Decentralized Finance sözlerinin birleşimiyle ortaya çıkan DeFi, Türkçede “merkeziyetsiz finans yahut merkezi olmayan” manasına geliyor. Ayrıyeten bu, klasik aracıları ve itimat sistemlerini değiştirmek için blok zincirleri kullanarak yeni, internete mahsus bir finansal sistem oluşturmaya yönelik kripto kozmosunun modülü olarak ortaya çıkmış bir çatı terim.
Geleneksel finansal sistemlerde para transferi yapabilmek için bankalar yahut borsalar üzere aracılara gereksiniminiz var. O denli ki bugün sadece para transferi değil, birçok süreçte bu aracıları kullanıyoruz. Aracıların temel hedefi ise aslında güvenirliği sağlamak.
DeFi isimli sistemde bu aracıların yerini büsbütün yazılım alıyor. Beşerler, bankalar ve borsalar aracılığıyla süreç yapmak yerine, piyasa oluşturma, ticaret yapma ve tüm sürecin adil ve emniyetli olmasını sağlama işini yapan blok zinciri tabanlı “akıllı sözleşmeler” ile direkt birbirleriyle ticaret yapabiliyor. Yani DeFi bir borsanın kripto versiyonu diyebilir miyiz? Aslında bir modülü. Fakat DeFi, kredi platformları, kestirim piyasaları, opsiyonlar ve türevler üzere şeyleri de içeriyor.
Bildiğiniz üzere Wall Street, Manhattan’ın (New York) güneyinde, ülkenin önde gelen birtakım finans kuruluşlarının yer aldığı kıymetli bir sokak. Yani birçok finansal süreç buradan yönetim ediliyor. DeFi ile beşerler, kripto dünyasında Wall Street’in kendi versiyonunu inşa ediyorlar. Lakin belirttiğimiz üzere burada büyük ölçüde bir merkez yok. Kriptoyla ilgilenen bireyler, klâsik finansal firmalar tarafından sunulan birçok eserin kripto versiyonlarıyla ve mevcut finansal sistemi yöneten bürokrasi ve düzenlemelerin birçoklarından mahrum halde süreç yapıyor.
Peki DeFi dünyasında tutulan kriptonun bedeli (T.V.L) yaklaşık olarak ne kadar? DeFi Pulse’a nazaran şu sıralar 54 milyar dolar civarında. Fakat geçmiş devirlerde bu ölçü 80 milyar bandına kadar yaklaşmıştı. DeFi şayet bir banka olsaydı, mevduat açısından Amerika Birleşik Devletleri’ndeki yeri 38-40. sıralar olurdu. Yani çok büyük değil fakat küçük de olduğunu söyleyemeyiz.
DeFi’nin büyümesini ölçmenin tek yolu bu değil. Geçen yıl üç basamaklı yüzdelerle büyüyen merkezi olmayan borsalardaki alım satım faaliyetlerine göz atabilirsiniz. Bunun dışında DeFi’nin büyümesine giderek daha fazla telaşla bakan düzenleyiciler ve siyasetçilerden bir ipucu alabilirsiniz.
ABD’li bir para ünitesi uzmanı Michael Hsu, Eylül ayında düzenlenen blockchain konferansında yaptığı konuşmada, birçok DeFı eserinin kendisine 2008 mali krizine giden yıllarda Wall Street’te tanınan olan kredi temerrüt takaslarını ve öbür karmaşık türevleri hatırlattığını söyledi. Öte yandan Demokrat Senatör Elizabeth Warren, Aralık ayındaki bir kripto duruşmasında DeFi’yi “kripto dünyasının en tehlikeli kısmı” olarak nitelendirdi.
Kısacası DeFi, klasik finansal sistemde var olan tüketici müdafaa ve garantileri için kullanılan düzenlemelere tabi değil. Klâsik finansal sistemde düzenlenen fakat DeFi’de düzenlenmeyen bir şeye örnek verecek olursak: en yeterli örnek muhtemelen stablecoin’ler (stabil para birimi) olacaktır. Stabil paralar, pahası ABD doları üzere devlet takviyeli bir para ünitesinin bedeline sabitlenmiş kripto para üniteleridir. Örnek olarak Tether’i (USDT) yahut USD Coin’i verebiliriz.
Stablecoin’ler DeFi pazarlarının kritik bir kesimi. Kripto yatırımcılarından birisiyseniz, elinizdeki birikimleri daima dalgalanan kripto para ünitelerinde tutmak pek mantıklı olmayacaktır. Yani istikrarlı olan ve aslında dolar üzere hareket eden bir kripto para en yeterli seçenek. Stablecoin satın alan yatırımcılar makul bir biçimde her bir USD Coin yahut Tether’in 1 dolar kıymetinde olduğunu ve stabilcoinlerini istedikleri vakit gerçek dolar karşılığında kullanabileceklerini varsayabilirler.
Ancak düzenleyiciler, ismine karşın stablecoin’lerin aslında o kadar istikrarlı olmadığını savunuyor. Şu anda yasal olarak stablecoin’lerin teğe bir yasal para ünitesiyle muadil olduğunu gösteren hiçbir şey yok. Şayet bu para ünitelerini piyasaya sürenlerin elinde yüksek ölçüleri karşılayacak rezervleri yoksa, kâfi sayıda yatırımcı paralarını bir kezde çekmeye karar verirse her şey çökebilir.
