1999 yılında 16 Ağustos'u 17 Ağustos'a bağlayan gece saat 03.02'de meydana gelen 7.4 büyüklüğünde ve 45 saniye süren yer sarsıntısı, Türkiye tarihinin en büyük ikinci zelzelesi olarak kayıtlara geçti.
Merkez üssü Kocaeli'nin Gölcük ilçesi olan sarsıntı, Marmara Bölgesi'nin genelinde hissedildi.
Kuzey Anadolu Fay Çizgisi'nin kırılmasıyla meydana gelen sarsıntı, İstanbul, Bolu, Bursa, Eskişehir, Kocaeli, Sakarya ve Yalova'da can ve mal kaybına neden oldu.
Deprem nasıl oldu?
Türkiye'nin kuzey bölgelerden uzunluktan boya geçen Kuzey Anadolu Fay Çizgisi'nin batı kısmında meydana gelen zelzele, 17 Ağustos 1999 Salı günü saat 03:01'de başladı ve 45 saniye sürdü.
Depremin merkez üssü İzmit'in Gölcük ilçesi olarak açıklandı. Büyüklüğü de Richter ölçeğine nazaran ABD Jeolojik Araştırmalar Merkezi (USGS) tarafından 7.6; Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi tarafından ise 7.8 olarak ölçüldü.
Bununla birlikte, bugün genel olarak zelzelenin büyüklüğü, birinci yapılan açıklamalarda duyurulan 7.4 olarak kabul ediliyor ve bu ölçü kullanılıyor.
17 Ağustos Sarsıntısı, büyüklüğü açısından Türkiye'de meydana gelen en büyük ikinci yer sarsıntısı olarak kayıtlara geçti.
Derinliği 17 kilometre olan sarsıntıda yer kabuğunun sağa gerçek hareket ettiği ve 120 kilometrelik bir çizgi boyunca kırıldığı tespit edildi.
Depremin bilançosu
'TBMM Zelzele Riskinin Araştırılarak Zelzele İdaresinde Alınması Gereken Tedbirlerin Belirlenmesi Maksadıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu'nun Temmuz 2010 tarihli raporuna nazaran, zelzelede 17 bin 480 kişi hayatını kaybetti, 43 bin 953 kişi yaralandı.
17 Ağustos Sarsıntısı, gerek nüfus yoğunluğu gerekse de ekonomik faaliyet açısından Türkiye'nin en değerli bölgesini etkiledi.
Resmi olmayan kaynaklar, can kaybının 50 bin civarında olduğunu argüman ediyor.
İzmit Körfezi'nin güneyinde bulunan Gölcük, Değirmendere ve Karamürsel üzere birtakım yerlerde kıyıya yakın kısımların sarsıntıyla birlikte deniz sularının altında kalması can kaybı ve hasar tespitini zorlaştıran en değerli öge olarak gösteriliyor.
Başbakanlık Kriz Merkezi'nin sarsıntıdan birkaç ay sonra yaptığı açıklamaya nazaran, en fazla can kaybı yaklaşık 4 bin 500 kişi ile Gölcük'te oldu. Kocaeli'nde kayıtlara geçen can kaybı 4 bin olurken, Yalova ve Sakarya'da ise yaklaşık 2 bin 500'er kişi hayatını kaybetti. Sarsıntının etkilediği İstanbul'un Avcılar ilçesinde ise 976 kişi hayatını yitirdi.
17 Ağustos zelzelesinin ekonomik etkileri
17 Ağustos Zelzelesi, iktisat üzerinde de çok önemli olumsuz tesirler yarattı.
Farklı kurumların yaptığı hesaplamalara nazaran, zelzelenin ekonomik maliyeti 12 ile 20 milyar dolar ortasında değişiyor.
Bu maliyeti Devlet Planlama Teşkilatı 15-19 milyar dolar, Dünya Bankası da 12-17 milyar dolar, Türk Endüstrici ve İş Adamları Derneği (TÜSİAD) ise 17 milyar dolar olarak hesaplıyor.
