namazın anahtarı temizliktir hadisindeki anlam
TEMİZLİK
Kur'anı Kerim'in bircok ayetinde, Hz Peygamber'in hadislerinde ve ornek hayatında temizliğin onemi ve gerekliliği uzerinde ısrarla durulmuş, genel anlamda temizlik ve ibadet amaclı temizlikle ilgili birtakım ilke ve olculer getirilmiş ve temizlik bazı ibadetler icin on şart sayılmıştır Bu, İslam dininin dunya hayatına hem ahirete uzanan bir kopru olması hem de insanın yaratılışından beklenen ulvi gaye ve hikmetlerin gercekleşme alanı olması cihetleriyle onem vermesinin, insan hayatını maddi ve manevi yonleriyle bir butun halinde ele almasının ve neticede bu hayatı duzene koymada ferde yardımcı olmasının tabii bir sonucudur Cunku din, ozu itibariyle manevi kirlerden arınma, Allah'ı tanıma, O'na itaat ve ibadet etmeden ibaret gibi gorunse de ruhun yucelişi ve insanın boyle manevi bir bağlantı ortamına gecebilmesi icin insanı cevreleyen fizik şartların da buna uygun olması gerekir İbadet hayatıyla ve manevi temizlenme ile beden ve cevre temizliği arasında sıkı bir bağın kurulması hatta Kur'an'da temizlikten, hem maddi hem de manevi temizliği kapsayacak şekilde genel bir anlatımla soz edilmesi boyle bir anlam taşır Ote yandan İslam dini ferdin ahiret kadar dunya hayatında da her yonden mutlu ve huzurlu olmasını arzu ettiği, muslumanların sağlıklı ve guvenli bir toplum oluşturmasını dini hayat icin adeta on şart mesabesinde gerekli gorduğu icin, başta beden temizliği olmak uzere maddi temizliği de dini mukellefiyet kapsamında gormuş, bu konuda ferde bir dizi odev ve sorumluluk yuklemiştir
İslam kulturunde genel anlamdaki temizlik ile ibadet amaclı temizlik birbirini tamamlar ve birlikte bir anlam ifade eder Bu sebeple İslam bilginleri temizliği maddi temizlik, hukmi temizlik ve manevi temizlik şeklinde uc safhalı bir faaliyet olarak gormuşlerdir Beden, elbise ve cevre temizliği şeklinde ifade edilebilecek olan maddi temizliğin de, genelde ibadete hazırlık ve on şart olarak, kimi durumda ibadet olarak değerlendirilmiş olması, ona, İslam kulturunde bir ibadet iceriği kazandırıldığını gosterir Abdest ve gusul, hukmi temizlik kademesidir Ucuncu kademede ise kişinin uzuvlarını gıybet, yalan, haram yemek, mala hıyanet etmek gibi gunahlardan, kalbini haset, kibir, gosteriş, hırs ve benzeri kotu huy ve hastalıklardan, hatta benlik ve bilincini Allah'ın gayrısından (masiva) temizlemesi gelir Muslumanın kademe kademe arınması ve temizlenmesi, Allah'ın huzuruna boyle bir safiyet ve arılıkla cıkması oğutlenir
Maddi temizlik İslam dininin fevkalade onem atfettiği bir konudur Kur'anı Kerim'de cevrenin ve ibadet yerinin temizliğinden soz edilir, Allah'ın temizlik konusunda titizlik gosterenleri sevdiği bildirilir (elBakara 2125; etTevbe 9108; elHac 2226) Hz Peygamber de Temizlik imanın yarısıdır(Muslim, “Taharet, 1), Allah temizdir, temizliği sever(Tirmizi, “Edeb, 41), Namazın anahtarı temizliktir(EbU DavUd, “Salat, 73; Tirmizi, “Taharet, 3) buyurmuş; değişik vesilelerle beden ve cevre temizliğini emretmiş veya tavsiye etmiş, bu konuda davranışlarıyla ashabına ve butun muslumanlara ornek olmuştur İslam'ın bu ısrarlı takibi neticesinde temizlik muslumanların