Oğuzlar, Oğuz Boyu-Turkmenler

Oğuzlar hakkında bilgi
Oğuz Boyu hakkında bilgi
Oğuz Boyundan gelen turkler
Oğuz Boyu simgeleri

Oğuzlar, Oğuz Boyu
Bugun; Turkiye, Balkanlar, Azerbaycan, İran, Irak ve Turkmenistan ’da yaşayan Turklerin ataları olan buyuk bir Turk boyu Oğuzlara, Turkmenler de denir

Oğuz kelimesinin tureyişiyle ilgili ceşitli fikirler ileri surulmuştur Kelimenin boy, kabile manasına gelen “Ok ve cokluk eki olan “znin birleşmesinden “Okuz (oklar, koylar) anlamında olduğu ileri surulduğu gibi, oyrat (haşarı, yaramaz) kelimesinin eş anlamlısı olduğunu iddia edenler de vardır Ancak kelime, Anadolu ağızlarında “halim selim, ağırbaşlı manalarına da kullanılmaktadır Arap kaynaklarında ise “guz veya “uz şeklinde gecmektedir

İlk zamanlar Ucok ve Bozok adlarıyla iki ana kola ayrılmış olan Oğuzlar, daha sonraki devirlerde, Dokuz Oğuz, Altı Oğuz, Uc Oğuz adlarında boylara da ayrıldılar Oğuzlar, yirmi dort boydan meydana gelmişti Bunlardan on ikisi Bozok, on ikisi Ucok koluna bağlıydı Tarihciler, hazırladıkları cetvellerde Oğuz boylarının adlarını, sembollerini ve ongunlarını (armalarını) gostermişlerdir Buna gore, Bozoklar; Kayı, Bayat, Alka Evli, Kara Evli, Yazır, Dodurga, Doğer, Yaparlu, Afşar, Begdili, Kızık, Kargın; Ucoklar ise; Bayındır, Pecenek, Cavuldur, Cepni, Salur, Eymur, Ala Yundlu, Yureğir, İğdir, Buğduz, Yıva, Kınık boylarına ayrılmışlardı Bugun Turkiye ’de yirmi dort Oğuz boyuna ait işaret ve yer adlarına cok rastlanmaktadır

Oğuz adına ilk defa Yenisey Kitabelerinde rastlanmaktadır Barlık Irmağı yoresinde bulunan bu kitabelerde; “Altı Oğuz budunda sozu yer almaktadır Oz Yiğen Alp Turan adlı bir beye ait olan bu kitabelerin yazıldığı devirde, Oğuzlar, Gokturkler'in hakimiyeti altında altı boy halinde Barlık Irmağı kıyılarında yaşamakta idiler