Depremin akabinde bilhassa yine yapılanma çalışmaları nedeniyle dış kaynak muhtaçlığı artarken, sanayi bölgesinde bir mühlet üretim faaliyetlerine orta verilmesi de iktisadın küçülmesine neden oldu.
Türkiye'nin en büyük petrol rafinerisi TÜPRAŞ'ta çıkan yangın günlerce sürdü.
Bazı araştırmalar, 1999 zelzelesinin yarattığı tesirin 2001'de ekonomik krizinin çıkmasında tesirli olan nedenler ortasında yer aldığını gösteriyor.
Depremden sonra yaşananlar
Depremin yarattığı birinci şokun atlatılmasının akabinde birinci etapta arama-kurtarma faaliyetlerine, bir müddet sonra da enkaz kaldırma çalışmalarına odaklanıldı.
Kızılay ve Sivil Savunma Birlikleri üzere kamu oluşumlarının yanı sıra Arama Kurtarma Timi (AKUT) üzere özel ve istekli kümeler da yardım çalışmalarında aktif rol oynadı. Ayrıyeten, İngiltere, Yunanistan, ABD ve Japonya başta olmak üzere çok sayıda ülkeden yardım vazifelisi geldi.
O devirde Demokratik Sol Parti (DSP), Anavatan Partisi (ANAP) ve Milliyetçi Hareket Partisi'nin (MHP) oluşturduğu koalisyon hükümetine zelzelenin vurduğu yerlere yardım grupları ve materyali göndermekte geç kaldığı istikametinde ağır tenkitler yöneltildi.
Bazı yerlere kurtarma gruplarının ulaşması günler sürdü. Birtakım noktalarda enkaz kaldırma çalışmaları aylarca devam etti.
17 Ağustos'un akabinde zelzele konusu Türkiye'nin en kıymetli gündem unsuru haline geldi.
Bülent Ecevit başbakanlığındaki hükümet, gerek sarsıntı sonrası yardım ve kurtarma çalışmalarında kullanılmak gerekse de sarsıntının yarattığı ekonomik zararın tesirlerini gidermek için bir dizi yasal düzenleme yürürlüğe koydu. Yapılan düzenlemeler ortasında şunlar yer aldı:
Başta Özel İrtibat Vergisi olmak üzere bir dizi yeni vergi getirildi ve bu vergilerin çok büyük bir kısmı hala yürürlükte bulunuyor.
20 bilim insanı ve araştırmacıdan oluşan Ulusal Zelzele Kurulu kuruldu fakat bu Kurul 2007 yılında lağvedildi.
İstanbul'un birçok noktasına zelzele konteynırları yerleştirildi ve toplanma alanları belirlendi. Belirlenen toplanma alanlarının büyük bir kısmı daha sonra imara açıldı.
Deprem sigortası zarurî hale getirildi. Türkiye genelinde arama-kurtarma takımlarının sayısı artırıldı.
İmar yasalarında bir dizi değişiklikler yapıldı. Zelzelenin akabinde yapıların zelzeleye dayanıklılık temelleri ve kontrol kuralları değiştirildi. 2007, 2012 ve son olarak 2019 yılında yönetmeliklerde önemli değişikliklere gidildi.
Bazı davalar düştü; Veli Göçer tahliye edildi
Depremin akabinde 170 kamu vazifelisi hakkında misyonu ihmal suçlamasıyla dava açıldı. Bu şahısların kimileri vazifeden uzaklaştırılırken, kimi davalar da vakit aşımı nedeniyle düştü.
Ayrıca yıkılan ya da ziyan gören binaların müteahhitleriyle ilgili 2 bin 100 dava açıldı. Fakat bu davalarda verilen kararlar ertelendi yahut vakit aşımı nedeniyle düştü.
Yalova'da inşa ettiği binaların değerli bir kısmı çöken ve 200'ye yakın insanın hayatını kaybetmesine neden olan müteahhit Veli Göçer'le ilgili yargı süreci sembol davaya dönüştü. Göçer, 18 yıl 9 ay mahpus cezasına çarptırıldı. 7,5 yıl mahpus yattıktan sonra 2011'de tahliye oldu ve geçen yıl kurduğu şirketle yine inşaat dalında faaliyet göstermeye başladı.
