Metabolik sendromda beslenme alışkanlıkları ve tıbbi beslenme tedavisi:
Metabolik sendrom yerkürede olduğu üzere devletimizde de giderek daha çokça kişisi etkileyen kıymetli bir morbidite sebebidir. Yerküredeki sıklığı %25- 35 arasında değişirken, METSAR araştırmasına nazaran memleketimizde görülme sıklığı % 35 lerdedir. Bu çalışmanın daha çarpıcı sonucu ise bayanlarda metabolik sendrom görülme sıklığı erkeklerinkinden daha ziyadedir, METSAR araştırmasına nazaran Türkiye de erkeklerde metabolik sendrom görülme sıklığı % 28.8 iken hatunlarda %41. 1 dir.
Metabolik sendromun dört temel öğesi vardır, abdominal obezite, kan basıncı ve lipitlerdeki anormallikler ( artmış trgliserit ve LDL seviyeleri , azalmış HDL ),insülin direnci.2005 yılındaki IDF kriterlerine nazaran abdominal obezite metabolik sendrom tanısı için birinci basamağı oluşturmaktadır. Artmış bel etrafı ölçümüne, kan basıncının 130- 85 mmHg yüksek olması, açlık plazma glikozunun 100 mg/ dl den ziyade olması, trigliserit bedelinin 150 nin üstünde, HDL seviyesinin erkekler için 40 mg/ dl nin bayanlar için 50 mg/ dl nin altında olması kriterlerinden iki adedinin eşlik etmesi halinde metabolik sendrom tanısı konulabilmektedir.
IDF( Yerküre Diyabet Federasyonu )belirlediği son tanı kriterlerinden olmazsa olmazı abdominal obezitenin varlığını belirleyen bel muhiti ölçümüdür.Bu kriterlere nazaran hatunlarda bel etrafı ölçüsünün 80 santimetrenin altında, erkeklerde ise 94 santimetrenin altında olması metabolik sendrom riskinin azalmasını sağlamaktadır. Bel muhiti ölçüsü ırklara, topluluklara nazaran değişkenlik gösterebilmektedir. Türkiye için bu hususta yapılmış bir araştırma olmadığından Avrupa kriterleri kabul edilmektedir. Uzunluk faktörü göze alındığında pratikteki tatbikler için boyun yarısını aşmayan bel etrafı ölçümü bel muhiti risk faktörünü hesaplamak için kullanılabilir niyetindeyim.
Metabolik sendrom tedavisinden en tesirli yollardan biri tıbbi beslenme tedavisine bağlı olarak ömür üslubu değişikliğidir. Ama alışkanlık değiştirmek bireyler için kolay bir pratik değildir. O yüzden bu metinde beslenme alışkanlıklarıyla bir arada bunları değiştirmek için yapılacak birtakım basamaklardan bahsetmeye çalışacağım.
Artmış bel etrafı ölçümü obezite varlığını belirttiğinden, kilo verimi ve verilen kilonun korunması gerekmektedir. Tartının % 10 unu 6 ayda kaybetmek küçük beslenme alışkanlıklarının değiştirilmesiyle yaratılabilir. Ara öğün alışkanlığı kolay yaratabilen ve çeşitlilik sağlandığında hastalarca kolay uygulanabilen bir davranış değişikliğidir. Ara öğün alışkanlığı insülin direncinin önüne geçilmesi ve kilo kaybı için dinamik bir alışkanlıktır. Hastanın ferdi alımı ve zevkleri kıymetlendirilerek , glisemik indeksi düşük bulunması ve/ yahut taşınması kolay yiyecekler tercihleri bireylere sunulabilir.Taze kuru meyve yanında yağsız süt- yoğurt , peynir ve tam tahıl ekmekleriyle hazırlanmış tost yahut sandviç tercihleri, bulunması ve taşınması kolay olduğu için kepekli grisini yahut bisküviler bunların yanına öğünü zevkli hale getirmek için ayran yahut kefir tercihleri sunularak, beslenme alışkanlığına ara öğün sisteminin getirilmesi sağlanabilir.
