Yıllardan beri yarık damaklıların muhabere meselelerine ait çok şey yazılmış ve bu sorunu çözmede birçok strateji ileri sürülmüştür. Klasik olarak , bu stratejiler mektep öncesi ve mektep çağı çocuklarda arikülasyon rezonans ve velofarengeal zayıflık meselelerine odaklanmıştır. Yarık damaklı çocuklarda erken müdahalenin emeli ünsüz dağarcığını artırmak (özellikle basınçla üretilenleri), söz haznesini geliştirmek ve oral hava akımını artırmaktır.(1)
1940’lardan 1960’lara kadar konuşma dışı oral motor egzersizlerin, konuşma için, velofarengeal mekanizmanın gücünü ve istemli denetimini artırdığına yaygın olarak inanılmaktaydı. Münasebetiyle klinisyenler yaygın olarak üfleme, emme, ıslık çalma, yanak şişirme, yutma üzere konuşma dışı oral motor egzersizler ve velev rüzgarlı aletler kullanarak velofarengeal valfın kas gücünü artırmayı ve konuşma için fonksiyonlarını geliştirmeyi ummuşlardır.( Berry& Einsenson,1956; Kanter , 1947 ; Massegill, Quinn, Pickrell& Levison, 1968; Moser , 1942; Van Riper, 1946, 1963; Wells, 1945,1948) (2)
Konuşma dışı oral motor egzersizlerin tesirli olduğu inancı 1960 ve 1970’li yıllarda tesirini yitirmiş; zira velofarengeal fonksiyonları artırdığı tezi çürütülmüştür ( Kuehn, Tomes, Peterson-Falzone, 2004) (1)
Bu egzersizleri kullanmadaki varsayımlar, velofarengeal kapanmadaki ruhsal süreçlerin, konuşmada kullanılan süreçlerle benzeri etkinlikler taşımasıdır. Maatteessüf bu egzersizlerin çok tesirli olduğunu söylememiz mümkün değildir. ( Powers& Star, 1974; Ruscello, 1982; Shelton, Hahn,& Morris, 1968). Araştırmalar konuşma paternleriyle, konuşma dışı oral motor egzersizler arasında sarih farklılık gösterdikten sonra( Flowers & Morris, 1973; McWilliams & Bradley, 1965; Moll , 1965 ; Peterson, 1973; Shprintzen, Bencione, McCall, & Skolnick, 1974) konuşma dışı oral motor egzersizler haberli bilirkişiler tarfından terkedilmiştir. Oral motor egzersizlerin yararlı olduğu inancı uzun devirler sürmüştür. Hala kimi mütehassıslar bu egzersizleri velofarengeal zayıflığı olan insanlara terapi protokolu gereği uygulamaktadır. (2)
Çocuklarda hava akımının çıkış halini göstermek maksadıyla birtakım üfleme egzersizleri yapılmaktadır. Bu egzersizler üflemeli oyuncaklarla yapılabilmektedir. Lakin bu egzersizleri kullanmanın maksadı damak kas gücünü artırmak değil; oral hava akımını evlada yaparak uygulayarak göstermektir. (1)
Sıklıkla kullanılan oral motor egzersizler: Üfleme, lisanı bastırma, dudak büzme, lisan sallama, gülme, lisanı buruna ve çeneye hakikat hareket ettirme, yanak şişirme, öpücük, lisan yuvarlama etkinlikleridir. Rapor edilen yararları ise lisan elevasyonunu, artikülatörlerin farkındalığını, dudak gücünü, lisanın lateral hareketini, çene stabilizasyonunu, dil-dudak armonisini, salya denetimini, velofarengeal kapanmayı ve emme yeteneğini sağladığıdır. Konuşma dışı oral motor egzersizlerin yararına ait 10 çalışma incelenmiş ve 9’unun yarar sağlamadığı (Christensen & Hanson (1981); Gommerman & Hodge (1995);Colone & Forrest (2000); Occhino & McCane (2001); Abrahamsen & Flack (2002); Bush, Steger, Mann-Kahris, & Insalaco (2004); Roehrig, Suiter, & Pierce (2004); Guisti & Cascella (2005); Hayes et al. (In submission) ; yalnızca 1’inin yarar sağladığı(Fields & Polmanteer (2002)) ; lakin bunda da metodolojik cürüm olduğu tespit edilmiştir. (5)
Ruscello (2006) konuşma dışı oral motor egzersizleri lisan, dudak, ve çene hareketlerini içeren, güç artırıcı, kas tonunu geliştirici, hareketin ranjını artırıcı ve kas denetimini sağlayıcı etkinlikler olarak tanımlamıştır. Bu egzersizlerin kullanılıp kullanılmaması gerektiği konusunda uzlaşmazlıklar vardır. Araştırmalar kullanılması gerektiğini desteklememektedir. Ama birçok klinisyen tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır. (3)