Altıncı yuzyıldan itibaren Gokturklerin idaresinde toplanan Turk kabilelerinden bir kısmı gibi Oğuzlar da kendi aralarında birlik kurarak TulaSelenga ırmakları bolgesinde DokuzOğuz Kağanlığını meydana getirdiler Gokturk kağanlığının, Kutlug Şad (İlteriş Kağan) tarafından 682 ’de ikinci defa kurulmasından sonra, Gokturkler, hakimiyetlerini kabul etmeyen Oğuzlar uzerine yuruduler Tula Irmağı kıyısında yapılan kanlı bir savaşta, Oğuzlar yenildiler Fakat, Gokturklerin hakimiyetini kabul etmediler İlteriş Kağan, Oğuzlar uzerine bircok sefer duzenledi ve Baz Kağanı oldurdu Oğuzların merkezi Otuken ve cevresini ele gecirdi Bu yenilgi karşısında İlteriş Kağan ’ın hakimiyetini kabul etmek zorunda kalan Oğuzlar, Gokturklerin Kırgız seferine katıldılar Gokturk hakanlarından Bilge Kağan zamanında isyan ettiler Bir sene icinde bir kac defa harbe giren Oğuzlar; yenilerek, geri cekildiler Daha sonra DokuzTatarlar ile ittifak kurarak Gokturklerle mucadele ettilerse de yine bozguna uğrayarak, Cin taraflarına goc ettiler Bir muddet sonra tekrar eski yurtlarına donduler Bu mucadelelerde zayıflayan Gokturkler, 745 ’te Uygurlar tarafından yıkıldı Bu esnada Uygurlara yardım eden Oğuzlar, Uygur Devletinin dayandığı başlıca boylardan biri oldu Uygurlarla birlikte Basmıl ve Karluklar'a karşı savaştılar Fakat zaman zaman Uygurlara karşı da isyan etmekten geri durmadılar Eski muttefikleri DokuzTatarlar ile birleşerek Uygur Kağanı Moyuncur ’a karşı cephe aldılar Zaman zaman Cin ’e gittiler Daha sonra Cin ’den cıkarak eski yurtlarına donduler Uygur Devletinin yıkılması uzerine batıya gocerek Sir Derya (Seyhun) kıyılarına ve onun kuzeyindeki bozkırlara yerleştiler Onuncu yuzyılda, gocebe hayatı yanında, yerleşik bir hayat surmeye de başladılar Gocebe Oğuzlar, daha ziyade koyun, at, deve, sığır yetiştiriciliği ve ticaretle uğraşıyorlardı Yerleşik Oğuzlar ise, Sabran (Karacuk), Suğnak, Karnak, Sutkent gibi şehirlerde oturuyorlardı Onuncu asırda henuz Musluman olmamış olan Oğuzlar, inanışları gereği bir takım ibadet ve ayinleri yerine getiriyorlardı Ancak yaşayış bakımından İslamiyet'e uygun tarafları vardı Soy temizliğine ehemmiyet verirlerdi Bilhassa zina gibi sucların cezası olumdu

Onuncu asrın başlarında Oğuzlar, Maveraunnehir cevresinde yerleşip, Yabgu denilen hukumdarın idare ettiği bir devlet kurdular Devlet ve millet işlerinin bir mecliste istişare edildiği ve subaşı denilen ordu kumandanı, Yabgu ’nun vekili ve naibi olan tegin, İnal ve Tarkan unvanlarını taşıyan memurlar vardı Oğuzların bu sıradaki başşehirleri, Sir Derya kıyısındaki Yeni Kent idi Yabgu Devleti zamanında Oğuzlar, Ucok ve Bozok diye iki kısma ayrılmışlardı

Onuncu asrın sonlarında İslam dinini kabul ederek iyice guclenen Oğuzlar, komşuları Pecenekler ve Hazarlar ile savaşlar yaparak onları yendiler Fakat 11 yuzyılın ortalarında, Oğuzların İslam dinini kabul etmemiş olan bir kısmı, Kıpcaklar'ın baskısıyla yurtlarını terk ederek Karadeniz ’in kuzeyinden Tuna boylarına, oradan da Balkanlara indiler İslam dinine girmedikleri icin etraflarını saran Hıristiyan devletlerin baskısıyla kısa zamanda benliklerini kaybederek, orf, an ’ane ve geleneklerini unuttular Eriyip, yok oldular Geri kalanları da Bizans hizmetine girdiler 1071 ’de yapılan Malazgirt Meydan Muharebesi'ne Bizanslıların yanında katıldılar Fakat cok gecmeden Selcuklular tarafına gectiler

İslam dinini kabul eden Selcuk Bey ’in idaresindeki Oğuz boyları ise, Oğuz Yabgu Devleti hukumdarının, kendilerine kotuluk yapacağından cekinerek, yurtlarından ayrılıp İslam diyarı olan Horasan taraflarına gittiler Maveraunnehir ’de kalan diğer Oğuz boyları da, Kıpcakların hucum ve baskıları sonunda dağıldılar Boylece Oğuzlar Devleti yıkıldı Yerlerinde kalan Oğuzlar ise Karacuk dağları bolgesinde, Mangışlak ’da ve Seyhun Nehri kıyılarında yerleştiler Daha sonra Karahıtayların ve Karlukların baskısı neticesinde, Horasan ’a gelip Selcuklulara tabi oldular