Tartı kaybının sağlanabilmesi için güç istikrarının negatif bir istikrara oturtulması gerekir , bu yüzden ana öğünlerde bireyin tüketim alışkanlıklarının hikayesinin uygun alınarak öğünlerde enerjiyi yükselten besinlerin neler olduğu ve bunların porsiyonlanmasının nasıl yapılacağı örneklerle ölçülerle belirtilerek sebepleri açıklanarak anlatılması besin seçiminin yapılması sırasında bireyi bilinçlendirir.Yağın yüksek güç bedelinden ve trigliserit üzerindeki tesirlerinden bahsedilerek yağ seçiminde likit yağlara geçilmesi ve likit yağda olsa gereklilik kadar kullanılması gerektiği beslenme eğitimi sırasında hastaya kesinlikle anlatılmalıdır.Tat konusunda ıstırap çeken bireylere trans yağ içermeyen yarı katı yağların ölçüsü belirtilerek likit yağlarla karıştırılarak ortalama bir tat-denge sağlanarak alışkanlık değiştirmesine yardımcı olunabilir.
Tartı kaybını sağlayabilmek ,HDL kolesterolünü yükseltebilmek için egzersiz alışkanlığı gerekmektedir. Egzersiz alışkanlığını sağlayabilmek küçük kısa yürüyüşler tavsiye edilebilir.Yürümek yahut egzersiz yapmakta zorlanan bireylere, adım sayar tavsiyesiyle gündelik adım sayılarını takip etmeleri bunu devranla artırarak günlük adım sayılarının onbin adıma çıkarılması ,uzun lakin efektif bir metottur.Adım sayısı takibi bireyin gün içine yerleştirebileceği ve uzun devirde yapıldığı için alışkanlığın sürdürülebilmesi açısından da başarılı olmaktadır.
Kan basıncının düşürülmesi için, yük kaybetmek ve dikkatli hudutlu sodyum tüketimi gerekmektedir. Tuzsuz diyetler umumide bireyleri zorlar. Tuz alternatifi olarak salatada tuz içermeyen yağı düşük soslar tavsiye edilebilir.1 tatlı kaşığı zeytinyağına 1 tatlı kaşığı kadar su, limon ve sirke içeren soslar sayesinde salatadan gelecek sodyum ölçüsünü düşürebilir. Yemeklere konulacak tuzlar konusunda bireyler beslenme tedavisi sırasında kesinlikle bilgilendirilmeli, tuzu azaltmak için baharatlar ve yeşil yapraklı ( nane- kekik-dereotu ) üzere yiyeceklerle yemeğin tadını dengeleyebilme yolları kullanılabilir.Kan basıncının denetimi için likit özelliklede su tüketiminin ehemmiyeti beslenme tedavisi sırasında anlatılmalı , su içmeyi sağlamak, kolaylaştırmak için hastayla birlikte stratejiler geliştirilmelidir.Bitki çayları tavsiye edilebileceği üzere suyun tüketimini kolaylaştırmak için suyun içine bir dilim limon kabuğu koymak yahut bir ölçü limon suyu ek etmek ,susuzluk hissinin çay kahveyle yatıştırılması bölgesine su içimine bireyi teşvik etmek bu alışkanlığı sağlamada yardımcı olabilir.
Trigliserit ve hdl kolesterolünün beklenen sonlara düşmesi için, katı yağların tarafına likit yağ , hayvansal besinlerden gelen katı yağ alımını azaltmak içinde yağsız yahut yağı azaltılmış süt eserleri tüketimi desteklenmelidir. Yağsız süt eserlerinde tat derdine mukabilde sütü ve yoğurdu taze meyve ilavesiyle tüketmek tercih edilebilir.Şeftali doğranıp tüketilen yağsız yoğurt mevsim itibariyle güzel bir seçenek olabilir.Et- tavuk eserlerinde kas eti kısmı tüketimi yağ nispetini düşürür. Bu besinlerin besin hazırlamaya başlanmasıyla bir arada yağlı kısımlarından ayrılarak pişirilmesi ve pişirilme sırasında yağ tercihi noktasına zerzevat zerzevat suları eşliğinde pişirilmesi günlük doymuş yağ tüketimini azaltmayı sağlar.
