Menopoz nedir?
Kadınlarda yumurtalıkların fonksiyonlarının bitmesi sonucu menstrüel kanamaların kesilmesi ile karakterize hormonal, psişik, fiziksel ve bilişsel değişiklikleri içeren bir hayat dönemidir. İnsan hayatının uzaması ile birlikte kadınların hayatının üçte biri menopoz dönemimde geçmektedir.
Bir kadını menopozda kabul etmenin koşuları nelerdir?
Bir kadının on iki ay süreyle adet görmemesi veya gonadotropin dediğimiz bazı hormonların eşik değerin üstünde çıkmasıyla menopoz tanısı konur.
Menopoza giriş süreci ne kadarlık zaman dilimini kapsar?
Genellikle menopoza geçiş aşamalı bir süreçtir. 47 yaş civarında başlayan bu süreç dört yıl kadar sürebilir. Ortalama menopoz yaşı 51‘dir. Menopoz yaşını belirleyen en önemli faktör genetik faktörlerdir. Perimenopoz menopoz ve postmenopozal dönemin tamamına klimakterium denir. Kötü beslenenler, vejetaryanlar ve sigara kullananlar daha erken menopoza girerler. 40 yaşından önce adetten kesilmeye erken menopoz denir.
Menopozun belirtileri nelerdir?
Kadından kadına farklı olmakla beraber en rahatsız edici yakınma kadınların yaklaşık %80’inde görülen ateş basması, gece terlemeleri ve çarpıntıdır. Ortalama bir iki yıl sürer bazen beş yıla kadar uzayabilir. Bunlara vazomotor semptomlar diyoruz. Bunun yanında genital ve üriner sistemde östrojen hormonunun eksikliğine bağlı olarak vaginal kuruluk, vaginal enfeksiyonlarda artma, kaşıntı, yanma, ilişkide ağrı, libidoda azalma, idrar yolları enfeksiyonlarında artma yakınmalarını görebiliriz. Psikolojik semptomlardan duygu durum değişiklikleri, sinirlilik, depresyon, konsantrasyon kaybı, uykusuzluk gibi yakınmalar olabilir. Uzun dönemde yine östrojen eksikliğine bağlı olarak osteoporoz dediğimiz kemiklerde erime buna bağlı olarak kemik kırıklarında artma yakınmalarını görülebilir. Ayrıca uzun dönemde kardiyovasküler hastalıklar ve alzheimer hastalığı riskinde artma olur.
Menopoz yakınmalarını ortadan kaldırmak için tıbbi olarak neler yapılabilir?
Hastanın şikâyetleri değerlendirilir ve uzun dönemde karşılaşacağı riskler hasta ile paylaşılır. Temel tedavi burada yumurtalıklardan salgılanması sona eren kadınlık hormonu olan östrojen hormonunun yerine konmasıdır. Rahimi olan kadınlarda östrojeni dengelemek için progesteron içeren kombine tedaviler verilir. Bunun yanında kemikleri korumak için kalsiyum ve D vitamini içeren preparatları önerebiliriz.
Östrojen hormonu nasıl verilebilir, tedavi öncesi nelere bakmak gerekir?
Hastanın jinekolojik muayenesi yapılıp, smear alınır. Olası jinekolojik kanserler ekarte edilir. Özellikle hipertansiyon, diyabet, kalp hastalığı gibi sistemik hastalıkları olup olmadığı değerlendirilir. Hastanın mamografisi istenir. Meme filminde östrojen tedavisine engel bir durum var mı yok mu ona bakılır. Hastanın kan tahlilleri istenir. Hemogram kan yağları, şeker düzeyi, böbrek ve karaciğer fonksiyonlarına gerekiyorsa kemik dansitometrisine bakılır. Tüm bu değerlendirilmeler sonucunda hasta bilgilendirilerek tedavi gerekiyorsa tedavi şekli belirlenir. Östrojen hormonu oral yoldan, deriden, vaginal yoldan veya nazal spreylerle burundan verilebilir. Adet gördüren kesintili veya hiç kanamanın olmadığı kesintisiz rejimler uygulanabilir. Tansiyonu yüksek, kan yağları yüksek hastalarda transdermal yol dediğimiz cilde yapıştırılan hormon içeren bantlar ile tedavi yapmak daha uygundur. Ürogenital atrofi için lokal preparatlar kullanılabilir. Menopoz tedavisinde temel prensip tedavinin bireyselleştirilmesi ve kişinin ihtiyaçlarına uygun olarak tedavinin düzenlenmesidir. Asıl amaç vazomotor semptomların önlenmesidir.
Hormon tedavisi öneremeyeceğimiz grup var mıdır, bu durumlarda alternatif tedavi nedir?
Östrojene bağımlı olduğunu düşündüğümüz tümörlerde, örneğin meme kanserinde, yüksek riskli endometrium kanserinde hormon tedavisi önerilmez. Bunun yanında ciddi kalp damar hastalığı olanlarda, kontrolsüz hipertansiyonu olanlarda, damar tıkanıklığına bağlı sorun yaşamış olanlarda, akut karaciğer hastalığı olanlarda, açıklanmamış vaginal kanaması olanlarda hormon tedavisi uygun değildir. Bu grup hastalarda içinde östrojen olmayan bitkisel tedaviler önerilebilir.
Menopoz tedavisinde alternatif neler önerilebilir?
Egzersiz erken dönemde hastaları rahatsız eden sıcak basması ve terlemelerin tedavisinde etkin bir yöntemdir. Bunun yanında egzersiz kasları, kemikleri ve kardiyovasküler sistemi koruyacağı için hastalar için yararlıdır. Diğer yandan sağlıklı beslenme çok önemlidir. Dengeli ve kilo kontrolünü önceleyen, sigaranın olmadığı ve alkolün kısıtlandığı bir beslenme tarzı menopoz döneminin sağlıklı geçmesinde son derece önemlidir. Basit karbonhidratlar yerine kompleks karbonhidratlar tercih edilmelidir. Örneğin kuru baklagiller, esmer ekmek ve pirinç pilavı yerine bulgur pilavı tercih edilmelidir. Et tüketiminde etin yağsız olmasına özen gösterilmeli, pişirme yöntemi olarak haşlama, buğulama veya ızgara yöntemi tercih edilmelidir. Fındık, kuru incir, süt ürünleri önemli kalsiyum kaynaklarıdır. Tuzu kısıtlamak, içinde fitoöstrojen olan yeşil yapraklı bitkileri ve kuruyemişleri tercih etmekte yarar vardır. Sıvı tüketimin artırılmasına özen göstermek gerekir. Güneş ışığından yararlanmak da kemik erimesine karşı hastayı koruyacaktır.
Hormon tedavisi kanser yapar mı?
Eğer hastanın risk faktörleri yoksa, doktor kontrolünde bu ilaçlar 60 yaşına kadar güvenle kullanılabilir. Dünya Sağlık Örgütü‘nün çalışmasında 60 yaş üstü östrojen ve progesteron birlikte kullanımı meme kanseri riskinde çok küçük bir artışa sebep olabilir. 60 yaş üstü hastalarda fayda zarar hesabı yapılmalıdır.