Osmanlı Devleti, yüzlerce yıl boyunca dünyanın bir dört yanında uygunuyla kötüsüyle karar sürmüş güçlü bir imparatorluktur. Bu mükemmel güç sırf askeri muvaffakiyetten gelmiyordu, Osmanlı pek çok farklı mevzuda da periyodun öncülerinden olmuştur. Bu öncü isimlerden bir tanesi ise Mimar Sinan’dır. Mimar Sinan, Osmanlı seferleri ile birlikte bilinen bütün dünyayı gezerek hem oraları görmüş hem de oralarda değerli eserler bırakmıştır.
Mimar Sinan uzun bir hayat yaşadı ve bu hayatın hakkını verdi. Bir an olsun kibre kapılmayan mütevazi yapısıyla bilinen ve Koca Sinan unvanını almasına karşın bu karakterini hiç bozmayan Sinan, sırf hoş eserler yaratmamış birebir vakitte halkın refahını düşünerek pek çok sokak çalışmasına da şahsen imza atmıştır. Gelin Mimar Sinan kimdir yakından bakalım ve başarılarla dolu hayatında yaptığı kıymetli yapıtları görelim.
Mimar Sinan kimdir? Birinci Anadolu devşirmelerinden:
Osmanlı Devleti’nde uzun yıllar uygulanan devşirme sistemini bilirsiniz. Rumeli bölgesinde yaşayan gayrimüslim çocuklar küçük yaşta ailelerinden alınır, yetiştirilir ve değerli görevlere getirilirlerdi. Yavuz Sultan Selim devrinde bu sistemin Anadolu’da uygulanmasına karar verildi. Devşirme sisteminin uygulandığı birinci vakitlerde devşirilenlerden bir tanesi de Sinan isimli bir çocuktu.
Sinan, 1488 ya da 1490 yılında Kayseri’de doğmuş ve burada yaşayan bir çocuktur. Sinaneddin Yusuf ya da Abdulmennan oğlu Sinan üzere isimlerle de anılan Sinan’ın kökenleri tam olarak bilinmiyor. Kayseri’nin Ağırnas ilçesinde yaşayan Sinan’ın Rum, Ermeni ya da Hıristiyan Türk olabileceği söyleniyor. Kim olursa olsun, İstanbul’a geldiğinde işler onun için oldukça değişiyor.
Genç yeniçeri Sinan:
1511 yılında Yavuz Sultan Selim vaktinde İstanbul’a gelen Sinan, Yeniçeri Ocağı’na acemi oğlanların ortasına alındı. Yavuz periyodu Osmanlı’nın en süratli dönemlerindendir, asker kışlada durmaz. Yeniçeri Sinan evvel 1514 yılındaki Çaldıran Savaşı’na sonra da 1517 yılındaki Mısır seferine katıldı.
Kanuni Sultan Süleyman’ın tahta geçmesi sonrası yapılan 1521 yılındaki Belgrad seferine ve 1522 yılındaki Rodos seferine katılan Sinan, 1526 yılında gerçekleşen Mohaç Meydan Muharebesi’ndeki muvaffakiyetleri nedeniyle Acemi Oğlanlar Yayabaşı yani bölük kumandanı olarak terfi ettirildi.
Van Gölü aşılıyor, Sinan başmimar oluyor:
Sinan, her vakit Mimar Sinan’dı. Zira orduda sırf savaşacak askerlere değil, bu ordunun lojistiğini sağlayacak insanlara da muhtaçlık vardır. Bu gereksinim 1533 yılında hayati bir halde ortaya çıktı. İran seferi yapılıyordu ve ordunun Van Gölü’nü aşması gerekiyordu. Sinan, iki hafta üzere kısa bir müddette üç tane kadırga yaparak ordunun karşıya geçmesini sağladı. Bu başarısı ona Hasekilik unvanını kazandırdı.
Haseki Mimar Sinan, 1537 yılında yapılan Korfu ve Pulya seferleri ile 1538 yılındaki Moldova seferine katıldı. Karaboğdan seferi sırasında ise Sinan’ın mukadderatı değişti. Prut Nehri’nin geçilmesi gerektiği vakit Mimar Sinan on gün üzere inanılmaz kısa bir müddette koca bir ordunun geçeceği bir köprü yaptı. Bu başarısı ona 49 yaşında Başmimar unvanını kazandırarak sarayın yolunu açtı.
Başmimar Sinan, Türk mimarisini baştan yazıyor:
Mimar Sinan, 1538 yılında başmimar oldu lakin daha evvel de pek çok kıymetli mimari eser vermişti. Bunlar ortasında Halep’te yaptığı Hüsreviye Külliyesi, Gebze’de yaptığı Çoban Mustafa Külliyesi ve İstanbul’da Hürrem Sultan’ın yaptırdığı Haseki Külliyesi son derece değerlidir. Halep’teki külliyeye yapılan ince dokunuşlar, onun İznik ve Bursa’daki yapılara benzeri olmasını sağlayarak Osmanlı şeklini devletin farklı noktalarında da kendini gösterir hale getirilmiştir.