Konuşma dışı oral motor egzersizlerin yararlı olmadığına ait çalışmalar, fonolojik ve sesletim meseleleri olan çocuklarda motor konuşma gelişimi, kas hareketleri, kas gücü ve oral motor egzersizlerle sesletim arasındaki bağ üzerine yapılmıştır. Lof ( 2007) konuşma dışı oral motor egzersizlerin kasları gereğince güçlendirmediğini, konuşma işlevlerini çok geliştirmediğini ileri sürmüştür. Dudak kas gücünün konuşmaya tesirini maksimum %10 -20 ve çene kas gücünün ise yalnızca %11-15 olduğunu ileri sürmüştür. Sonuç olarak Lof 7 yaş öncesi evlatların konuşma farkındalığı için yapılan bu egzersizleri bilişsel becerileri ehil seviyede olamadığı için aktarım edemediklerini rapor etmiştir.(3)
Moore& Ruark (1996) konuşma ile ilgili kas tertibi ile konuşma dışı davranışların spesifik ve birbirinden başka olduğunu bulmuşlardır. Konuşmayla, erken beliren çiğneme, emme üzere konuşma dışı davranışlar arasında hiçbir alaka bulmamışlardır. Binaenaleyh konuşma dışı oral motor egzersizleri kullanmanın konuşma üzere kompleks davranışların gelişmesini sağlamadığını ileri sürmüşlerdir. Forrest(2002) ve Lof (2003;2006;2007) konuşmada ve konuşma dışı (çiğneme gibi) egzersizlerde birebir kaslar kullanılmasına karşın, her aktivite için farklı hareket ettiğini ileri sürmüşlerdir. Konuşma dışı oral motor egzersizlerin ses üretiminde tesirli olduğuna dair çok hudutlu sayıda kanıt bulunmaktadır. Davis& Velleman (2000) oral motor terapinin konuşma üretimini artırdığına dair hiçbir çalışma bulunmadığını ileri sürmektedirler. Bush, Stenger, Mann-Kahris, & Insalaco(2004) yaptıkları tek denekli çalışmada 9 yaşında bir erkek evlatta konuşma dışı oral motor egzersizlerin sesletimi geliştirip geliştirmediğine bakmışlar ve sonucunda bu egzersizlerin evladın sesletiminde hiçbir değişikliği sağlamadığını bulmuşlardır. (3)
Bir çok çalışma konuşma dışı oral motor egzersizlere karşı olmasına karşın, klinisyenlerlerin bu egzersizleri neden hala kullandıkları sorusu akla gelmektedir. Oral motor egzersizlerin fonolojik dertlerini ve sesletim meselelerini güzelleştirici bir tesir olmamasına karşın klinisyenlerde “ne olursa olsun kullan” anlayışı bulunmaktadır. Dahası dinamik sistemin prensiplerine dayanarak, konuşmada kullanılan hareket paternlerine aksiliğe sebep olduğu için zararlı olduğu ileri sürülmüştür. Klinisyenler tarafından ileri sürülen vesair görüş “ Ne yapacağımı bilmediğim için başlangıç olarak kullanıyorum” görüşüdür. Bu da bize klinisyenlerin konuşma dışı oral motor egzersizleri, fonolojik ve sesletim bozukluğu olan çocuklarda ne yapacağını bilememe sonucu kullandıklarını göstermektedir. Bu bozukluklardan kimileri terapiye karşı direnç göstermekte, oral motor egzersizlerin muvaffakiyet için mekanizma sağlayacağı ileri sürülmektedir. Buna karşın konuşmadaki belirleyici bozukluklarda, konuşma dışı egzersizler muvaffakiyet sorunu belirlemede yararsız olmaktadır. Deneysel çalışmalar konuşma dışı davranışlarla konuşma üretimi arasında kolaylaştırıcı bir tesir olmadığı sonucunu göstermiştir. Tüm bu olgulara dayanarak oral motor egzersizlerin fonolojik ve sesletim sorunu olan evlatlar için, yasal terapi protokolün bir kesimi olmaması gerekir. Bu aktiviteler kas güçsüzlüğü olan disartride respiratuar ve larengeal denetimi sağlamak için kullanılabilir. Oral motor egzersizlerin konuşma edinimi için temel olarak kullanılamayacağı çok nettir. (4)
Sonuç olarak, Tüm bunlara dayanarak klinisyenler konuşma üretimini geliştirmek istiyorlarsa direkt olarak konuşmaya odaklanmalı; konuşmaya yararlı üzere görülen şeyler üzerinde durmamalıdırlar. Konuşma dışı oral motor egzersizler gaye olamaz. Konuşma terapisinde gaye; lisan yuvarlama, güçlü artikülatörlere sahip olma, yanak şişirme yahut çeneyi hareket ettirme olamaz. Gaye; anlaşılabilir konuşma üretmektir.
