Dünya üzerinde nüfusun dağılışı son derece düzensizdir Şehirlerde bir km2 lik alanda birkaç bin nüfus barınırken çöller, kutuplar ve tundra alanlarında birkaç bin km2 lik alana birkaç İnsan düşmektedir Nüfus dağılışı kıtalara ve ülkelere göre çeşitlilik göstermektedir
Nüfusun dağılışını etkileyen faktörler;
Doğal Faktörler
İklim
Sıcaklık ve yağış nüfusun dağılışını etkileyen en kayda değer iklim elemanlarıdır Ilıman iklim bölgelerinde yeterli yağış bölge yerler sık nüfusludur Yağışın fazla az ve sıcaklığın yüksek olduğu çöl bölgeleri ve sıcaklığın yıl her tarafında sıfır derecenin altında olduğu direk bölgeleri ile dağlık alanlar nüfuslanmayan yerlerdir Ülkemizde çoğunlukla iklim şartlarının elverişli olduğu kıyı bölgelerimiz yoğun nüfusludur
Buna karşılık, iklimin soğuk olduğu Doğu Anadolu ve diğer bölgelerimizdeki yüksek sahalar aralıklı nüfusludur Keza Tuzlu Gölü çevresi ve Konya havzası gibi kurak sahalar da seyrek nüfuslu alanlardır
Yerşekilleri
Nüfusun dağılışı üzerinde yükselti, eğim, bakı ve dağların denize tarafından uzanışı etkilidir Yükseltinin artı olduğu dağlık alanlar yerleşme için elverişli alanlar değildir Dünya nüfusunun büyük bir kısmı ova ve sözde düzlük alanlarda yaşamaktadır Çünkü yüksek dağlık alanlarda iklim şartlarının elverişsiz olması, tarım alanlarının sınırlı olması ve ulaşımın zorlama olması sebebiyle yerleşme için tercih edilmemektedir (Himalayalar gibi) Sadece Ekvatoral Bölgede alçak yerlerde nemlilik ve yağış fazla, bitkiler gür olduğu için yüksek yerler (yaklaşık 2000 m civarı) yerleşme için hain yerlere kadar daha elverişlidir
Ülkemizde nüfusun dağılışı yüksek ve zorlu sahalar ile ovalar aralarında büyük farklılık oluşturur Türkiye sıradan yükseltisi pozitif olan bir ülkedir bu nedenle belli bir yükseltiden sonra kesintisiz ikâmetgâh yerlerine rastlanmaz Ülkemizde düz veya eksik eğimli arazilerde bilhassa verimli ovalarda yoğun yerleşme görülür
Kuzey Yarımküre ’de bulunan ülkemizde dağların güney yamaçları bakı etkisiyle daha artı ısındığı için diğer yamaçlara göre daha sık nüfusludur
Ülkemizde dağ sıraları genel olarak doğubatı doğrultusunda uzanır Karadeniz ve Akdeniz ’de kıyıya paralel uzanan dağlar denizel etkinin iç kesimlere girmesini engellediği için iç kesimler daha az yağış alır ve iç kesimlerle kıyı arasındaki ulaşım şiddet şartlarda gerçekleşir Bundan nedeniyle kıyı bölgeler iç kesimlere kadar daha yoğun nüfusludur
Su Kaynakları
İçme ve kullanım suyunun temini, tarımda ve sanayide suya gereksinim duyulması nedeniyle bir çok mesken birimi genellikle su kaynaklarının yakınında kurulmuştur Afrika Kıtasında Nil nehri, Asya ’da Ganj, İndus nehirlerinin havzaları nüfus ve yerleşmelerin yoğun olduğu alanlardandır
Ülkemizde birincil yerleşime açılan sahaların Fırat ve Dicle nehirleri arasındaki yerler ile Göller yöresi ve çevresi olması da bu duruma bir örnektir Adana (Seyhan), Ardahan (Kura), Amasya (Yeşilırmak), Eskişehir (Porsuk), Hatay (Asi) ve Edirne (Tunca) gibi şehirler nehir kenarında kurulmuştur
Ayrıca, deniz ulaşımı, turizm ve balıkçılığın etkisiyle bir fazla kentimiz deniz kenarında kurulmuştur (Trabzon, istanbul, İzmir, Antalya gibi)