Selcuk ’un buyuk oğlu Arslan İsrail, Horasan ’da hakimiyet kurup, diğer Oğuz boylarını idaresi altında topladı Daha sonraları, Tuğrul ve Cağrı Beyler idaresindeki Selcuklular, Samanoğulları ile ittifak kurarak, Karahanlılar'a ve Gazneliler'e karşı mucadele ettiler Selcukluların başarılı idareleri sebebiyle pekcok Oğuz boyu onların hakimiyetinde toplandı Bircokları yerleşik hayata gecti

Selcuklu Devletinin kurulmasında esas rolu oynayan Oğuzlar ve diğer Oğuz boyları, 11 yuzyılın ikinci yarısından itibaren akın akın İran, Irak, Anadolu ve Suriye ’ye doğru yayıldılar Selcuklu Devletinin sınırlarını Ceyhun Nehrinden Akdeniz ’e kadar genişlettiler İslamiyet'i kabul etmeden once dunyevi maksatlar ve kuru cihangirlik icin calışan, harp eden ve soylarının temizliğiyle tanınan Oğuzlar, İslam dinini kabul ettikten sonra, Allahu tealanın yuce dini olan İslamiyet'i yaymaya gayret ettiler Gittikleri yerlerde doğruluğun, adaletin, ilmin ve medeniyetin savunuculuğunu yaptılar İnsanlara hizmet etmek, ilmin ve medeniyetin yayılmasını sağlamak icin pekcok cami, medrese, kervansaray, hamam ve kopru yaptırdılar Buyuk Selcuklu, Turkiye Selcukluları, Akkoyunlular, Salgurlular, Artukoğulları, Karamanoğulları, Ramazanoğulları, Dulkadiroğulları ve Osmanlı devletlerini kurarak İslam dininin yayılmasına hizmet ettiler İslamiyet'in ve Muslumanların yok edilmesi icin calışan Haclılara karşı parlak zaferler kazandılar İslamiyet'e, ilme ve adalete karşı olan ortacağ Avrupa ’sına pekcok yenilikleri goturduler Dokuz yuz sene boyunca, kurdukları devletlerin sınırları icinde yaşayan butun unsurlara karşı İslam dininin emirleri doğrultusunda hareket ederek, hizmet ettiler Bugun Turkiye, Azerbaycan, İran, Turkmenistan, Afganistan, Irak ve Suriye ’de yaşayan Turkler, Oğuzların neslindendir

Oğuz teşkilatı, yirmi dort boyun cıkardığı sulaleler ve meşhUr şahsiyetleri:

BozOklar: Dış Oğuzlar da denip, Sağ kolu teşkil ederler

1 GunAlpGunHan: Sembolu şahin Oğulları: a) KayıgKayıHan: “Sağlam, berk manasındadır Uc kıta ve yedi denize altı yuz yıldan fazla hakim olan Osmanlı sulalesi bu boydandır Kayı Boyundan Ertuğrul Gazi ve her biri birer mustesna şahsiyete sahip, coğu dahi, cihangir, kumandan, şair ve sanatkar olan Osmanlı sultanları, Kayı Han neslinin kıymetini gostermeye kafidir b) Bayat: “Devletli, nimeti bol manasındadır Maraş ve cevresine hakim olan Dulkadiroğulları, İran ’da Kacarlar, Horasan ’da Kara Bayatlar, Maku ve Doğubeyazıt hanları, Kerkuk Turkmenlerinin coğu, bu boydandır Dede Korkut kitabını 1480 ’de Hicaz ’da yazan Tebrizli Hasan ve meşhUr şair FuzUli bu boydandır c) AlkaBolukAlkaEvli: “Nereye varsa başarı gosterir manasındadır Turkiye ve Azerbaycan ’daki Alaca, Alacalılar adı taşıyan yerler bu boyun hatırasıdır d) KaraBolukKaraEvli: “Kara otağlı (cadırlı) manasındadır Karalar ve karalı gibi coğrafi yer adları bunlardan kalmadır