Konuşma dışı oral motor motor egzersizlerin sesletimi kolaylaştırıcı bir eği olmadığı birçok çalışmada kanıtlanmıştır. Hasebiyle rastgele bir kas güçsüzlüğü meselesi bulunmayan vakalarda bu tip egzersizlerin kullanılması gereksiz ve devir kaybıdır.
KAYNAKLAR
1 - HARDIN-JONES, M., CHAPMAN, K., & SCHERER, N. J. (2006, June 13). “Early intervention in children with cleft palate”. The Asha Leader, 11(8), 8-9, 32.
2 - KUMMER, A., W., (2001) , “ Cleft Palate & Craniofacial Anomalies- Effects On Speech and Resonans” , Thomson Learning Inc, San Diego, 462
3- MUTTIAH, N., (2008), “ Controversial Therapy and Evidence-Based Practise: The Clinicians’ Perspective”, Thesis Submitted to the Graduate College of Bowling Gren State University, 3-6
4- FORREST, K., (2002), “Are Oral-Motor Exercises Useful in The Treatment of Phonological / Articulatory Disorders?” Seminars in Speech and Language, 23, 15-25.
5- LOF,G.,L., (2006) “Logic, Theory and Evidence Against the Use of Non-Speech Oral Motor Exercises to Change Speech Sound Productions”, 2006 ASHA Convention Invited Presentation Friday, November 17
1940’lardan 1960’lara kadar konuşma dışı oral motor egzersizlerin, konuşma için, velofarengeal mekanizmanın gücünü ve istemli denetimini artırdığına yaygın olarak inanılmaktaydı. Münasebetiyle klinisyenler yaygın olarak üfleme, emme, ıslık çalma, yanak şişirme, yutma üzere konuşma dışı oral motor egzersizler ve velev rüzgarlı aletler kullanarak velofarengeal valfın kas gücünü artırmayı ve konuşma için fonksiyonlarını geliştirmeyi ummuşlardır.( Berry& Einsenson,1956; Kanter , 1947 ; Massegill, Quinn, Pickrell& Levison, 1968; Moser , 1942; Van Riper, 1946, 1963; Wells, 1945,1948) (2)
Konuşma dışı oral motor egzersizlerin tesirli olduğu inancı 1960 ve 1970’li yıllarda tesirini yitirmiş; zira velofarengeal fonksiyonları artırdığı tezi çürütülmüştür ( Kuehn, Tomes, Peterson-Falzone, 2004) (1)
Bu egzersizleri kullanmadaki varsayımlar, velofarengeal kapanmadaki ruhsal süreçlerin, konuşmada kullanılan süreçlerle benzeri etkinlikler taşımasıdır. Maatteessüf bu egzersizlerin çok tesirli olduğunu söylememiz mümkün değildir. ( Powers& Star, 1974; Ruscello, 1982; Shelton, Hahn,& Morris, 1968). Araştırmalar konuşma paternleriyle, konuşma dışı oral motor egzersizler arasında sarih farklılık gösterdikten sonra( Flowers & Morris, 1973; McWilliams & Bradley, 1965; Moll , 1965 ; Peterson, 1973; Shprintzen, Bencione, McCall, & Skolnick, 1974) konuşma dışı oral motor egzersizler haberli bilirkişiler tarfından terkedilmiştir. Oral motor egzersizlerin yararlı olduğu inancı uzun devirler sürmüştür. Hala kimi mütehassıslar bu egzersizleri velofarengeal zayıflığı olan insanlara terapi protokolu gereği uygulamaktadır. (2)
Çocuklarda hava akımının çıkış halini göstermek maksadıyla birtakım üfleme egzersizleri yapılmaktadır. Bu egzersizler üflemeli oyuncaklarla yapılabilmektedir. Lakin bu egzersizleri kullanmanın maksadı damak kas gücünü artırmak değil; oral hava akımını evlada yaparak uygulayarak göstermektir. (1)