Toprak Özellikleri
Ülkemizde elverişli iklim şartlarına sahip bereketli toprakların bulunduğu sahalar yoğun nüfusludur Kıyı kesimlerdeki Çukurova, Silifke Ovası, Bakırçay, Gediz, Büyük Menderes, Küçük Menderes, Sakarya, Çarşamba ve Bafra Ovaları ile İç kesimlerdeki Kayseri, Eskişehir, Erzurum, Balıkesir Ovaları gibi bereketli tarım alanları yoğun nüfuslu iken, tarıma elverişsiz toprakların bulunduğu Taşeli Platosu, Tuzlu Gölü çevresi gibi yerler aralıklı nüfusludur
Tümör
Bitki örtüsünün gür olduğu yerler tarla açma ve yerleşme için kullanışlı olmadığı için bu yerlerde nüfus seyrektir Ama ormanlardan ayrıca inşaat malzemesi ve yakıt temininde hem de sanayide yararlanılması nedeniyle ormanların yakınında fazla sayıda kır yerleşmesi bulunmaktadır
Beşeri Faktörler
Tarihi Nedenler
Ülkemiz coğrafi konumu nedeniyle tarihi çağlar boyunca yerleşime sahne olmuştur Günümüzdeki birçok büyük kasaba ve kasaba eski bir tarihi geçmişe sahiptir Bu yerleşmelerin bir çoğu önemini kaybetmeden günümüze kadar büyüyerek gelmişlerdir Mesela İstanbul, Bursa, Edirne gibi şehirlerde yerleşmeler çok eskiye dayanır
Sanayi, Ticaret ve Yeraltı Kaynakları
Ülkemizde bir takım ikâmetgâh alanlarının gelişmesinde sanayi ve yer altı kaynakları etkin olmuştur İskenderun, Karabük ve Karadeniz Ereğlisi ’ndeki demirçelik fabrikaları buraların gelişmesinde etkili olurken, Zonguldak ’ın taşkömürü, Batman ’ın ise petrol çıkarımı tamamen nüfusları hızla artmıştır İstanbul, İzmir, Bursa, Gaziantep, Adana gibi şehirler sanayi üretiminin fazla olması nedeniyle bununla birlikte ticaret merkezleri durumundadır
Ulaşım
Günümüzde bir fazla yerleşmenin gelişip büyümesinde kullanışlı ulaşım imkanlarına sahip olması etkin olmuştur Ulaşım ticari faaliyetlerin gelişmesinde manâlı bir faktördür Kara, demir, hava ve deniz ulaşımına sahip olan kıyı yerleşmeleri gelişerek zamanla büyük kentlere dönüşmüşlerdir İstanbul, İzmir ve Samsun gibi
Tarım
Tarımın yoğun olarak yapıldığı bereketli ovalar nüfusun sık olduğu alanlardırTarsus, Söke, İnegöl, Rize, Bilecik, Nevşehir ve Amasya gibi küçük ve orta büyüklükteki şehirlerin çoğu tarım şehri karekterindedir
Turizm
Bilhassa Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinin kıyı kesimleri ilk önce olmak üzere bir çok yerleşim alanı turizm faaliyetlerine alt olarak gelişmiş ve nüfus yoğunluğu artmıştır (Bodrum, Marmaris, Kuşadası ve Antalya gibi)
Hakkari, Ardahan ve Kars illeri iklimin elverişsiz olması yerşekillerinin engebeli olması, tarım alanlarının eksik olması, ulaşım ve sanayinin gelişmemiş olması gibi nedenlerle aralıklı nüfusludur Muğla ’da iklim kullanışlı olmasına rağmen yerşekillerinin zorlu olması, tarım alanlarının sınırlı olması, sanayinin fazla gelişmemesi nüfuslanmayı olumsuz yönde etkilemiştir Oysa Muğla ’nın kıyı kesimlerinde turizme tabi olarak nüfus yoğunluğu artmıştır Tuz Gölü çevresi yerşekilleri bakımından elverişli olmasına karşın iklimin elverişsiz olması (bilhassa yağışın az olması) ve toprakların tuz olması nedeniyle tarımsal etkinlikler sınırlıdır Bu yüzden aralıklı nüfusludur İstanbul, Bursa ve İzmir illeri iklimin kullanışlı olması, sanayi, ulaşım, turizm ve ticaretin gelişmiş olması nedeniyle yoğun nüfusludur