2 AyAlpAyHan: Sembolu kartal Oğulları: a) YazgurYazır: “Cok ulkeye hakim manasındadır AbYabgu devrindeki Yenibent Yabguları, Batı Turkistan ’daki Cend Emirleri, KaraDaş denilen Horasan Yazırları, Ahıska ’dan aşağı Kur boyundaki AzgurEt (Azgur Yurdu) Kalesi, Kurmanc Kurtlerinin Azan Boyu, Toroslardaki Gunduzoğulları Hanedanı bu boydandır b) TokarTokerDoğer: “Durup toplar manasındadır Yenikentli Vezir Ayıdur, HarputDiyarbakırMardin hakimleri, Artuklular, SincarSiverek, Suruc arasında hakim eski Caber Beyleri, Memluklar devrinde Halep Doğeriyle Hama Doğerleri, bugunku MardinUrfa arasında yirmi dort oymaklı Kurt Doğerleri, Hazar Denizi doğusundaki Saka Boyu Takharlar; Şavşat ’taki Oren kale, ToKharis ve Malatya ’nın Tokharis bucağı, Dağıstan ’daki Digor ve Kars ve Arpacay sağındaki Digor kazası bu boydan hatıradır c) TotırkaDodurgaDodurge: “Ulke almak ve hanlık yapmak manasındadır Sivas doğusundaki Todurgeler bu boydandır d) Yaparlı: “Misk kokulu manasındadır Zaza Carekliler ve misk ticareti yapan Yaparı Oymağı bu boydandır Yaparı Oymağının Akkoyunlu ve Giraylı camilerinin mihrap duvar harcına bu guzel ıtriyattan kattıklarından hala hoş kokmaktadır Diyarbakır ve Kırım ’da hatıraları vardır

3 YıldızAlpYıldız Han: Sembolu tavşancıl Oğulları: a) AvşarAfşar: “Cevik ve vahşi hayvan avına hevesli manasındadır Hazistan Beyleri, Konya ’daki Karamanoğulları, İran ’daki Avşarlı Nadir Şah ve hanedanı, Urmiye ve Horasan Afşarları bu boydandır b) Kızık: “Yasakta pek ciddi ve kuvvetli manasındadır Gaziantep, Halep ve Ankara cevresindeki Kızıklar, Doğu Gurcistan ’da ve Şirvan batısındaki ovaya Kızık adını verenler bu boydandır c) Beğdili: “Ulular gibi aziz manasındadır Harezmşahlar, BozokYozgatRakaHalep cevresindeki Beğdililer, Kurmanc Badılları bu boydandır d) KarkınKargın, “Taşkın ve doyurucu manasındadır AkkoyunluDulkadiroğlu ve HalepHatay bolgesindeki Kargunlar, Doğu Anadolu ve Azerbaycan ’daki ilkbaharda eriyen karların suları ile kopan sel ve su kabarmasına da KargınKorkhun denilmesi bu boyun adındandır