Sıklıkla kullanılan oral motor egzersizler: Üfleme, lisanı bastırma, dudak büzme, lisan sallama, gülme, lisanı buruna ve çeneye hakikat hareket ettirme, yanak şişirme, öpücük, lisan yuvarlama etkinlikleridir. Rapor edilen yararları ise lisan elevasyonunu, artikülatörlerin farkındalığını, dudak gücünü, lisanın lateral hareketini, çene stabilizasyonunu, dil-dudak armonisini, salya denetimini, velofarengeal kapanmayı ve emme yeteneğini sağladığıdır. Konuşma dışı oral motor egzersizlerin yararına ait 10 çalışma incelenmiş ve 9’unun yarar sağlamadığı (Christensen & Hanson (1981); Gommerman & Hodge (1995);Colone & Forrest (2000); Occhino & McCane (2001); Abrahamsen & Flack (2002); Bush, Steger, Mann-Kahris, & Insalaco (2004); Roehrig, Suiter, & Pierce (2004); Guisti & Cascella (2005); Hayes et al. (In submission) ; yalnızca 1’inin yarar sağladığı(Fields & Polmanteer (2002)) ; lakin bunda da metodolojik cürüm olduğu tespit edilmiştir. (5)
Ruscello (2006) konuşma dışı oral motor egzersizleri lisan, dudak, ve çene hareketlerini içeren, güç artırıcı, kas tonunu geliştirici, hareketin ranjını artırıcı ve kas denetimini sağlayıcı etkinlikler olarak tanımlamıştır. Bu egzersizlerin kullanılıp kullanılmaması gerektiği konusunda uzlaşmazlıklar vardır. Araştırmalar kullanılması gerektiğini desteklememektedir. Ama birçok klinisyen tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır. (3)
Konuşma dışı oral motor egzersizlerin yararlı olmadığına ait çalışmalar, fonolojik ve sesletim meseleleri olan çocuklarda motor konuşma gelişimi, kas hareketleri, kas gücü ve oral motor egzersizlerle sesletim arasındaki bağ üzerine yapılmıştır. Lof ( 2007) konuşma dışı oral motor egzersizlerin kasları gereğince güçlendirmediğini, konuşma işlevlerini çok geliştirmediğini ileri sürmüştür. Dudak kas gücünün konuşmaya tesirini maksimum %10 -20 ve çene kas gücünün ise yalnızca %11-15 olduğunu ileri sürmüştür. Sonuç olarak Lof 7 yaş öncesi evlatların konuşma farkındalığı için yapılan bu egzersizleri bilişsel becerileri ehil seviyede olamadığı için aktarım edemediklerini rapor etmiştir.(3)
Moore& Ruark (1996) konuşma ile ilgili kas tertibi ile konuşma dışı davranışların spesifik ve birbirinden başka olduğunu bulmuşlardır. Konuşmayla, erken beliren çiğneme, emme üzere konuşma dışı davranışlar arasında hiçbir alaka bulmamışlardır. Binaenaleyh konuşma dışı oral motor egzersizleri kullanmanın konuşma üzere kompleks davranışların gelişmesini sağlamadığını ileri sürmüşlerdir. Forrest(2002) ve Lof (2003;2006;2007) konuşmada ve konuşma dışı (çiğneme gibi) egzersizlerde birebir kaslar kullanılmasına karşın, her aktivite için farklı hareket ettiğini ileri sürmüşlerdir. Konuşma dışı oral motor egzersizlerin ses üretiminde tesirli olduğuna dair çok hudutlu sayıda kanıt bulunmaktadır. Davis& Velleman (2000) oral motor terapinin konuşma üretimini artırdığına dair hiçbir çalışma bulunmadığını ileri sürmektedirler. Bush, Stenger, Mann-Kahris, & Insalaco(2004) yaptıkları tek denekli çalışmada 9 yaşında bir erkek evlatta konuşma dışı oral motor egzersizlerin sesletimi geliştirip geliştirmediğine bakmışlar ve sonucunda bu egzersizlerin evladın sesletiminde hiçbir değişikliği sağlamadığını bulmuşlardır. (3)