Başmimar olduktan sonra imza attığı üç eser ise onun mimarlık sanatındaki gelişimini göstermesi açısından son derece kıymetlidir. Bunlardan bir tanesi olan Şehzadebaşı Camii ve etrafındaki külliye, kendine has bir biçime sahip olmakla kalmamış sonrasında yapılan mescitler için de örnek teşkil etmiştir. Bu mescitte dört yarım kubbe vardır ve ortalarında merkezi bir kubbe bulunur.
1550 ile 1557 yılları ortasında yapılan ve bugün bile hepimizin hayranlıkla izlediği Süleymaniye Camii için Mimar Sinan, kalfalık yapıtı olduğunu söylemiştir. Kendisinin de ustalık yapıtım olarak isimlendirdiği ve otoritelerin de gerçek bir başyapıt olarak gördüğü Edirne’de bulunan Selimiye Camii yapıldığında Mimar Sinan 86 yaşındaydı.
Sinan: Kıymetsiz ve muhtaç kul
Mimar Sinan’ı hepimiz bu büyük yapıtları ile tanıyoruz lakin kendisi ismini tarihe altın harflerle yazdırmak isteyen biri değildi. Onun en büyük ve tahminen de tek gayesi, bölgede yaşayan halkın refahını arttırmak ve İstanbul’un hem inançlı olmasını hem de hoş görünmesini sağlamaktı. Büyükçekmece Köprüsü’nde kazılı olan mühründen, Mimar Sinan’ın ne kadar mütevazi bir insan olduğunu anlıyoruz;
El-fakiru l-Hakir Ser Mimaranı Hassa
Değersiz ve Muhtaç Kul, Saray Özel Mimarlarının Başkanı
Mimar Sinan, başmimar olarak misyon yaptığı müddet boyunca İstanbul sokaklarının darlığı nedeniyle oluşacak yangın tehlikesini ortadan kaldırmaya çalıştı, şehrin kaldırımlarını halk için uygun hale getirdi, caddelerin genişliği üzerine çalıştı, lağımların insan sıhhatine uygun olması için çalışmalar yaptı ve tahminen de en kıymetlisi, İstanbul’un bozulmaması için elinden geleni yaptı.
Ayasofya’nın daha uzun yıllar ayakta kalması Mimar Sinan’ın en büyük isteğiydi. Bu nedenle yapının kubbesini onararak destekli duvarlar yaptı. Binlerce yıllık kültüre konut sahipliği yapan İstanbul’un yeni yapılarla kirlenmesini istemeyen Mimar Sinan, Zeyrek Camii ve Rumeli Hisarı üzere değerli yapıtların etrafında imgeyi bozan pek çok dükkanı ve meskeni yıktırdı. Sinan’ınki gerçek bir sevdaydı.
Koca Sinan kendi elleriyle yaptığı türbeye defnedildi:
Kayseri’de küçük bir köyde doğan Sinan, Yasal Sultan Süleyman’ın ona verdiği Koca Sinan lakabıyla 1588 yılında hayatını kaybetti. Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim, III. Murat periyotlarında başmimar olarak misyon yapmış olan Sinan öldüğünde Süleymaniye Camii’nin yanına kendi yaptığı son derece sade bir türbeye defnedildi.
Mimar Sinan öldüğü vakit geride 81’i cami, 55’i medrese, 51’i mescit, 48’i hamam, 36’sı saray, 20’si kervansaray, 17’si türbe, 17’si imarethane, 8’i mahzen, 8’i köprü, 5’i su yolu, 3’ü hastane olmak üzere toplam 375 tane eser bırakmıştır. Kendisinin de ustalık yapıtım dediği Selimiye Camii, Dünya Kültür Mirası listesindedir. Kendisinin en ünlü yapıtlarından kimileri şunlardır;
- Süleymaniye Camii
- Haseki Külliyesi
- Haseki Camii
- Selimiye Camii
- Eski Valide Camii
- Mihrimah Sultan Külliyesi
- Mihrimah Sultan Camii
- Şehzade Camii
- Cihangir Camii
- Şah Sultan Camii
- Rüstem Paşa Camii
- Sokollu Mehmed Paşa Külliyesi
- Sokollu Mehmed Paşa Köprüsü
- Kılıç Ali Paşa Camii
- Gazi Ahmet Paşa Camii
Mimar Sinan'ın yapıtlarının bu kadar sağlam oluşunun altında yatan sebepleri okumak isterseniz: