Hava açık üzere görünüyor ancak tekrar de meskenden çıkmadan evvel son bir sefer hava durumunu denetim ediyor ve o gün yağış olacağını öğrendiğimiz için ne olur ne olmaz diye yanımıza bir şemsiye alıyoruz. Artık hava durumunu varsayımları günlük hayat rutinimizin ayrılmaz bir kesimi haline geldi. Uzun yıllardır yapılan hava durumu varsayımlarının meteoroloji ismi verilen bir bilim haline gelmesi ise oldukça yakın bir vakitte gerçekleşti.
Dünya çapında pek çok bilim insanı, pek çok farklı araç ve usul ile hava durumu kestirimi yapıyor. Binlerce yıldır yapılan bu varsayımların meteoroloji bilimi ile belli kurallar çerçevesine alınması ise lakin teknolojinin gereğince gelişmesi ile mümkün oldu. Pekala ne oldu da hava durumu iddiaları bizim için bu kadar kıymetli hale geldi? Gelin meteoroloji nedir, ne işe yapar sorusu üzerinden hava durumu iddialarının tarihi seyahatine yakından bakalım.
Meteoroloji nedir, ne iş yapar? Tarihi ve kıymeti:
Meteoroloji nedir?
Meteoroloji bilimi ne iş yapar?
Meteoroloji tarihi ne vakit başladı?
Meteoroloji hayatımız için neden bu kadar değerli?
Meteoroloji, hava durumu iddialarını nasıl yapıyor?
Temelden başlayalım; meteoroloji nedir?
Türkçeye hava bilgisi ya da hava bilimi olarak çevirebileceğimiz meteoroloji, lisanımıza Fransızca météorologie kelimesinden geçmiştir. Meteoroloji; hava modelleri oluşturarak hava durumunu ve iklim değişikliklerini tespit etmek hedefiyle Dünya atmosferinin alt ve üst katmanlarının pek çok farklı metot kullanılarak incelendiği bir bilimdir.
Günlük hayatta hava durumu iddiası olarak bahsediyor olsak bile dikkat ederseniz tarifte iddia değil, tespit sözü geçiyor. Zira meteoroloji, pek çok farklı değişken olsa bile yapılan ayrıntılı incelemeler sonucu hava durumunu birden fazla vakit nokta atışı halde tespit edebilmektedir. Yerel değişiklikler olsa bile bilhassa askeri gereksinimler için tespit edilen hava durumu, dakika bazında bile doğruluk göstermektedir.
Meteoroloji bilimi ne iş yapar?
Hava durumu dediğimiz tabiat olayları, Dünya atmosferinin en alt katmanında yaşanır. Yeryüzünün 10 kilometre üstünde olan bu katmanda rüzgar, bulut ve su buharı üzere pek çok farklı etmene nazaran değişen olaylar sonucunda yağmur yağar, kar yağar, dolu yağar, güneş açar, rüzgar çıkar; yani hava durumu olarak isimlendirdiğimiz olaylar yaşanır.
Meteoroloji biliminin işi ise tam olarak bu etmenleri takip etmektir. Şöyle bir gökyüzüne baktığımız vakit bile ileride bir bulut olduğunu, rüzgarın onu bize hakikat yönlendirdiğini ve birkaç dakika içinde yağmur yağacağını anlıyoruz. Meteorolog olarak isimlendirilen bilim insanları da tam olarak buna benzeri ancak çok daha gelişmiş formüllerle müşahedeler yapıyorlar.
Dünya atmosferinin en alt katmanında bulunan katmanda günlük hava durumu olayları yaşanıyor. Daha üst katmanlarda yaşanan olaylar ise bugün iklim değişikliği ismini verdiğimiz ve muhtemelen insanlığın sonunu getirecek değişikliklere neden oluyor. Meteoroloji bilimi hem bu günlük hava durumu olaylarını hem de geniş çapta ve uzun vadede tesirli olacak iklim değişikliklerini takip eder.
Meteoroloji tarihi ne vakit başladı?
Hiç de şaşırtan olmayan bir halde, meteoroloji biliminin de temelleri Antik Yunan’da atılmıştır. Hem de hayli tanıdık biri tarafından; Aristoteles. Tarihin en kıymetli filozoflarından biri olarak kabul edilen Antik Yunan’da yaşamış Aristoteles’in, milattan evvel 430 yılında kalem aldığı düşünülen Meteorologica isimli bir yapıtı bulunuyor.
Aristoteles’in Meteorologica isimli yapıtında o devrin hava olaylarından ve iklim durumundan detaylı olarak bahsediliyor. Yapıtın ismi, Yunanca yukarıdaki bir şey anlamına gelen meteoron kelimesinden türetilmiştir. Günümüz meteoroloji biliminin epeyce temel bir anlatısına sahip olsa da meteoroloji tarihinin Aristoteles’in Meteorologica isimli yapıtıyla başladığını söylemek mümkün.
Yüzlerce yıl boyunca insanlık pek gelişmedi ve hava durumu iddialarını Meteorologica’da anlatıldığı üzere yapmaya devam etti. Ta ki 17. yüzyılda barometre ve termometre icat edilene kadar. Bu iki icat ile birlikte artık bilim insanları, çok daha ayrıntılı incelemeler ve müşahedeler yapar hale geldiler. Çağdaş teknolojinin gelişmesi ile birlikte, yapılan çalışmalar çok daha ayrıntılı ve nokta atışı hale geldi.
Meteoroloji hayatımız için neden bu kadar değerli?
Elbette devletler ve özel şirketler, trilyonlarca dolarlık meteoroloji yatırımlarını sadece biz işe giderken ıslanmayalım ya da içlik giymeyi unutmayalım diye yapmıyorlar. Kolay müşahedeler ile meteoroloji kestirimlerinin yapıldığı periyotta hava durumu, tarım için son derece kıymetliydi. Lakin meteorolojinin bir bilim haline gelmesinin ve çalışmalar için yatırım yapılmasının nedeni, hiç de şaşırtan olmayan bir halde, savaşlardır.
Güçlü savaş uçaklarının ve okyanusları aşacak güçte gemilerin üretilmesi ile birlikte bu araçların seyir rotalarının gözlemlenme muhtaçlığı ortaya çıktı. Büyük yatırımlar sonucu üretilen bu araçların beklenmedik bir fırtınanın ortasında kalmasını ya da sisli bir havaya denk gelerek gereğince insan öldürememesini kimse istemediği için hava durumu hakkında yapılan çalışmalar arttırıldı.
Meteorolojinin çağdaşlaşması ise 1950’li yıllarda bilgisayarların kullanılması ile başladı. 1990’lı yıllarda atmosfere gönderilen uydular sayesinde de hava durumu varsayımları iddia olmaktan çıktı ve tespit haline geldi. Bugün hava durumunun bu kadar değerli olmasının nedeni ise ticari uçuşlar, deniz seyahatleri ve uzay çalışmalarıdır.
Her vakit olduğu üzere günümüzde de hava durumu iddiaları elbette insanlar ve tarım odaklı bir çalışma izliyor. Fakat bundan çok daha kıymetlisi dakika başı vızır vızır kalkan uçakların rotalarıdır. Misal bir durum ticari ya da öteki gemi seyahatleri ve elbette uzay çalışmaları için de geçerlidir. Meteorolojinin askeri operasyonlar için değeri de hala birebirdir.
Meteoroloji, hava durumu kestirimlerini nasıl yapıyor?
Daha evvel buradaki yazımızda tüm ayrıntılarıyla anlattığımız üzere hava durumu kestirimleri; sıcaklık, basınç, nem ve rüzgar suratı üzere atmosfer hareketlerinin ve iklim tesirlerinin anlık olarak takip edilmesi ile yapılıyor. Bu hareketleri tespit eden sayısız yer radarı, hava balonu, uydu ve okyanus şamandırası var.
Tüm bu atmosfer hareketlerini ve iklim tesirlerini takip eden aygıtlar, anlık olarak sayısız data gönderiyorlar. Alınan bu datalar ulusal ve memleketler arası meteoroloji istasyonlarında toplanıyor. Üniversitelerde, özel şirketlerde ve devlet kuruluşlarında bulunan bilgisayarların özel yazılımları tüm dataları tahlil ederek ortaya bir sonuç çıkarıyor.
Bu noktada bir parantez açarak meteorologların hakkını teslim etmek gerekiyor. Zira her ne kadar detaylı tahliller ve bilgi işlemeleri bilgisayarlar tarafından yapılıyor olsa da tüm bu sistemi bir meteorolog hazırlar ve yeniden son kararı uzman bir meteorolog verir. Pek çok farklı aygıttan elde edilen sayısız bilginin işlenmesi için gerekli modeller de yeniden bu uzmanlar tarafından hazırlanır.
Günlük hayat rutinimizin ayrılmaz bir modülü olan hava durumu kestirimlerini aldığımız meteoroloji nedir, ne iş yapar soruları üzerinden meteorolojinin tarihi seyahatinden bahsettik. Tabiat ve teknoloji bağlantısı hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.