Omer Hayyam
Doğum 18 Mayıs 1048İran
Olum 4 Aralık 1131
Meslek Şair, yazar, matematikci, filozof, astronom
Omer Hayyam, İranlı alim, şair ve filozoftur Batı ’da, Doğu ’nun en fazla hayranlık duyulan şairi ve en tanınmış alimlerinden biridir 1892 yılında Londra ’da onun adına bir kulup kuruldu, 1970 yılında ayın uzerindeki bir kratere, 1980 yılında yeni bulunan bir kuyruklu yıldıza adı verildi Rubaileriyle meşhurdur Rubailerinin sayısı 158'dir Fakat kendisine mal edilenler binin uzerindedir Omer Hayyam icin tarihteki ilk bilinen savaş karşıtı eylemci yakıştırması da yapılmaktadır Rubailerinin Turkceye cevirisi farklı bircok cevirmen tarafından yapılmışsa da rubaileri Turk halkına sevdiren ceviri Sabahattin Eyuboğlu tarafından yapıldı
HAYATI
10391048 yılları arasında bir tarihte doğduğu duşunulen Omer Hayyam, Nişabur ’da dunyaya geldi Eğitimini burada aldığı gibi hayatının da buyuk bir bolumunu burada ve Semerkant ’ta gecirdi Kendisine buyuk ilgi gosteren Selcuklu sultanlarının, Vezir Nizamulmulk ’un saraylarında gorev yapmaktan hoşlanmadı ve bilimsel araştırmalara adanmış sakin bir hayatı secerek zaman zaman Semerkant, Buhara, Belh ve İsfahan gibi bilim ve sanat merkezlerinde dolaşmayı tercih etti Semerkant ’ta iken Ebu Tahir isminde yuksek makam sahibi bir memurun himayesine girdi Nişabur ’da 11231132 yılları arasında 85 yaşlarında olduğu tahmin edilmektedir
CALIŞMALARI
İbn Sina ekolune mensup bir alimfilozof olduğu kabul edilen Omer Hayyam cebir, geometri, astronomi, fizik ve tıpla ilgilenmiş, muzikle uğraşmış, ayrıca adını olumsuzleştiren rubailerini kaleme almıştır Hakkında pek cok şey soylenmektedir; Ali b Zeyd elBeyhakī Hayyam ’ın hafızasının fevkalade kuvvetli olduğunu, dil, fıkıh, tarih ve kıraat sahalarında geniş malumatı bulunduğunu, riyaziye, tıp ve diğer akli ilimlerde eşsiz olduğunu soylerken Necmeddini Daye onun hakkında “bahtsız bir filozof, Allahsız ve maddeci demektedir
Hayyam ’ın genelde matematiğin ve ozelde analitik geometrinin gelişimi uzerindeki etkisi cok buyuktur Onun matematiğe ilişkin araştırmaları ve bilhassa sayılar kuramı Oklid ’in beşinci postulatı ve cebir alanında yoğunlaşmıştır Elementler ’e dair yaptığı bir yorum olan ‘ ’Risale fi şerĥi ma eşkele min muśaderati Kitabi Oķlidis ’te ’ ’ işlemler sırasında irrasyonel sayıların da rasyonel sayılar gibi kullanılabileceğini ilk defa o kanıtlamıştır Bu eser ayrıca Oklid dışı geometrilerin kurulmasına onculuk etmiştir
Hayyam ’ın katkıda bulunduğu alanların en onemlisi cebirdir En değerli cebir eserlerinden biri olan ‘ ’ Risale fi ’lberahin Ǿala mesaǿili ’lcebr ve ’lmuķābele ’de ’ ’ denklemlerin birden fazla koklerinin bulunabileceğini gostermiştir Ucuncu dereceden denklemlerin sistemli bri şekilde cozduğu icin Harizmi ’nin gercekleştirdiği gelişmenin otesine gecmiştir
Astronomi alanına da buyuk katkılar sağlayan Omer Hayyam, Buyuk Selcuklu Sultanı Melikşah tarafından İsfahan ’a davet edilerek burada kurulan bir rasathane ’de o yıllarda kullanılan Yezdicerd takvimini duzeltmekle gorevlendirilmiştir Omer Hayyam ise takvimi duzeltmek yerine yeni bir takvim oluşturmuştur Boylece guneş yılı uzunluğu 365,2424 (modern olcumlere gore gercek uzunluk 365,2422) gun ve dolayısıyla hata payı 5000 yılda 1 gun olan Celali takvimi ortaya cıkarmıştır Heyet ayrıca Zici Melikşai adlı bir zic hazırlamış, kurulan rasathane ise Melikşah ’ın olumune kadar faaliyetini surdurmuştur
EDEBİ KİŞİLİĞİ
Hayyam rubaileri ile tanınmış bir şairdir Kendi ozgun uslubunu yansıtan rubailerin sayısı 100 civarındadır Rubailerinin Latince cevirileri XVIII yuzyılda ortaya cıkmaya başlamıştır; T Hyde ’ın Veterum Persarum ’unda onlardan biri yer alır 1804 ’te F Dombay ’ın Viyana ’da basılan Farsca gramerinde de bazı ceviriler bulunmaktadır Hayyam ’ı bir şair olarak Batı ’ya asıl tanıtan ve sevdiren ise Edward Fitzgerald ’ın yaptığı İngilizce tercumelerdir
Başlıca eserleri olarak, Nevruzname, Zici Melikşahi, Fi ’lkustasi ’lmustakim, Silsilei Tertib, ElKevn ve ’tteklif, Levazımu ’lemkine gibi eserleri ornek verilebilir
