Eski Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak bakanlığı periyodunda konuşulduğu kadar istifası da gündeme bomba üzere düşmüştü. Bugün de yeni kitabıyla gündemde!
Berat Albayrak neden konuşuluyor?
Berat Albayrak genç yaşında güç ve hazine bakanlığı yapmış bir isim. Vazifede olduğunda hatta olmadığında da birçok adımı gündem oldu. Albayrak birebir vakitte Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın büyük kızı Esra Albayrak ile de evli olduğu için muhalefetin de gündeminde 'damat' söylemi ile her daim birinci hedefteydi.
Sadece damat olduğu için değil tabi. İktisat idaresi ile gündemde daima gaye pozisyonda oldu. Albayrak'ın istifası sonrasında Hazine ve Maliye Bakanlığı koltuğunda 2 başka isim oturdu. Hatta hala misyonda olan Bakan Nureddin Nebati, Albayrak'ın yardımcılarından olup bir sonraki Lütfi Elvan periyodunda de değişmeyen tek bakan yardımcısı olarak vazifesine devam etmiş, Elvan'ın vazifeden affının akabinde da bakan olunca Albayrak siyasetlerinin devam edeceği düşünülmüştü.
Berat Albayrak ve siyasetleri neden bu kadar konuşulmuştu? İşte Albayrak periyodunun iktisat gündemleri:
Göreve seçimlerin akabinde başladı
Berat Albayrak 11 Temmuz 2018'de göreve başlamış. 10 Kasım 2020 prestijiyle da misyonundan affedilmişti.
Dolar/TL kuru 2017 yılını 3,79 seviyesinde tamamlarken, 2018 yılında cumhurbaşkanlığı ve genel seçimlerin atmosferi ile yükseliş eğilimine girerek Ağustos ayında 5 TL hududunu aşmıştı. 24 Haziran seçimleri öncesinde 23 Mayıs’ta döviz kurundaki ani yükseliş sebebiyle harikulâde toplanan TCMB Para Siyaseti Heyeti Murat Çetinkaya başkanlığında faiz artırımına gitmişti. Kurdaki yükselişin de tesiriyle enflasyon yıllar sonra yüzde 20’nin üzerine çıkmıştı.
Kur krizi patladı!
ABDli Rahip Brunson krizi ile tırmanışa geçen dolar/TL kuru ağustos ayının birinci günü 5 TL'yi test ederken, 10. günde 6,80, 13. günde de 7,23 düzeyini gördü. Ekim 2018’de Brunson özgür bırakılınca dolar 5 TL düzeyinin üzerine gerileyerek dengelendi.
Eylül ayında Merkez Bankası siyaset faizini yüzde 24’e yükseltti. Dolar kuru faiz artırımının tesiriyle 6 düzeyinin altına gerilese de akabinde gelen faiz indirimleri kuru yine üst taşıdı. Siyaset faizi bir yıldan kısa müddet içinde yüzde 24’ten yüzde 8.25’e kadar çekildi.
Bu süreçte Türkiye iktisadının 2017 yılında yıllar sonra başlayan çift haneli enflasyon ve artan cari açıkla birlikte fazla ısınması, ABD Merkez Bankası Fed'in faiz artışları nedeniyle sıcak para girişlerinin azalması ve Merkez Bankası'na faiz baskısı yapılması ile yabancı yatırımcılarda TCMB bağımsızlığının sorgulanması da tesirli olmuştu.
Doları durdurmak için rezervler harcandı
Albayrak’ın vazifeye başlamasının akabinde piyasalarda yeni sisteme ait bir itimat buhranı kelam konusu oldu. Ekonomistlere nazaran Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın faizlerin düşük tutulması istikametinde sık sık lisana getirdiği telaffuzlar nedeniyle kurların yükseldiği periyotta, iktisat idaresinin başına Berat Albayrak’ın getirilmesi, Merkez Bankası’nın bağımsızlığına yönelik tasaları daha da artırdı.
Albayrak'ın misyona başladığı 9 Temmuz’da 4,55 TL’den güne başlayan dolar kuru, Instagram üzerinden istifasının açıklandığı tarihe kadar 8,59’a yükseldi. Geçen 28 aylık süreçte dolar TL karşısında yüzde 89 kıymet kazandı. Diğer bir deyişle TL, dolar karşısında yüzde 45 eridi.