Nüfusun dağılışını etkileyen faktörler;
Doğal Faktörler
İklim
Sıcaklık ve yağış nüfusun dağılışını etkileyen en kayda değer iklim elemanlarıdır Ilıman iklim bölgelerinde yeterli yağış bölge yerler sık nüfusludur Yağışın fazla az ve sıcaklığın yüksek olduğu çöl bölgeleri ve sıcaklığın yıl her tarafında sıfır derecenin altında olduğu direk bölgeleri ile dağlık alanlar nüfuslanmayan yerlerdir Ülkemizde çoğunlukla iklim şartlarının elverişli olduğu kıyı bölgelerimiz yoğun nüfusludur
Buna karşılık, iklimin soğuk olduğu Doğu Anadolu ve diğer bölgelerimizdeki yüksek sahalar aralıklı nüfusludur Keza Tuzlu Gölü çevresi ve Konya havzası gibi kurak sahalar da seyrek nüfuslu alanlardır
Yerşekilleri
Nüfusun dağılışı üzerinde yükselti, eğim, bakı ve dağların denize tarafından uzanışı etkilidir Yükseltinin artı olduğu dağlık alanlar yerleşme için elverişli alanlar değildir Dünya nüfusunun büyük bir kısmı ova ve sözde düzlük alanlarda yaşamaktadır Çünkü yüksek dağlık alanlarda iklim şartlarının elverişsiz olması, tarım alanlarının sınırlı olması ve ulaşımın zorlama olması sebebiyle yerleşme için tercih edilmemektedir (Himalayalar gibi) Sadece Ekvatoral Bölgede alçak yerlerde nemlilik ve yağış fazla, bitkiler gür olduğu için yüksek yerler (yaklaşık 2000 m civarı) yerleşme için hain yerlere kadar daha elverişlidir
Ülkemizde nüfusun dağılışı yüksek ve zorlu sahalar ile ovalar aralarında büyük farklılık oluşturur Türkiye sıradan yükseltisi pozitif olan bir ülkedir bu nedenle belli bir yükseltiden sonra kesintisiz ikâmetgâh yerlerine rastlanmaz Ülkemizde düz veya eksik eğimli arazilerde bilhassa verimli ovalarda yoğun yerleşme görülür
Kuzey Yarımküre ’de bulunan ülkemizde dağların güney yamaçları bakı etkisiyle daha artı ısındığı için diğer yamaçlara göre daha sık nüfusludur
Ülkemizde dağ sıraları genel olarak doğubatı doğrultusunda uzanır Karadeniz ve Akdeniz ’de kıyıya paralel uzanan dağlar denizel etkinin iç kesimlere girmesini engellediği için iç kesimler daha az yağış alır ve iç kesimlerle kıyı arasındaki ulaşım şiddet şartlarda gerçekleşir Bundan nedeniyle kıyı bölgeler iç kesimlere kadar daha yoğun nüfusludur
Su Kaynakları
İçme ve kullanım suyunun temini, tarımda ve sanayide suya gereksinim duyulması nedeniyle bir çok mesken birimi genellikle su kaynaklarının yakınında kurulmuştur Afrika Kıtasında Nil nehri, Asya ’da Ganj, İndus nehirlerinin havzaları nüfus ve yerleşmelerin yoğun olduğu alanlardandır
Ülkemizde birincil yerleşime açılan sahaların Fırat ve Dicle nehirleri arasındaki yerler ile Göller yöresi ve çevresi olması da bu duruma bir örnektir Adana (Seyhan), Ardahan (Kura), Amasya (Yeşilırmak), Eskişehir (Porsuk), Hatay (Asi) ve Edirne (Tunca) gibi şehirler nehir kenarında kurulmuştur
Ayrıca, deniz ulaşımı, turizm ve balıkçılığın etkisiyle bir fazla kentimiz deniz kenarında kurulmuştur (Trabzon, istanbul, İzmir, Antalya gibi)
Toprak Özellikleri