Özellikle stablecoin’lerin DeFi ticaretinin bel kemiği olduğunu söylemiştik. Bu nedenle en azından şu etapta yatırımcılar için kimi garantilerin sağlanması gerekiyor. Yani kripto paraları ihraç edenlerin büyük ölçekli bir geri ödeme durumunda sahiplerine ödeme yapmak için hakikaten kâfi varlığa sahip olup olmadığı konusunda soru işaretleri var. Hasebiyle stablecoin’ler, ismi üzere stabil olmayabilir.
Geleneksel bankaların sunduğu muhafaza yahut garantilerin birden fazla sunulmadığı için kredi, kredi kartı ve tasarruf hesabı veren kripto firmaları da kaygı verici. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’ndeki düzenleyiciler, bu eserleri piyasaya süren şirketleri tüketiciler için bir risk oluşturabileceklerini söyleyerek kısıtlamaya başladılar. Düzenleyiciler ayrıyeten kullanıcıların kripto token’larını piyasadaki algoritmalar yardımıyla takas etmesine imkan tanıyan merkezi olmayan borsaları yahut DEX’leri de araştırıyor.
Hack ve Dolandırıcılık
DeFi, genel olarak kripto üzere dolandırıcılık için büyük bir gaye. Blockchain tahlil firması Elliptic‘in bir raporuna nazaran, sadece 2021’de DeFi projelerinde atak ve dolandırıcılık nedeniyle 10 milyar dolardan fazla kayıp oldu.
DeFi dolandırıcılığı kurbanları için çoklukla çok fazla müracaat yolu yok. Sigortalanan olağan bir bankadaki mevduatın tersine, kripto paralar genellikle gittikten sonra değiştirilemez yahut geri alınamaz.
Diğer Detaylar
İlk olarak, birçok insan DeFi’yi çok yeni ve sistemsiz olduğu için seviyor. Sıfırdan yeni bir finansal sistem inşa etmek, iddia edebileceğiniz üzere inanılmaz zorlukları beraberinde getiriyor ve birçok insan kesimin büsbütün açık olan potansiyeline ilgi duyuyor. Tıpkı vakitte akıllı bir trader yahut finansal hususlarda tecrübeli biriyseniz, klasik finansal sistemde yapamadığınız her türlü şeyi DeFi’de yapabilir ve potansiyel olarak süratli bir biçimde çok para kazanabilirsiniz.
İkincisi, birçok DeFi hayranı blokajların teknolojik olarak mevcut bankacılık sisteminden daha üstün olduğunu, bunların birden fazla eski veritabanlarında ve eski kodlarda çalıştığını tez ediyor. Örneğin birden fazla banka süreci, geçmişi 1960’lara dayanan bir programlama lisanı olan COBOL’da yazılmış programlara dayanmakta. Kripto aslında internet için tasarlanmış birinci para ünitesi ve büyüdükçe internet tabanlı bir finansal sisteme gereksinimi olacak.
DeFi’ye ve kripto piyasasına çok ilgi duyan bir kitle de var. Bu beşerler, merkeziyetsiz finansın büyük bankaların iktisat ve piyasalar üzerindeki gücünü aşındırarak, mevcut finansal sistemimizdeki yanlışları düzeltmeye yardımcı olabileceğini söylüyor.
Bahsi geçen optimist şahıslar, DeFi’nin insan aracılarını ve itimat sistemlerini halka açık blok zincirleri ve açık kaynaklı yazılımlarla değiştirmesini memnuniyetle karşılıyor. Ayrıyeten klâsik finansal sistemden daha ucuz (daha az ücret), daha verimli (daha süratli süreç süreleri) ve daha şeffaf (yolsuzluk için daha az fırsat) olduğunu argüman ediyor. Daha da kıymetlisi, daha evvel sadece profesyonel yatırımcıların erişebildiği araçları insanların ellerine vererek finansal piyasaları daha adil hale getirdiğini düşünüyorlar. Kriptoya anonim olarak ve bir bankanın onayı olmadan katılmak mümkün.
Kripto destekçileri, nihayetinde DeFi’nin daha fazla insan kullandıkça ve birinci meselelerin bir kısmı ortadan kalktıkça, vakitle daha inançlı ve daha sağlam hale geleceğini söylüyor. Web3’ün açgözlü teknoloji platformlarını kullanıcıya ilişkin kolektiflerle değiştireceğine inandıkları üzere, DeFi’nin günümüz bankalarını ve aracı kurumları daha güzel, daha adil bir sistemle değiştireceğine inanıyorlar.
Tüm bunlar kulağa şahane geliyor, lakin güvenlik konusunda hala birçok soru işareti var ve kaygı duymamak elde değil. Ayrıyeten kripto piyasasında ne olduğu bilinmeyen sayısız kripto para ünitesi var. Bu nedenle dikkatli yaklaşmak gerekiyor.
Hack üzere olaylar vakit zaman gündeme geliyor. Öte yandan kripto borsalarının battığı vakitler oldu. Kimi vakitler ise muhakkak kripto borsalarından yüksek ölçülerde kripto hırsızlığı gerçekleşti. Nihayetinde ise hala güvenlik konusunda birçok telaş var ve bunlar kısa vakitte çözülecek üzere görünmüyor.