UcOklar: İc Oğuzlar da denilip, sol kolu teşkil ederler

1 GokAlpGok Han: Sembolu sungur Oğulları: a) BayundurBayındır: “Her zaman nimetle dolu yer manasındadır Akkoyunlular sulalesi, İzmir ’den Azerbaycan ’daki Gence ’ye kadar Bayındır adlı yerler bu boydan gelir b) BeceneBecenekPecenek: “İyi calışkan, gayretli manasındadır Karadeniz kuzeyi ile Balkan Yarımadasına gocen ve 1071 Malazgirt ile 1176 Miryokefalon Meydan Muharebelerinde Bizanslılardan ayrılarak Selcuklular safına gecen Pecenekler, Dicle Kurmanclarının iki ana kolundan guneydeki Becene Kolu, AnkaraCukurova Halep bolgelerindeki Turkmen oymaklarından Pecenekler bu boydandır c) CavuldurCavındır: “Unlu, şerefli, cavlı manasındadır Turkmenistan ’da Mangışlak Cavuldurları, Corum cevresindeki Cavuldur ve Anadolu ’daki Cavdar Turkmen oymakları, Erzurum ve cevresindeki Coğundur adlı koyler bu boyun adından gelmektedir d) Cepni: “Duşmanı nerede gorse savaşıp hemen carpan, vuran ve hızlı savaşan manasındadır RizeSinop arasındaki cok usta demirci Cepniler ve Cebiler, Kırşehir, ManisaBalıkesir cevresindeki ve Kars ile Van bolgelerinde Turkmen Oymağı Cepniler bulunmaktadır

2 DağAlpDağ Han: Sembolu uckuş Oğulları: a) SalgurSalur: “Vardığı yerde kılıc ve comağı ile iş gorur manasındadır Kars ve Erzurum hakimi Salur Kazan Han Sulalesi, SivasKayseri hukumdarı alim ve şair Kadı Burhaneddin Ahmed ve Devleti, Fars Atabegleri, Salgurlular, Horasan ’daki TekeYomurt ve Sarık adlı Turkmenlerin coğu bu boydandır b) EymurImırİmir: “Pek iyi ve zengin manasındadır Akkoyunlu, Dulkadirli ve Halep Turkmenleri icindeki Eymurluİmirlu oymakları, Cıldır ve Tiflis ’teki iyi halıcı ve kececi Terekeme Oymağı bu boydandır c) AlaYontlupAlaYundlu: “Alaca atlı, hayvanları iyi manasındadır Yonca kelimesi bu boyun hatırasıdır d) YuregirUregir: “Daima iyi iş ve duzen kurucu manasındadır Orta Toros ve Cukurova UcOklu Turkmenlerinin coğu, Adana ’daki Ramazanoğulları bu boydandır

3 Deniz AlpDeniz Han: Sembolu cakır Oğulları: a) IğdırYiğdirİğdir: “Yiğitlik, buyukluk manasındadır İcel ’in Bozdoğanlı Oymağı, Anadolu ’da yuzlerce yer adı bırakan İğdirler, İran ’da buyuk KaşkayEli icindeki İğdirler ve Iğdır adı, bu boyun hatırasıdır b) BeğduzBugduzBoğduz: “Herkese tevazu gosterir ve hizmet eder manasındadır Dicle Kurtleri ilbeği olup, Hazreti Peygamber ’e elci giden (622623 yılları arasında Medine ’ye varan), BogduzAman Hanedanı temsilcisi ve Kurmanc ’ın iki ana kolundan BokhlularBotanlar, YenikentYabgularından onuncu yuzyıldaki Şahmelik ’in Atabegi Kuzulu, Halep Turkmenlerinden Buğduzler bu boydandır c) YıvaIva: “Derecesi hepsinden ustun manasındadır Buyuk Selcuklu Sultanı Melikşah (10721092) devrinde Suriye ve Filistin ’i feth eden Atsız Beğ, 12 yuzyılda Hemedan batısında Cebel bolgesi hakimleri Bercemeoğulları, Haclıları Halep cevresinde yenen Yaruk Beg, GuneyAzerbaycan ’daki KacarluYıva Oymağı bu boydandır Ankara ’da cok makbul yuva kavunu bu boyun yerleştiği ve adları ile anılan koylerde yetişir d) Kınık: “Her yerde aziz, muhterem manasındadır Buyuk ve Anadolu Selcuklu devletleri, Orta Toroslardaki Ucoklu Turkmenler, HalepAnkara ve Aydın ’daki Kınık Oymakları bu boydandır