Ülkemizde elverişli iklim şartlarına sahip bereketli toprakların bulunduğu sahalar yoğun nüfusludur Kıyı kesimlerdeki Çukurova, Silifke Ovası, Bakırçay, Gediz, Büyük Menderes, Küçük Menderes, Sakarya, Çarşamba ve Bafra Ovaları ile İç kesimlerdeki Kayseri, Eskişehir, Erzurum, Balıkesir Ovaları gibi bereketli tarım alanları yoğun nüfuslu iken, tarıma elverişsiz toprakların bulunduğu Taşeli Platosu, Tuzlu Gölü çevresi gibi yerler aralıklı nüfusludur
Tümör
Bitki örtüsünün gür olduğu yerler tarla açma ve yerleşme için kullanışlı olmadığı için bu yerlerde nüfus seyrektir Ama ormanlardan ayrıca inşaat malzemesi ve yakıt temininde hem de sanayide yararlanılması nedeniyle ormanların yakınında fazla sayıda kır yerleşmesi bulunmaktadır
Beşeri Faktörler
Tarihi Nedenler
Ülkemiz coğrafi konumu nedeniyle tarihi çağlar boyunca yerleşime sahne olmuştur Günümüzdeki birçok büyük kasaba ve kasaba eski bir tarihi geçmişe sahiptir Bu yerleşmelerin bir çoğu önemini kaybetmeden günümüze kadar büyüyerek gelmişlerdir Mesela İstanbul, Bursa, Edirne gibi şehirlerde yerleşmeler çok eskiye dayanır
Sanayi, Ticaret ve Yeraltı Kaynakları
Ülkemizde bir takım ikâmetgâh alanlarının gelişmesinde sanayi ve yer altı kaynakları etkin olmuştur İskenderun, Karabük ve Karadeniz Ereğlisi ’ndeki demirçelik fabrikaları buraların gelişmesinde etkili olurken, Zonguldak ’ın taşkömürü, Batman ’ın ise petrol çıkarımı tamamen nüfusları hızla artmıştır İstanbul, İzmir, Bursa, Gaziantep, Adana gibi şehirler sanayi üretiminin fazla olması nedeniyle bununla birlikte ticaret merkezleri durumundadır
Ulaşım
Günümüzde bir fazla yerleşmenin gelişip büyümesinde kullanışlı ulaşım imkanlarına sahip olması etkin olmuştur Ulaşım ticari faaliyetlerin gelişmesinde manâlı bir faktördür Kara, demir, hava ve deniz ulaşımına sahip olan kıyı yerleşmeleri gelişerek zamanla büyük kentlere dönüşmüşlerdir İstanbul, İzmir ve Samsun gibi
Tarım
Tarımın yoğun olarak yapıldığı bereketli ovalar nüfusun sık olduğu alanlardırTarsus, Söke, İnegöl, Rize, Bilecik, Nevşehir ve Amasya gibi küçük ve orta büyüklükteki şehirlerin çoğu tarım şehri karekterindedir
Turizm
Bilhassa Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinin kıyı kesimleri ilk önce olmak üzere bir çok yerleşim alanı turizm faaliyetlerine alt olarak gelişmiş ve nüfus yoğunluğu artmıştır (Bodrum, Marmaris, Kuşadası ve Antalya gibi)
Hakkari, Ardahan ve Kars illeri iklimin elverişsiz olması yerşekillerinin engebeli olması, tarım alanlarının eksik olması, ulaşım ve sanayinin gelişmemiş olması gibi nedenlerle aralıklı nüfusludur Muğla ’da iklim kullanışlı olmasına rağmen yerşekillerinin zorlu olması, tarım alanlarının sınırlı olması, sanayinin fazla gelişmemesi nüfuslanmayı olumsuz yönde etkilemiştir Oysa Muğla ’nın kıyı kesimlerinde turizme tabi olarak nüfus yoğunluğu artmıştır Tuz Gölü çevresi yerşekilleri bakımından elverişli olmasına karşın iklimin elverişsiz olması (bilhassa yağışın az olması) ve toprakların tuz olması nedeniyle tarımsal etkinlikler sınırlıdır Bu yüzden aralıklı nüfusludur İstanbul, Bursa ve İzmir illeri iklimin kullanışlı olması, sanayi, ulaşım, turizm ve ticaretin gelişmiş olması nedeniyle yoğun nüfusludur