantarlar tarafından parcalanarak temizlenebilir Mantarlar bir yıl boyunca surekli canlı kalabilen enzimleriyle temizlik fonksiyonunu aralıksız yurutur Sozkonusu mantar enzimleri, oldukca ucuzdur ve her bolgede rahatlıkla kullanılabilir Zehirli atıklar temizlendikten sonra toprak, verimli humus haline donuşturulur Hatta melamin ihtiva eden mantarlar, radyoaktif ışınların bulaştığı maddeler ve atıklardan beslenebiliyor (Bu da Cernobil benzeri hadiselerde yaşanabilecek tehlikelerin ortadan kaldırılmasında uygulanabilir bir metottur) Boylece bu mantarlar, mantar yoluyla temizleme (Mycoremediation) adı altında yeni bir teknolojide kullanılıyor
Mantar enzimlerinden kağıt, kozmetik ve temizleme sanayilerinde de istifade edilmektedir Bazı mantarlardan elde edilen yağları parcalayıcı lipaz enzimleri, elbise temizlemede yağ cozucu olarak kullanılmaktadır Mantarların bazısı, yetişme hususunda cok hassas şartlar ister Gıda olarak kullanılan bazı mantar turlerinin kultur ortamında yetiştirilmesi nispeten kolay iken, bu hassas turlerin kulturu yapılamamaktadır Bazı mantarlar ise, cok zor şartlarda yaşayabilecek ekolojik bir esnekliğe sahiptir Cevre temizliğinde, zor şartlarda yetişebilen mantarlar tercih edilir Boylece kimyevi maddelerin yerini, hem daha ucuz, hem de cevre dostu, guclu enzimlere sahip mantarlar almaktadır
Mantarlarla ağaclar arasında gorulen işbirliği, tabiatta rastlayabileceğimiz en guzel dayanışma ve yardımlaşma orneklerindendir Mantarlar 'miselyum' denen kılcal yapılarıyla temin ettikleri suyu ve besleyici mineral maddeleri, ağacın kokune aktararak, onun buyumesine yardımcı olur Buna karşılık ağacın bunyesinden şeker, B vitamini ve başka değerli maddeleri alır Su, şeker ve besleyici madde alışverişini kolaylaştırmak icin mantar miselleri ile ağacın kılcal kokleri birbirleriyle kenetlenir Bu birlikte yaşama mekanizmasını, insanoğlu araştırmalar neticesinde keşfedebilmişkin, akıl ve şuurdan mahrum ağac ve mantarlar nasıl kendi kendilerine kurabilir? Kok hucreleri yoluyla ağaca nufuz eden mantarlar, adeta hucre icinde hucre oluşturur Burada enteresan olan, ağacın, mantarın kendi dokusuna girmesine izin vermesidir Bir ağacın, mantarı icine yerleştirmesi, ilk bakışta paradoks gibi gelebilir Fakat mantarın, ağacın kok hucresine rahatlıkla kok salabilmesinin derin hikmeti, o ortak hayatta gizlidir Bir yanda, ağacın guneş ışığını, izni İlahi ile şekere cevirmesi (fotosentez); diğer yanda, mantarın toprağın derinliklerinden getirdiği su ve besleyici mineral tuzlar vardır Bir ağac kokune yerleştirilen mantar, evvela kendine bahşedilen kabiliyet veya sevki İlahi ile cevresindeki biyokimyevi şart ve imkanları tanır Aklı olmamasına rağmen, kullanacağı enerji en iyi şekilde hesaplanmış gibi, kendini besler
Yeni araştırmalar, bitkilerin mantarlar sayesinde kendi aralarında iletişim kurduklarını da ortaya koydu Buna gore, kimyevi molekullerle gizli bir şifre veya dil kullanan mantar enzimleri ile bitkiler arasında harika bir iletişim gercekleşir Bitki, hormon salgılayarak ihtiyacı olan mantar enzimini kendine ceker Milyonlarca mikroorganizmanın işbirliği ile kurulan bu iletişimle bir taraftan da, toprağın altında mantar kılcallarıyla orulen ağdan bitki, toprak, diğer canlılar ve mantarın kendisi istifade eder
Mantarların uremesinde iş goren mikroskobik sporlar, ruzgar ve bocekler vasıtasıyla cok hızlı yayılabilir Derimizde, sac diplerinde, parmak aralarında veya tırnaklarda bozukluklara sebep olan canlılar da mantarlardır Az bir sıcaklık ve rutubet, temasla bulaşmış mantar sporlarının hemen gelişip uremelerine ve salgılarıyla da bulundukları dokuda tahribata sebep olur Acıkta kalan bir parca ekmek, peynir veya bir portakal uzerindeki yeşillik orasının mantarlarla işgal edildiğini gosterir Bu mantarların bir kısmının gıdalarımızı bozması sebebiyle onlara hemen duşmanlık beslemeyelim! Bazı mantarlardan (mesela; penicilium) elde edilen maddelerin, hastalık yapıcı bakterileri oldurduğu fark edilince bunlara antibiyotik ismi verilmiştir Eskiden mikrop dediğimiz organizmalar, insanların buyuk yığınlar halinde olumune sebep olurlarken, antibiyotikler vesilesiyle bu olumler cok azalmıştır
Mantarlar, etraflarındaki organizma veya maddelerle beslenmekle kalmaz; cevreye, tabiata ve birlikte yaşadıkları canlılara da faydalar sağlar Kendilerine bahşedilen enzimler vesilesiyle, ağacın temel elemanlarını oluşturan lignin, seluloz; hayvanların kitin ve keratin gibi cok zor parcalanan maddelerini de parcalayabilirler Oysa bu maddeler insan sindirim sistemi tarafından sindirilemez
Mantarlarla inşa edilen toplulukların organizasyonu ve bunlar arasındaki haberleşmeler iyi araştırılırsa, ulaşım ve haberleşme sistemlerindeki aksaklıkların cozumunde ilham alınacak hususlar bulunabilir Oxford Universitesi'nden araştırmacılar, mantarın ustalıkla orduğu ağın, en uygun tramvay ağı modeli olduğunu tespit ettiler Uzmanların on yıllarca uğraşarak kurdukları ulaşım ağını, mantarların 42 saat gibi kısa surede ormesi dikkate şayan bir durumdu Biyolojik organizmalardan oğreneceğimiz daha cok şey vardiyen Biyolog Mark Fricker, mantar kılcallarının yayılırken en kestirme yolu butun alternatifleriyle birlikte bulduğunu araştırmasında ortaya koydu Mantarların en alternatifli ve en az enerjiyle işleyen yol hatlarını nasıl yaptıklarını anlamak icin, matematikciler, bilgisayar uzmanları ve biyologlar bir araya gelerek cozmeye calışıyor Mantarların boylesine muazzam bir sistem icinde harika bir mimari zekaperformansı sergilemeleri, elbette tesaduflere verilemez
Mantar kılcallarının beslenme tarzları ve birbirleriyle iletişimi insanı hayrete sevk eder 15 hektar buyukluğunde bir ağ kurabilen mantar kılcalları, bir gıdayla karşılaştıklarında, onu kendilerine uygun hale getirerek sistemlerini devam ettirebiliyor Kılcallar, kendilerine verilen bu mekanizmalar sayesinde hicbir engele takılmadan alternatifli yollarla aynı hedefe kilitlenebiliyor Mantarlardaki bu mukemmel mekanizma modellenerek, trafik akışındaki bazı aksaklıkların onlenebileceği uzerinde durulmaktadır Uzmanlar, mantarların binlerce yıldır kullandıkları bu harika mekanizmadan insanlığın mutlaka istifade etmesi gerektiğinde hemfikir
Orman veya kırlarda ceşitli mantar turleriyle karşılaşabilirsiniz Tanımadığınız bir mantarı yemeye kalkışmayın Zira mantar otoriteleri bile, bazen zehirli bir tur ile yenilebilen bir turu ayırt etmekte zorlanmaktadır Protein, vitamin ve mineraller bakımından zengin olsa da, muhtemel bir zehirlenmede karaciğer değiştirilmesini gerektirecek kadar olumcul zararlar ortaya cıkabilmektedir Binlerce turu olan mantarların hala yuzde 85'inden fazlasının bilinmediğini goz onunde bulundurursak, daha nice mantar ve onlara ait fizyolojikkimyevi mekanizma keşfedilmeyi beklemektedir