hayatına dini yonu de bulunan bir kultur ve gelenek olarak yerleşmiş, fıkıh kitaplarının ilk bolumunu temizlik (taharet) konusu teşkil etmiştir Bu bolumde ibadetlere hazırlık mahiyetinde ve onların on şartı olan abdest, gusul, teyemmum gibi hukmi temizliğin yanı sıra suların temizliği, dinen ve maddeten pis (necis) sayılan şeyler, temizlenme usulleri gibi konuların da ayrıntılarıyla ele alındığı gorulur Gorunur kir ve pisliklerin giderilmesi necasetten taharet, abdestsizlik durumunun kaldırılması ise hadesten taharetolarak adlandırılır Her iki tur temizlik de ibadete hazırlık olmakla birlikte aralarında mahiyet farkı olduğu acıktır Bu farkı gostermek uzere Turkce ilmihal kitaplarında birincisine maddi temizlik, ikincisine dini temizlikveya manevi temizlikdenilmiştir Her iki nitelendirme eksik olduğu gibi yanlış anlaşılmaya da musaittir
İslam dini, beden ve elbise temizliğini emrettiği gibi, kalp ve gonul temizliğini de emretmiştir Beden ve elbise temizliği, gorunen kir ve pisliklerin temizlenmesi anlamına gelir ve buna maddi(dış) temizlik denir Dinimizin, uzerinde daha onem ve titizlikle durduğu temizlik ise kalp ve gonul (ic) temizliğidir Kalbin temizliği, dunyevi ilişkiler boyutunda, insanın hemcinslerine karşı kotuluk, kin ve haset gibi olumsuz duygulara kalbinde yer vermemesi, aksine iyilik ve hoşgoruyu ilke edinmesi anlamına geldiği gibi, tasavvufi boyutta, kalbin masivadan arınması anlamına gelir ki her iki boyutuyla kalbin temizlenmesi, gercekbir temizliktir Bununla birlikte kalpten giderilen şey duyularla algılanır bir kir olmadığı icin bu temizlik, maddi olmayan anlamında manevitemizlik olarak nitelendirilmiştir İslam dini gerek maddi, gerekse manevi temizliği onemle ve ısrarla emrettiğinden, bu iki tur temizlik icin en genel anlamda dini temizliknitelemesini yapmak da mumkundur Ucuncu bir temizlik ceşidi ise, ozellikle namaz ibadeti icin ongorulen ve fıkıh kitaplarında hadesten taharetolarak isimlendirilen ibadet amaclı temizliktir Bu tur temizlik, mahiyetce bahsi gecen iki tur temizlikten farklı olduğu icin bunun isimlendirilmesinde bazı sıkıntılar yaşanmıştır Maddi ve manevi temizliğin dinin emri olduğu ikinci plana duşurulecek şekilde, sadece bunun dini temizlikolarak isimlendirilmesi uygun değildir Cunku, dini temizlikifadesinin, hem maddi (dış) temizlik hem manevi (ic) temizlik hem de ibadet icin ongorulen bu ozel temizlik turunu icine alacak şekilde kullanılması mumkundur İbadet amaclı temizliğin, hukmi temizlikolarak nitelendirilmesi de eksik olup bazı zorluklar taşımaktadır Cunku hukmi temizlikifadesi, esasında, gercek temizlikmukabili olarak kullanılmakta, dolayısıyla gercek temizliği icermemektedir Halbuki abdest ve gusul, ibadet amaclı olmakla birlikte gercek temizliği icermektedir Bu bakımdan hukmi temizlikifadesi, sadece ibadet amaclı olmakla birlikte gercek temizlik icermeyen teyemmumicin kullanılabilir
Diğer temizlik turlerinden ayırmak uzere, ibadete hazırlık olduğu icin vesile ibadet olarak kabul edilen abdest, gusul ve teyemmum icin, ibadet temizliğiveya ibadet amaclı temizliktabirini kullanmak daha doğru ise de, yaygın kullanıma uyarak hukmi temizlikifadesini kullanmayı şimdilik surdureceğiz