Bu süreçte Rahip Brunson krizinin yatışması ve faiz indirimlerinin dolar/TL'de üst istikametli hareketini engellemek için ekonomistlerin tabiriyle 'arka kapı' satışları ile kur dizginlenmeye çalışılmış. Bu gayret için de Merkez Bankası rezervlerinden 128 dolar harcanmıştı.
En ünlüsü '128 milyar dolar nerede?' meselesi
Berat Albayrak'ın Hazine ve Maliye Bakanı olduğu devirde döviz kurundaki yükselişi durdurmak iddiasıyla Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın rezervlerindeki 128 milyar doların satılması, o devirde iktidar ile muhalefeti karşı karşıya getirmişti.
DW Türkçe de, 16 Nisan 2021'de Merkez Bankası'na bilgi edinme müracaatında bulunarak, 128 milyar doların akıbetini sordu. Banka, soruya 7,5 ay sonra cevap göndererek, 29 Kasım'da CİMER üzerinden yazılı cevapta şunlar belirtildi:
Diğer gelişmekte olan ülkelerde olduğu üzere Türkiye'de salgın devrinde artan sermaye çıkışları, azalan direkt yatırımlar, turizm ve ihracatta yaşanan süratli daralma nedeniyle iktisatta yüksek meblağda döviz talep fazlası ortaya çıkmıştır. Ek olarak mevcut jeopolitik konjonktürün de yarattığı baskılar, makro finansal istikrarı sağlamak üzere iktisatta döviz likidite muhtaçlığının karşılanması gerekliliğini doğurmuştur. Bu nedenlerle finansal istikrarın korunması, ödemeler istikrarı finansmanı ve döviz arz-talep dinamikleri kapsamında süreçler gerçekleştirilmiştir.
Bu sayede ülkemiz iktisadının üretim, istihdam ve ihracat kapasitesi korunmuş, gerçek dalın, finansal kesitin ve kamu kurumlarının döviz likiditesine erişim ve dış ödemeler noktasında rastgele bir problemle karşılaşmaması için gerekli önlemler alınmıştır.
Enflasyon maksatları tutmadı
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
Albayrak, Eylül 2018 tarihinde ise 2019-2021 yıllarını kapsayan Yeni İktisat Programı’nı açıkladı. Orta Vadeli Programın ismi Yeni İktisat Programı olarak değiştirilirken, programın açıklanmasının gecikmesi de reaksiyona yol açtı.
Açıklanan plana nazaran hükümetin dolar kuru varsayımı 2018 için 4.90, 2019 için 5.63, 2020 için 6.00 ve 2021 için 6.21 olarak belirlendi.
Albayrak, Ağustos 2018’de yaptığı açıklamada ise enflasyonun 2019’da tek haneye ineceğini belirtmişti. 2019 yıllık enflasyonu ise resmi sayılara nazaran yüzde 11.84 olarak gerçekleşti.
Berat Albayrak misyonu devralmadan evvel Haziran 2018’e ilişkin enflasyon sayısı yıllık yüzde 15.39 idi. 2018 sonunda yıllık enflasyon yüzde 20.30 oldu. 2019’da ekim ayı verisine nazaran yüzde 11.89 düzeyinde misyonunu bıraktı. Albayrak’ın 2019’da açıkladığı Yeni İktisat Programı’nda da enflasyon maksadı 2019 için yüzde 15.9, 2020 için ise yüzde 8.5 idi.
Birçok paket ve program açıklandı ancak gayeler hiç tutmadı!
