Ön çapraz bağ, diz ekleminde femur ve tibia kemiklerini birbirine bağlayan yapılardan birisidir. Tibia kemiğinin anormal bir şekilde öne doğru yer değiştirmesini engelleyen en önemli yapı olan bu bağ aynı zamanda dizin normal işlevini görmesi için çok önemlidir.
Spor sırasında oluşan ve sporcuların 4 haftadan uzun süre spordan uzak kalmasına sebep olan yaralanmalar içinde ön çapraz bağ yaralanmaları birinci sıradadır. Ön çapraz bağ yaralanmalarını iç menisküs ve iç yan bağ yaralanmaları izler. Amerika Birleşik Devletlerinde yılda yaklaşık 200 bin ön çapraz bağ yaralanması oluştuğu saptanmıştır. Toplumun spora olan merakının artması ile bu sıklığın artması beklenmektedir. Ülkemizde sağlıklı veriler olmamakla beraber yılda 3 bin dolaylarında ön çapraz bağ yaralanması meydana geldiği tahmin edilmektedir.
Ön çapraz bağ yaralanmaları nasıl oluşur?
Ön çapraz bağ yaralanmaları, genellikle sabit ayak üzerinde ani dönme hareketiyle meydana gelir. Daha çok sporcunun kendisinin yaptığı bir hareket sırasında olur. Daha nadiren dize gelen doğrudan darbeler, trafik kazaları, yüksekten düşme ve endüstriyel kazalar sonrasında ön çapraz bağ yaralanmaları ortaya çıkabilir. Bu durumda, ön çapraz bağ yaralanmalarına arka çapraz bağ, yan bağlar ve menisküslerin yaralanmaları da eklenebilir. Kadın sporcuların yapısal özelliklerinden dolayı ön çapraz bağ yaralanmaları erkek sporculara göre daha sık görülür. Erişkinlerde yaralanmalar bağın gövdesinden kopması şeklindeyken, çocuklarda yaralanma bağın kemiğe yapıştığı yerden bir parça koparması şeklinde olabilir.
Ön çapraz bağ yaralanmalarının belirtileri nelerdir?
Ön çapraz bağ yaralanması anında dizde ani bir kopma hissiyle beraber şiddetli bir ağrı ortaya çıkar. Bazı sporcular bağın kopma sesini duyabilirler ve sıklıkla yere düşerler. Diz ekleminin içinde hızla gelişen kanamaya bağlı olarak şişlik meydan gelir. Sporcu genellikle spora devam edemez ve müsabakayı bırakmak zorunda kalır. Ağrı ve şişlik sebebiyle dizde hareket kısıtlılığı meydana gelir ve topallama ortaya çıkar. Bazı sporcular dizlerinin yerinden çıkıp girdiğini hissedebilirler.
Birkaç gün veya hafta içinde diz eklemindeki şişlik ve ağrı azalır. Diz hareketleri kazanılır ve topallama kaybolur. Ancak bu sefer özellikle ani dönüşlerde, ani yavaşlamalarda ve merdiven inerken dizde boşluk ve güvensizlik hissi oluşur. Ön çapraz bağ kopması olan dizlerde yüzme, bisiklet gibi sporlar yapılabilir; ancak futbol, basketbol, hentbol, voleybol, kayak gibi ani sıçrama, dönüş ve hızlanmaların olduğu sporların üst düzeyde yapılması mümkün değildir. Eğer sporcu ön çapraz bağı olmadan bu sporlara devam etmek isterse yeni yaralanmalar ve dizdeki hasarın artması riski çok yüksektir.
MENİSKÜS YIRTIĞI
Menisküs yırtıkları genellikle yaşlı kişilerde disfonksiyonun önemli nedenlerinden birisidir ve en çok karşılaşılan diz problemidir. Genellikle dizin hor kullanılması sonucu gelişir, diz çevresindeki kasların yeterince kuvvetli olmaması sonucu menisküslere binen yükün fazla olmasıyla birlikte yaralanmalar meydana gelmektedir . Menisküsün bir parçasının veya tamamının yıpranması sonucunda diz biyomekaniğini ciddi ölçüde etkilenir ve yavaş yavaş kıkırdak hasarı ile erken osteoartrite yol açabilir. Bu nedenle menisküs yaralanmaları sonrası kalan menisküs mümkün olduğunca korunmasına özen gösterilmelidir.
Menisküs yaralanması veya ameliyatı sonrasında ağrı ve şişlik giderilip, eklem hareketi geri kazanılması ve kas kuvvetinin arttırılması gibi genel rehabilitasyon prensipleri geçerlidir.
Genel olarak fizik tedavide cerrahi onarım sonrası 4-6 hafta içinde dizin tam olarak açılması hedeflenmektedir. Diğer yandan, eklem hareket açıklığı ve kas kuvvetinin en kısa zamanda normal düzeyine ulaşmasını amaçlayan erken mobilizasyon protokollerinin uygulanması da oldukça önemlidir. Cerrahi sonrası, diz fleksiyonu (bükülmesi) sırasında menisküse etki eden makaslayıcı kuvveti engellemek için ilk 4-8 hafta boyunca ağırlık aktarma kademeli bir şekilde arttırılmalıdır. Ayrıca genç kişilerde menisküs ameliyatı sonrası fizik tedavi uygulanması ile spora dönüş oranları yüksektir.