TEMİZLİK
Kur'anı Kerim'in bircok ayetinde, Hz Peygamber'in hadislerinde ve ornek hayatında temizliğin onemi ve gerekliliği uzerinde ısrarla durulmuş, genel anlamda temizlik ve ibadet amaclı temizlikle ilgili birtakım ilke ve olculer getirilmiş ve temizlik bazı ibadetler icin on şart sayılmıştır Bu, İslam dininin dunya hayatına hem ahirete uzanan bir kopru olması hem de insanın yaratılışından beklenen ulvi gaye ve hikmetlerin gercekleşme alanı olması cihetleriyle onem vermesinin, insan hayatını maddi ve manevi yonleriyle bir butun halinde ele almasının ve neticede bu hayatı duzene koymada ferde yardımcı olmasının tabii bir sonucudur Cunku din, ozu itibariyle manevi kirlerden arınma, Allah'ı tanıma, O'na itaat ve ibadet etmeden ibaret gibi gorunse de ruhun yucelişi ve insanın boyle manevi bir bağlantı ortamına gecebilmesi icin insanı cevreleyen fizik şartların da buna uygun olması gerekir İbadet hayatıyla ve manevi temizlenme ile beden ve cevre temizliği arasında sıkı bir bağın kurulması hatta Kur'an'da temizlikten, hem maddi hem de manevi temizliği kapsayacak şekilde genel bir anlatımla soz edilmesi boyle bir anlam taşır Ote yandan İslam dini ferdin ahiret kadar dunya hayatında da her yonden mutlu ve huzurlu olmasını arzu ettiği, muslumanların sağlıklı ve guvenli bir toplum oluşturmasını dini hayat icin adeta on şart mesabesinde gerekli gorduğu icin, başta beden temizliği olmak uzere maddi temizliği de dini mukellefiyet kapsamında gormuş, bu konuda ferde bir dizi odev ve sorumluluk yuklemiştir
İslam kulturunde genel anlamdaki temizlik ile ibadet amaclı temizlik birbirini tamamlar ve birlikte bir anlam ifade eder Bu sebeple İslam bilginleri temizliği maddi temizlik, hukmi temizlik ve manevi temizlik şeklinde uc safhalı bir faaliyet olarak gormuşlerdir Beden, elbise ve cevre temizliği şeklinde ifade edilebilecek olan maddi temizliğin de, genelde ibadete hazırlık ve on şart olarak, kimi durumda ibadet olarak değerlendirilmiş olması, ona, İslam kulturunde bir ibadet iceriği kazandırıldığını gosterir Abdest ve gusul, hukmi temizlik kademesidir Ucuncu kademede ise kişinin uzuvlarını gıybet, yalan, haram yemek, mala hıyanet etmek gibi gunahlardan, kalbini haset, kibir, gosteriş, hırs ve benzeri kotu huy ve hastalıklardan, hatta benlik ve bilincini Allah'ın gayrısından (masiva) temizlemesi gelir Muslumanın kademe kademe arınması ve temizlenmesi, Allah'ın huzuruna boyle bir safiyet ve arılıkla cıkması oğutlenir
Maddi temizlik İslam dininin fevkalade onem atfettiği bir konudur Kur'anı Kerim'de cevrenin ve ibadet yerinin temizliğinden soz edilir, Allah'ın temizlik konusunda titizlik gosterenleri sevdiği bildirilir (elBakara 2125; etTevbe 9108; elHac 2226) Hz Peygamber de Temizlik imanın yarısıdır(Muslim, “Taharet, 1), Allah temizdir, temizliği sever(Tirmizi, “Edeb, 41), Namazın anahtarı temizliktir(EbU DavUd, “Salat, 73; Tirmizi, “Taharet, 3) buyurmuş; değişik vesilelerle beden ve cevre temizliğini emretmiş veya tavsiye etmiş, bu konuda davranışlarıyla ashabına ve butun muslumanlara ornek olmuştur İslam'ın bu ısrarlı takibi neticesinde temizlik muslumanların hayatına dini yonu de