Özel dalda haftada 5,5 ya da 6 gün çalışan yerler olsa da genel olarak çalışma takvimlerinde haftanın 5 günü çalışılır, 2 günü de tatil olarak ayrılır. Pekala neden haftanın 5 günü çalışılırken kalan 2 gün tatil de bu ayrım 4'e 3 ya da 2 gün iş 5 gün tatil formunda değil?
Öncelikle anlamamız gereken birinci şey, bir haftanın neden yedi güne bölündüğü olmalı. Çünkü takvimlerdeki her ölçü bir olayla ilişkilendirilebiliyor. Haftanın yedi gün olması da farklı değil. Gelin evvel hafta kavramına, sonra da hafta içi ve hafta sonuna bakalım.
Bir hafta neden 7 gün?
Babilliler, takvim ve astroloji konusunda epey bilgili bir uygarlıktı. Bu uygarlık, o periyodun kurallarıyla gözlemleyebildiği en net gök cisimlerinden biri olan Ay'ı kullanarak takvimini düzenlemişti. Ay'ın birinci dördün, dolunay, son dördün ve yeni ay evreleri ortasındaki geçişlerinin de 7 gün sürdüğünü fark etmişlerdi.
Bu nedenle Babil uygarlığı, takvimini hazırlarken 7 günden oluşan haftalar kullanmaya başladı. Bu periyotta medeniyetler kölelerin sırtında yükselirdi. O devirde bu 1 haftalık takvimin öbür bir yararını daha gördüler: 6 gün çalışan çalışana 1 gün hafta sonu dinlenme bahtı verildiğinde köleler çok daha dinç, sağlıklı ve verimli oluyordu.
Aslında 2 gün tatil hayli yeni
Babillilerden sonra binlerce yıl boyunca beşerler 6 gün çalıştı ve 1 gün de tatil yaptı. Babillilerden bu takvimi öğrenen Yunanlar, Romalılar ve başka Avrupa halkları takvimi kendi kültürlerine uydurmaya başladı.
Takvimi her ulusun kendine uyarlaması konusunda akla gelen birinci örnek gün isimleri. İngilizlerin Wednesday yani Odin'in Günü dediği güne biz Çarşamba (Farsça'da 4. gün manasındaki sözcükten türemiştir) diyoruz.
Nasıl yani? 4. gün niçin haftanın üçüncü günü?
Babillerin takvimini gerçek manada dünyaya ulaştırma işini yapanlar Yahudi toplumuydu. Yahudi toplumunun ortak Arami kültürü ile takvimi yayma sürecinde haftanın birinci günü Pazar idi. Çünkü Museviler, Cumartesi gününü Şabat günü olarak görürdü. Şabat gününde Museviler çalışmaz, ibadet ve dinlenme ile geçirirlerdi.
Bu durum günümüzdeki tatil günlerinin belirlenmesine de tesir edecekti. Lakin öncesinde takvimin kültürel dönüşümü devam edecekti. Bilhassa de Avrupa'da hem haftanın başlangıcı hem de müsaade günü değişmek üzereydi.
Kardeşim ne çalışması, kiliseden bekliyorlar
Her ne kadar Yahudi toplumu Cumartesi tatil için belirlemiş olsa da, Avrupa'da toplumlar Hristiyanlığı benimsemeye başlamıştı. Bu benimseme biraz farklı bir biçimde ilerlemiş, Avrupa halkları daha evvelki pagan inanışlarını da yeni dinlerine adapte etmeye başlamıştı. Örneğin Roma'da Hristiyanlık öncesinde hafta 8 gündü, birinci 7 günden sonra 1 günlük tatil vardı.
Pazar günü haliyle bu toplumlar için bir tatil günü haline gelmişti. Geçmişlerindeki ibadet ve dinlenme günleri, Hristiyanlığa geçiş ile birlikte Pazar günü olmuştu. Bu da Musevilerin ve Hristiyanların birlikte yaşadıkları toplumlarda çalışma günlerinin Pazartesi-Cuma olduğu bir sistemi ortaya çıkarmıştı.
Bu çalışma sistemi pek çok bölgede standart uygulama haline geldi. Günümüzde bile kimi ülkelerde tek gün hafta sonu, kimi ülkelerde ise kültürel ya da dini farklılıklardan ötürü tatil günlerinde değişimler olabiliyor. Tekrar de genel tatil sistemi belirlenirken pek çok ülke Cumartesi-Pazar günlerini tatil günü yaptı.
Herkesin takvimle bir kaygısı varsa demek
Fransız İhtilali ile birlikte decadi ismi verilen bir takvim de denendi. Bu takvimde 10 günde bir 1 gün keyif yapmak için boş gün veriliyordu. Robespierre'in Fransız İhtilali ve sonrasındaki Terörün Saltanatı (Reign of Terror) düşünüldüğünde bu türlü bir karar almaları, çok çalışmak zorunda olan fakir halkı daha da zorlamaları pek de güzel sonuçlar vermedi, bu takvim de sonradan kaldırıldı.
19. yüzyılda İngiltere'de sanayi ihtilali ile birlikte haftanın hangi günleri çalışılacağı ve hangi günlerinin de tatil olacağı netleşmeye başlar. Daha sonra bu takvim ABD'de de benimsenir. Sanayi İhtilali Avrupa'ya yayıldıkça bu takvimin kullanımı da arttı.
Bilhassa 1940'lar ve 1960'lar ortasında ise çabucak her ülke, sanayilerin önde gelen ülkeleriyle ahenk yakalayabilmek için çalışma günlerini ve çalışma saatlerini değiştirmeye başladı. Daha sonra Arap ülkeleri de bu takvimlere ahenk sağladı.
Takvim yeniden değişir mi?
Değişir, sonuçta bu bir fizik kuralı değil, insanların kültürel olarak yaptığı bir düzenleme. Gelecekte haftanın iş günleri azalabilir ya da hafta yapısı eksiksiz değişebilir. Ya da gereğince insan bir ortaya gelip "Beş gün üst üste çalışmak yoruyor, Çarşamba da tatil olsun" derse bu da gerçek olabilir.
Günümüzde birtakım ülkeler çalışma müddetlerini kısaltmayı ve iş günlerini azaltmayı planlıyor, hatta bu bahiste çalışmalar yapıyor. Tahminen de bundan 50 yıl sonra öbür bir editör "Neden haftada 4 gün çalışırız?" diye bir içerik yazacaktır. Kim bilir?