İnsülin direncini sisteme sokmak için ara öğün alışkanlığından bahsetmiştim.Ara öğünlerle bir arada yalın karbonhidrat tüketiminin azaltılması insülin direncini ,bozulmuş plazma glukoz seviyelerini nizama sokmaya yardımcı olmaktadır.Beyaz un ve beyaz unla yapılan mamüller mekanına , tam tahıllardan yapılmış ekmek, makarna, kepekli pirinç, müsliler tercih edilebilir. Bunlarla ilgili değişik tarifler hazırlanarak tüketimi hastaya sevdirilmeye çalışılabilir. Şeker ve şeker içeren eserler alanınaysa tatlandırıcı tüketimi önerilebilir. Kaynatılabilen tatlandırıcılarla yapılan sütlü tatlılarla, kompostularla menüye renk getirilebilir.
Posa tüketimin artması ,plazma glukozunu istikrara sokmakta ,trgliserit ve kan basıncının denetiminde ve kilo kaybında kıymetlidir. Günlük posa tüketimi 25-30 gram arasında olmalıdır.Günde beş porsiyon çiğ-pişmiş zerzevat meyve tüketiminin kıymeti beslenme tedavisi sırasında altı çizilerek anlatılmalıdır.Tam tahıl ve kepekli eserlerin posa içeriklerinin yüksek , glisemik indekslerinin düşük olması sebebiyle günlük beslenme sisteminde taraf alması gerektiği , besin hazırlama-pişirme sırasında nasıl kullanılacakları bireylere kesinlikle anlatılmalıdır.Kurubaklagiller hem klâsik lezzetlerimiz arasında kolay tüketilen besinlerden olduğundan hem de güçlü posa içerikleri sayesinde haftada iki sefer soframızda nokta bulabilir.Sıcak kap yemeği olarak kullanılabildikleri üzere piyaz biçiminde soğuk salata üzere de tüketilebilir.
Beslenme alışkanlığı, hayat stili değişikliği oluşturmak zordur. Düzenli- denetimli beslenme takibi ve danışmanlığı altında bireylere alternatif sunarak, pişme sunum teknikleri değiştirilerek , yarar zararlarından bahsedilerek uzun süreçte başarılabilir.Alışkanlıkların değişmesi için bireye devir tanımak , yol göstermek , alternatif sunmak gidilen yolun kolaylaşmasını sağlayacaktır.
Metabolik sendrom yerkürede olduğu üzere devletimizde de giderek daha çokça kişisi etkileyen kıymetli bir morbidite sebebidir. Yerküredeki sıklığı %25- 35 arasında değişirken, METSAR araştırmasına nazaran memleketimizde görülme sıklığı % 35 lerdedir. Bu çalışmanın daha çarpıcı sonucu ise bayanlarda metabolik sendrom görülme sıklığı erkeklerinkinden daha ziyadedir, METSAR araştırmasına nazaran Türkiye de erkeklerde metabolik sendrom görülme sıklığı % 28.8 iken hatunlarda %41. 1 dir.
Metabolik sendromun dört temel öğesi vardır, abdominal obezite, kan basıncı ve lipitlerdeki anormallikler ( artmış trgliserit ve LDL seviyeleri , azalmış HDL ),insülin direnci.2005 yılındaki IDF kriterlerine nazaran abdominal obezite metabolik sendrom tanısı için birinci basamağı oluşturmaktadır. Artmış bel etrafı ölçümüne, kan basıncının 130- 85 mmHg yüksek olması, açlık plazma glikozunun 100 mg/ dl den ziyade olması, trigliserit bedelinin 150 nin üstünde, HDL seviyesinin erkekler için 40 mg/ dl nin bayanlar için 50 mg/ dl nin altında olması kriterlerinden iki adedinin eşlik etmesi halinde metabolik sendrom tanısı konulabilmektedir.
IDF( Yerküre Diyabet Federasyonu )belirlediği son tanı kriterlerinden olmazsa olmazı abdominal obezitenin varlığını belirleyen bel muhiti ölçümüdür.Bu kriterlere nazaran hatunlarda bel etrafı ölçüsünün 80 santimetrenin altında, erkeklerde ise 94 santimetrenin altında olması metabolik sendrom riskinin azalmasını sağlamaktadır. Bel muhiti ölçüsü ırklara, topluluklara nazaran değişkenlik gösterebilmektedir. Türkiye için bu hususta yapılmış bir araştırma olmadığından Avrupa kriterleri kabul edilmektedir. Uzunluk faktörü göze alındığında pratikteki tatbikler için boyun yarısını aşmayan bel etrafı ölçümü bel muhiti risk faktörünü hesaplamak için kullanılabilir niyetindeyim.
