Bilim insanları Mars'taki gizemli örümcek formlarının nasıl meydana geldiğini ortaya çıkardı.
Araneiform ismi verilen bu haller, gezegenin güney kutup bölgelerinde bulunan çukurlardan oluşuyor. Dünya'da yahut Güneş Sistemi'ndeki öteki rastgele bir gezegende bu tıp çukurlara daha evvel hiç rastlanmadı. Bu da örümcek formlarını hem daha gizemli kılıyor hem de nasıl oluştuklarını anlamayı zorlaştırıyor.
Bilim insanları yeni araştırmada, “Kieffer hipotezi” diye bilinen, bu şekilere ait en tanınan teoriyi destekleyen birinci fizikî delili elde etti.
Bu hipoteze nazaran örümcek biçimleri, donmuş karbondioksitin süblimleşmesiyle, yani sıvılaşmadan direkt gaz haline geçmesiyle ortaya çıkıyor.
Gezegenbilimci Lauren McKeown, "Bu araştırma, Mars'ın kutup görüntüsünü değiştirdiği düşünülen sürece dair birinci deneysel ispatı sunuyor" dedi ve biçimleri şu halde açıkladı:
Mevsimsel sıcaklık değişimi Dünya'ya benziyor
Mars'ın eksen eğikliği, Dünya'nınkine çok yakın. Bu da mevsimsel sıcaklık değişimlerinin Dünya'ya çok benzediği; sonbahar ve kış mevsimlerinde sıcaklıkta değerli düşüşler, ilkbahar ve yaz aylarında ise tekrar artışlar görüldüğü manasına geliyor.
Öte yandan Mars atmosferi, Dünya'nınkinden çok farklı. Çok daha ince olan bu atmosfer, çoğunlukla (yaklaşık yüzde 95 oranında) karbondioksitten oluşuyor. Gezegen ayrıyeten Güneş'ten çok daha uzakta, bu nedenle mevsimler çok daha soğuk geçiyor. Kış geldiğinde atmosferdeki karbondioksit, özellikle yüksek enlemlerdeki yüzeyde donuyor. 2006 ve 2007'de jeofizikçi Hugh Kieffer ve meslektaşları, ilkbaharda bu donmuş karbondioksitin süblimleştiğini ve yarı saydam levhaların altında hapsolduğunu öne sürmüştü.
Bu teoriye göre gaz ısındıkça ve genleştikçe basınç artıyor ve levhayı çatlatıyor. Böylelikle gazın kaçması için delikler oluşturuyor. Gaz deliklere dolarken Mars yüzeyinde örümceğe misal bir kanal sistemi oluşturuyor.
Daha sonra gaz, basınç nedeniyle parçalanan materyallerle birlikte süratle üst hakikat püskürüyor. Üstteki buz levhası nihayet eridiğinde ise geriye araneiform denen bu formlar kalıyor.
Dünya'da gözlemlenen hiçbir şeye benzemiyor
Kieffer, bu varsayımsal sürecin Dünya'da gözlemlenen hiçbir şeye benzemediğini kaydetmişti. Lakin bu süreç Mars'ta da hiç gözlemlenmedi. Bilim insanları sadece uydu imgelerinde bu örümcek gibisi yapıları gördü. İşte bu yüzden McKeown ve takımı, kelam konusu süreci laboratuvar ortamında gözlemlemek için bir deney tasarladı.
Deneyde “leidenfrost etkisi” ismi verilen ve gündelik yaşantıda sıklıkla karşılaşılan bir olgudan faydalanıldı. Bu tesir, suyun buharlaşma noktasından daha sıcak bir yüzeye konan bir damla suyun, havaya sıçramasıyla meydana geliyor.
Araştırma grubu, deney için Mars atmosferindeki basıncın taklit edildiği özel bir ortam oluşturdu. Bunun akabinde Kızıl Gezegen'deki tozu simgeleyen, küçük cam taneciklerle kaplı bir yüzeye karbondioksitten oluşan bir buz levhası yerleştirildi ve tek bir delik açıldı.
Burada meydana gelen süreci izleyen araştırmacılar, buzun süblimleşmeye başladığını ve ortaya çıkan gazın deliğe dolduğunu gözlemledi. Daha sonra buz levhayı kaldıran grup, gazın delikten kaçtığı noktada örümcek gibisi bir kanal sistemi oluştuğunu saptadı.
Grup, yüzeydeki farklı dokuların sonucu nasıl etkilediğini gözlemlemek için deneyi farklı boyutlardaki taneciklerle tekrarladı. Ve adedin boyutu ne kadar küçük olursa, desenin de o kadar dallanıp budaklandığı ortaya çıktı.
Bu deney sayesinde bilim insanları, Kieffer'in ortaya attığı sürecin nitekim de meydana gelebileceğini birinci defa kanıtlamış oldu.
Bulgular, Mars'taki karbondioksit süblimleşmesinin, bilim dünyasında tartışma konusu olan öteki tuhaf formlarda de düşünülebileceğini gösteriyor
Araştırma takımı, araneiformlar üzerinde daha fazla çalışmanın, gezegenin çarpıcı mevsimsel süreçlerine daha fazla ışık tutacağını umuyor.