Bir çok çalışma konuşma dışı oral motor egzersizlere karşı olmasına karşın, klinisyenlerlerin bu egzersizleri neden hala kullandıkları sorusu akla gelmektedir. Oral motor egzersizlerin fonolojik dertlerini ve sesletim meselelerini güzelleştirici bir tesir olmamasına karşın klinisyenlerde “ne olursa olsun kullan” anlayışı bulunmaktadır. Dahası dinamik sistemin prensiplerine dayanarak, konuşmada kullanılan hareket paternlerine aksiliğe sebep olduğu için zararlı olduğu ileri sürülmüştür. Klinisyenler tarafından ileri sürülen vesair görüş “ Ne yapacağımı bilmediğim için başlangıç olarak kullanıyorum” görüşüdür. Bu da bize klinisyenlerin konuşma dışı oral motor egzersizleri, fonolojik ve sesletim bozukluğu olan çocuklarda ne yapacağını bilememe sonucu kullandıklarını göstermektedir. Bu bozukluklardan kimileri terapiye karşı direnç göstermekte, oral motor egzersizlerin muvaffakiyet için mekanizma sağlayacağı ileri sürülmektedir. Buna karşın konuşmadaki belirleyici bozukluklarda, konuşma dışı egzersizler muvaffakiyet sorunu belirlemede yararsız olmaktadır. Deneysel çalışmalar konuşma dışı davranışlarla konuşma üretimi arasında kolaylaştırıcı bir tesir olmadığı sonucunu göstermiştir. Tüm bu olgulara dayanarak oral motor egzersizlerin fonolojik ve sesletim sorunu olan evlatlar için, yasal terapi protokolün bir kesimi olmaması gerekir. Bu aktiviteler kas güçsüzlüğü olan disartride respiratuar ve larengeal denetimi sağlamak için kullanılabilir. Oral motor egzersizlerin konuşma edinimi için temel olarak kullanılamayacağı çok nettir. (4)
Sonuç olarak, Tüm bunlara dayanarak klinisyenler konuşma üretimini geliştirmek istiyorlarsa direkt olarak konuşmaya odaklanmalı; konuşmaya yararlı üzere görülen şeyler üzerinde durmamalıdırlar. Konuşma dışı oral motor egzersizler gaye olamaz. Konuşma terapisinde gaye; lisan yuvarlama, güçlü artikülatörlere sahip olma, yanak şişirme yahut çeneyi hareket ettirme olamaz. Gaye; anlaşılabilir konuşma üretmektir.
Konuşma dışı oral motor motor egzersizlerin sesletimi kolaylaştırıcı bir eği olmadığı birçok çalışmada kanıtlanmıştır. Hasebiyle rastgele bir kas güçsüzlüğü meselesi bulunmayan vakalarda bu tip egzersizlerin kullanılması gereksiz ve devir kaybıdır.
KAYNAKLAR
1 - HARDIN-JONES, M., CHAPMAN, K., & SCHERER, N. J. (2006, June 13). “Early intervention in children with cleft palate”. The Asha Leader, 11(8), 8-9, 32.
2 - KUMMER, A., W., (2001) , “ Cleft Palate & Craniofacial Anomalies- Effects On Speech and Resonans” , Thomson Learning Inc, San Diego, 462
3- MUTTIAH, N., (2008), “ Controversial Therapy and Evidence-Based Practise: The Clinicians’ Perspective”, Thesis Submitted to the Graduate College of Bowling Gren State University, 3-6
4- FORREST, K., (2002), “Are Oral-Motor Exercises Useful in The Treatment of Phonological / Articulatory Disorders?” Seminars in Speech and Language, 23, 15-25.
5- LOF,G.,L., (2006) “Logic, Theory and Evidence Against the Use of Non-Speech Oral Motor Exercises to Change Speech Sound Productions”, 2006 ASHA Convention Invited Presentation Friday, November 17