tr.euronews.com
Albayrak vazife mühleti boyunca çok sayıda paket açıkladı. İşte bunlardan en değerlileri:
10 Ağustos 2018: Yeni İktisat Yaklaşımı Paketi
20 Eylül 2018: Yeni İktisat Programı Paketi
9 Ekim 2018: Enflasyonla Topyekün Uğraş Paketi
10 Ocak 2019: KOBİ Paha Kredisi Paketi
10 Şubat 2019: Seracılık Kredi Paketi
1 Mart 2019: KOBİ Paha Kredisi 2. Paket
10 Nisan 2019: Yapısal Dönüşüm Adımları Paketi
23 Mayıs 2019: İvme (İleri, Verimli, Ulusal Endüstri) Paketi
30 Eylül 2019: İkinci Yeni İktisat Programı
29 Eylül 2020: Üçüncü Yeni İktisat Programı
16 Ekim 2020: Turizm Takviye Paketi
26 Ekim 2020: Mikro İşletmeler Dayanak Paketi
Albayrak periyotta enflasyondaki çift haneli seyirle birlikte işsizlikteki artış da sürdü. Haziran 2018’de işsizlik yüzde 10.1 olarak açıklanmıştı. Son datalara nazaran ise işsizlik oranı, Temmuz 2020’de yüzde 13.4 düzeyinde bulunuyor.
Albayrak Eylül 2018’de açıkladığı Yeni İktisat Programı’nda işsizlik beklentisini 2018 için yüzde 11.3; 2019 için yüzde 12.1 ve 2020 için de yüzde 11.9 olarak duyurmuştu. İşsizlik oranı 2018’de yüzde 11, 2019’da 13.7 olarak gerçekleşti. Buna nazaran Albayrak’ın 2019 iktisat programındaki işsizlik maksadı de tutmadı.
Kişi başına gelir azaldı
Türkiye iktisadı, Albayrak’ın misyona başladığı 2018’in ikinci yarısında yavaşlayarak resesyona girdi. İkinci çeyrekte yüzde 5.8 büyüyen iktisat 2018’in üçüncü çeyreğinde yavaşlayarak yüzde 2.5 büyüme kaydetti, son çeyrekte ise yüzde 2.7 daraldı. 2018’de büyüme yüzde 2.6 olarak açıklandı.
2019 yılında Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) yüzde 0.9 arttı. 2019 iktisat programında tıpkı yıl için yüzde 2.3 büyüme öngörülmüştü. Bu yılın birinci çeyreğinde ise yüzde 4.4 büyüme kaydedilirken, ikinci çeyrekte pandeminin de tesiriyle iktisatta yüzde 9.9 daralma yaşandı. TÜİK verisine nazaran, dolar cinsinden kişi başı ulusal gelir de 8 bin 934 dolara geriledi. 2018 yılında kişi başına GSYH ABD doları cinsinden 9 bin 632 dolar olarak hesaplanmıştı. Bu durum Albayrak devrinde kişi başı ulusal gelirde 698 dolarlık düşüşe işaret ediyor.
Hazine’nin borcu arttı
Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak devrinde kamu borçlarında artış gözlemlenirken Hazine, döviz cinsinden borçlanmayı tercih etti. 30 Haziran 2018 itibariyle merkezi idarenin borcu 969.8 milyar lira iken borcun 408.6 milyar lirasını döviz cinsi borçlanma oluşturuyordu. Bu yılın eylül ayında ise bu borç 1 trilyon 863 milyar liraya ulaştı. Döviz cinsi borçlar 1 trilyon 45 milyar lirayı buldu. Sayılar, kamu borcunda yüzde 92, döviz cinsi borçlarda da yüzde 155 artışa işaret ediyor.
Aynı periyotta Merkez Bankası’nın döviz rezervleri de azaldı. Merkez Bankası’nın brüt döviz rezervleri 6 Temmuz’da 79 milyar 95 milyon dolar düzeyindeydi. Brüt rezervler 30 Ekim itibariyle 42 milyar 259 milyon dolar düzeyinde bulunuyor. Buna nazaran rezervlerdeki düşüş yüzde 47’yi buldu.
Berat Albayrak'ın telaffuzları içinde en ünlüsü kitabına da ismini veren 'çok önemli' olsa da unutulmayan başka telaffuzlarının içinde 'Dolar 10 lira olacak ya, 15 olacak ya, çok beklersiniz' de yer alıyor. Zira dolar, misyondan affının yıl dönümünde 10 lira oldu!
Albayrak'ın “kur yükselince telaşlanıyorum” diyen Ahmet Hakan'a 'Dolarla mı maaş alıyorsunuz?' sorusu da dolar geçişkenliği açısından her daim başucu görüntüsü olarak gündemde kalacak!