Doğum 18 Mayıs 1048İran
Olum 4 Aralık 1131
Meslek Şair, yazar, matematikci, filozof, astronom
Omer Hayyam, İranlı alim, şair ve filozoftur Batı ’da, Doğu ’nun en fazla hayranlık duyulan şairi ve en tanınmış alimlerinden biridir 1892 yılında Londra ’da onun adına bir kulup kuruldu, 1970 yılında ayın uzerindeki bir kratere, 1980 yılında yeni bulunan bir kuyruklu yıldıza adı verildi Rubaileriyle meşhurdur Rubailerinin sayısı 158'dir Fakat kendisine mal edilenler binin uzerindedir Omer Hayyam icin tarihteki ilk bilinen savaş karşıtı eylemci yakıştırması da yapılmaktadır Rubailerinin Turkceye cevirisi farklı bircok cevirmen tarafından yapılmışsa da rubaileri Turk halkına sevdiren ceviri Sabahattin Eyuboğlu tarafından yapıldı
HAYATI
10391048 yılları arasında bir tarihte doğduğu duşunulen Omer Hayyam, Nişabur ’da dunyaya geldi Eğitimini burada aldığı gibi hayatının da buyuk bir bolumunu burada ve Semerkant ’ta gecirdi Kendisine buyuk ilgi gosteren Selcuklu sultanlarının, Vezir Nizamulmulk ’un saraylarında gorev yapmaktan hoşlanmadı ve bilimsel araştırmalara adanmış sakin bir hayatı secerek zaman zaman Semerkant, Buhara, Belh ve İsfahan gibi bilim ve sanat merkezlerinde dolaşmayı tercih etti Semerkant ’ta iken Ebu Tahir isminde yuksek makam sahibi bir memurun himayesine girdi Nişabur ’da 11231132 yılları arasında 85 yaşlarında olduğu tahmin edilmektedir
CALIŞMALARI
İbn Sina ekolune mensup bir alimfilozof olduğu kabul edilen Omer Hayyam cebir, geometri, astronomi, fizik ve tıpla ilgilenmiş, muzikle uğraşmış, ayrıca adını olumsuzleştiren rubailerini kaleme almıştır Hakkında pek cok şey soylenmektedir; Ali b Zeyd elBeyhakī Hayyam ’ın hafızasının fevkalade kuvvetli olduğunu, dil, fıkıh, tarih ve kıraat sahalarında geniş malumatı bulunduğunu, riyaziye, tıp ve diğer akli ilimlerde eşsiz olduğunu soylerken Necmeddini Daye onun hakkında “bahtsız bir filozof, Allahsız ve maddeci demektedir
Hayyam ’ın genelde matematiğin ve ozelde analitik geometrinin gelişimi uzerindeki etkisi cok buyuktur Onun matematiğe ilişkin araştırmaları ve bilhassa sayılar kuramı Oklid ’in beşinci postulatı ve cebir alanında yoğunlaşmıştır Elementler ’e dair yaptığı bir yorum olan ‘ ’Risale fi şerĥi ma eşkele min muśaderati Kitabi Oķlidis ’te ’ ’ işlemler sırasında irrasyonel sayıların da rasyonel sayılar gibi kullanılabileceğini ilk defa o kanıtlamıştır Bu eser ayrıca Oklid dışı geometrilerin kurulmasına onculuk etmiştir
Hayyam ’ın katkıda bulunduğu alanların en onemlisi cebirdir En değerli cebir eserlerinden biri olan ‘ ’ Risale fi ’lberahin Ǿala mesaǿili ’lcebr ve ’lmuķābele ’de ’ ’ denklemlerin birden fazla koklerinin bulunabileceğini gostermiştir Ucuncu dereceden denklemlerin sistemli bri şekilde cozduğu icin Harizmi ’nin gercekleştirdiği gelişmenin otesine gecmiştir
Astronomi alanına da buyuk katkılar sağlayan Omer Hayyam, Buyuk Selcuklu Sultanı Melikşah tarafından İsfahan ’a davet edilerek burada kurulan bir rasathane ’de o yıllarda kullanılan Yezdicerd takvimini duzeltmekle gorevlendirilmiştir Omer Hayyam ise takvimi duzeltmek yerine yeni bir takvim oluşturmuştur Boylece guneş yılı uzunluğu 365,2424 (modern olcumlere gore gercek uzunluk 365,2422) gun ve dolayısıyla hata payı 5000 yılda 1 gun olan Celali takvimi ortaya cıkarmıştır Heyet ayrıca Zici Melikşai adlı bir zic hazırlamış, kurulan rasathane ise Melikşah ’ın olumune kadar faaliyetini surdurmuştur
EDEBİ KİŞİLİĞİ
Hayyam rubaileri ile tanınmış bir şairdir Kendi ozgun uslubunu yansıtan rubailerin sayısı 100 civarındadır Rubailerinin Latince cevirileri XVIII yuzyılda ortaya cıkmaya başlamıştır; T Hyde ’ın Veterum Persarum ’unda onlardan biri yer alır 1804 ’te F Dombay ’ın Viyana ’da basılan Farsca gramerinde de bazı ceviriler bulunmaktadır Hayyam ’ı bir şair olarak Batı ’ya asıl tanıtan ve sevdiren ise Edward Fitzgerald ’ın yaptığı İngilizce tercumelerdir
Başlıca eserleri olarak, Nevruzname, Zici Melikşahi, Fi ’lkustasi ’lmustakim, Silsilei Tertib, ElKevn ve ’tteklif, Levazımu ’lemkine gibi eserleri ornek verilebilir