Metabolik sendrom tedavisinden en tesirli yollardan biri tıbbi beslenme tedavisine bağlı olarak ömür üslubu değişikliğidir. Ama alışkanlık değiştirmek bireyler için kolay bir pratik değildir. O yüzden bu metinde beslenme alışkanlıklarıyla bir arada bunları değiştirmek için yapılacak birtakım basamaklardan bahsetmeye çalışacağım.
Artmış bel etrafı ölçümü obezite varlığını belirttiğinden, kilo verimi ve verilen kilonun korunması gerekmektedir. Tartının % 10 unu 6 ayda kaybetmek küçük beslenme alışkanlıklarının değiştirilmesiyle yaratılabilir. Ara öğün alışkanlığı kolay yaratabilen ve çeşitlilik sağlandığında hastalarca kolay uygulanabilen bir davranış değişikliğidir. Ara öğün alışkanlığı insülin direncinin önüne geçilmesi ve kilo kaybı için dinamik bir alışkanlıktır. Hastanın ferdi alımı ve zevkleri kıymetlendirilerek , glisemik indeksi düşük bulunması ve/ yahut taşınması kolay yiyecekler tercihleri bireylere sunulabilir.Taze kuru meyve yanında yağsız süt- yoğurt , peynir ve tam tahıl ekmekleriyle hazırlanmış tost yahut sandviç tercihleri, bulunması ve taşınması kolay olduğu için kepekli grisini yahut bisküviler bunların yanına öğünü zevkli hale getirmek için ayran yahut kefir tercihleri sunularak, beslenme alışkanlığına ara öğün sisteminin getirilmesi sağlanabilir.
Tartı kaybının sağlanabilmesi için güç istikrarının negatif bir istikrara oturtulması gerekir , bu yüzden ana öğünlerde bireyin tüketim alışkanlıklarının hikayesinin uygun alınarak öğünlerde enerjiyi yükselten besinlerin neler olduğu ve bunların porsiyonlanmasının nasıl yapılacağı örneklerle ölçülerle belirtilerek sebepleri açıklanarak anlatılması besin seçiminin yapılması sırasında bireyi bilinçlendirir.Yağın yüksek güç bedelinden ve trigliserit üzerindeki tesirlerinden bahsedilerek yağ seçiminde likit yağlara geçilmesi ve likit yağda olsa gereklilik kadar kullanılması gerektiği beslenme eğitimi sırasında hastaya kesinlikle anlatılmalıdır.Tat konusunda ıstırap çeken bireylere trans yağ içermeyen yarı katı yağların ölçüsü belirtilerek likit yağlarla karıştırılarak ortalama bir tat-denge sağlanarak alışkanlık değiştirmesine yardımcı olunabilir.
Tartı kaybını sağlayabilmek ,HDL kolesterolünü yükseltebilmek için egzersiz alışkanlığı gerekmektedir. Egzersiz alışkanlığını sağlayabilmek küçük kısa yürüyüşler tavsiye edilebilir.Yürümek yahut egzersiz yapmakta zorlanan bireylere, adım sayar tavsiyesiyle gündelik adım sayılarını takip etmeleri bunu devranla artırarak günlük adım sayılarının onbin adıma çıkarılması ,uzun lakin efektif bir metottur.Adım sayısı takibi bireyin gün içine yerleştirebileceği ve uzun devirde yapıldığı için alışkanlığın sürdürülebilmesi açısından da başarılı olmaktadır.