bulunan bir kultur ve gelenek olarak yerleşmiş, fıkıh kitaplarının ilk bolumunu temizlik (taharet) konusu teşkil etmiştir Bu bolumde ibadetlere hazırlık mahiyetinde ve onların on şartı olan abdest, gusul, teyemmum gibi hukmi temizliğin yanı sıra suların temizliği, dinen ve maddeten pis (necis) sayılan şeyler, temizlenme usulleri gibi konuların da ayrıntılarıyla ele alındığı gorulur Gorunur kir ve pisliklerin giderilmesi necasetten taharet, abdestsizlik durumunun kaldırılması ise hadesten taharetolarak adlandırılır Her iki tur temizlik de ibadete hazırlık olmakla birlikte aralarında mahiyet farkı olduğu acıktır Bu farkı gostermek uzere Turkce ilmihal kitaplarında birincisine maddi temizlik, ikincisine dini temizlikveya manevi temizlikdenilmiştir Her iki nitelendirme eksik olduğu gibi yanlış anlaşılmaya da musaittir
İslam dini, beden ve elbise temizliğini emrettiği gibi, kalp ve gonul temizliğini de emretmiştir Beden ve elbise temizliği, gorunen kir ve pisliklerin temizlenmesi anlamına gelir ve buna maddi(dış) temizlik denir Dinimizin, uzerinde daha onem ve titizlikle durduğu temizlik ise kalp ve gonul (ic) temizliğidir Kalbin temizliği, dunyevi ilişkiler boyutunda, insanın hemcinslerine karşı kotuluk, kin ve haset gibi olumsuz duygulara kalbinde yer vermemesi, aksine iyilik ve hoşgoruyu ilke edinmesi anlamına geldiği gibi, tasavvufi boyutta, kalbin masivadan arınması anlamına gelir ki her iki boyutuyla kalbin temizlenmesi, gercekbir temizliktir Bununla birlikte kalpten giderilen şey duyularla algılanır bir kir olmadığı icin bu temizlik, maddi olmayan anlamında manevitemizlik olarak nitelendirilmiştir İslam dini gerek maddi, gerekse manevi temizliği onemle ve ısrarla emrettiğinden, bu iki tur temizlik icin en genel anlamda dini temizliknitelemesini yapmak da mumkundur Ucuncu bir temizlik ceşidi ise, ozellikle namaz ibadeti icin ongorulen ve fıkıh kitaplarında hadesten taharetolarak isimlendirilen ibadet amaclı temizliktir Bu tur temizlik, mahiyetce bahsi gecen iki tur temizlikten farklı olduğu icin bunun isimlendirilmesinde bazı sıkıntılar yaşanmıştır Maddi ve manevi temizliğin dinin emri olduğu ikinci plana duşurulecek şekilde, sadece bunun dini temizlikolarak isimlendirilmesi uygun değildir Cunku, dini temizlikifadesinin, hem maddi (dış) temizlik hem manevi (ic) temizlik hem de ibadet icin ongorulen bu ozel temizlik turunu icine alacak şekilde kullanılması mumkundur İbadet amaclı temizliğin, hukmi temizlikolarak nitelendirilmesi de eksik olup bazı zorluklar taşımaktadır Cunku hukmi temizlikifadesi, esasında, gercek temizlikmukabili olarak kullanılmakta, dolayısıyla gercek temizliği icermemektedir Halbuki abdest ve gusul, ibadet amaclı olmakla birlikte gercek temizliği icermektedir Bu bakımdan hukmi temizlikifadesi, sadece ibadet amaclı olmakla birlikte gercek temizlik icermeyen teyemmumicin kullanılabilir
Diğer temizlik turlerinden ayırmak uzere, ibadete hazırlık olduğu icin vesile ibadet olarak kabul edilen abdest, gusul ve teyemmum icin, ibadet temizliğiveya ibadet amaclı temizliktabirini kullanmak daha doğru ise de, yaygın kullanıma uyarak hukmi temizlikifadesini kullanmayı şimdilik surdureceğiz