Kan basıncının düşürülmesi için, yük kaybetmek ve dikkatli hudutlu sodyum tüketimi gerekmektedir. Tuzsuz diyetler umumide bireyleri zorlar. Tuz alternatifi olarak salatada tuz içermeyen yağı düşük soslar tavsiye edilebilir.1 tatlı kaşığı zeytinyağına 1 tatlı kaşığı kadar su, limon ve sirke içeren soslar sayesinde salatadan gelecek sodyum ölçüsünü düşürebilir. Yemeklere konulacak tuzlar konusunda bireyler beslenme tedavisi sırasında kesinlikle bilgilendirilmeli, tuzu azaltmak için baharatlar ve yeşil yapraklı ( nane- kekik-dereotu ) üzere yiyeceklerle yemeğin tadını dengeleyebilme yolları kullanılabilir.Kan basıncının denetimi için likit özelliklede su tüketiminin ehemmiyeti beslenme tedavisi sırasında anlatılmalı , su içmeyi sağlamak, kolaylaştırmak için hastayla birlikte stratejiler geliştirilmelidir.Bitki çayları tavsiye edilebileceği üzere suyun tüketimini kolaylaştırmak için suyun içine bir dilim limon kabuğu koymak yahut bir ölçü limon suyu ek etmek ,susuzluk hissinin çay kahveyle yatıştırılması bölgesine su içimine bireyi teşvik etmek bu alışkanlığı sağlamada yardımcı olabilir.
Trigliserit ve hdl kolesterolünün beklenen sonlara düşmesi için, katı yağların tarafına likit yağ , hayvansal besinlerden gelen katı yağ alımını azaltmak içinde yağsız yahut yağı azaltılmış süt eserleri tüketimi desteklenmelidir. Yağsız süt eserlerinde tat derdine mukabilde sütü ve yoğurdu taze meyve ilavesiyle tüketmek tercih edilebilir.Şeftali doğranıp tüketilen yağsız yoğurt mevsim itibariyle güzel bir seçenek olabilir.Et- tavuk eserlerinde kas eti kısmı tüketimi yağ nispetini düşürür. Bu besinlerin besin hazırlamaya başlanmasıyla bir arada yağlı kısımlarından ayrılarak pişirilmesi ve pişirilme sırasında yağ tercihi noktasına zerzevat zerzevat suları eşliğinde pişirilmesi günlük doymuş yağ tüketimini azaltmayı sağlar.
İnsülin direncini sisteme sokmak için ara öğün alışkanlığından bahsetmiştim.Ara öğünlerle bir arada yalın karbonhidrat tüketiminin azaltılması insülin direncini ,bozulmuş plazma glukoz seviyelerini nizama sokmaya yardımcı olmaktadır.Beyaz un ve beyaz unla yapılan mamüller mekanına , tam tahıllardan yapılmış ekmek, makarna, kepekli pirinç, müsliler tercih edilebilir. Bunlarla ilgili değişik tarifler hazırlanarak tüketimi hastaya sevdirilmeye çalışılabilir. Şeker ve şeker içeren eserler alanınaysa tatlandırıcı tüketimi önerilebilir. Kaynatılabilen tatlandırıcılarla yapılan sütlü tatlılarla, kompostularla menüye renk getirilebilir.
Posa tüketimin artması ,plazma glukozunu istikrara sokmakta ,trgliserit ve kan basıncının denetiminde ve kilo kaybında kıymetlidir. Günlük posa tüketimi 25-30 gram arasında olmalıdır.Günde beş porsiyon çiğ-pişmiş zerzevat meyve tüketiminin kıymeti beslenme tedavisi sırasında altı çizilerek anlatılmalıdır.Tam tahıl ve kepekli eserlerin posa içeriklerinin yüksek , glisemik indekslerinin düşük olması sebebiyle günlük beslenme sisteminde taraf alması gerektiği , besin hazırlama-pişirme sırasında nasıl kullanılacakları bireylere kesinlikle anlatılmalıdır.Kurubaklagiller hem klâsik lezzetlerimiz arasında kolay tüketilen besinlerden olduğundan hem de güçlü posa içerikleri sayesinde haftada iki sefer soframızda nokta bulabilir.Sıcak kap yemeği olarak kullanılabildikleri üzere piyaz biçiminde soğuk salata üzere de tüketilebilir.
Beslenme alışkanlığı, hayat stili değişikliği oluşturmak zordur. Düzenli- denetimli beslenme takibi ve danışmanlığı altında bireylere alternatif sunarak, pişme sunum teknikleri değiştirilerek , yarar zararlarından bahsedilerek uzun süreçte başarılabilir.Alışkanlıkların değişmesi için bireye devir tanımak , yol göstermek , alternatif sunmak gidilen yolun kolaylaşmasını sağlayacaktır.
