Orhun Abideleri,Orhun yazıtları,orhun abideleri resimleri
gokturk yazıtları,orhun abidelerinin onemi,orhun kitabeleri
kutadgu bilig,orhun abideleri ozellikleri
ORHUN ABİDELERİYAZITLARI
imagesorhunabideleriorhunkitabelerigokturkabideleri5ad68a0701f09
imagesorhunabideleriorhunkitabelerigokturkabideleri5ad68a0811a61
Orhun Yazıtları, Gokturk İmparatorluğu'nun unlu hukumdarı Bilge Kağan devrinden kalma altı adet yazılı dikilitaştır Moğolistan'ın kuzeyinde, Baykal golununu guneyinde, Orhun ırmağı vadisindeki Koşo Saydam golu yakınlarındadır Bu yazıtlardan Kol Tigin ve Bilge Kağan yazıtları, Kocho Tsaydam bolgesindeki Orhun Irmağı civarında; Bilge Tonyukuk yazıtları ise, Kol Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarından yaklaşık 360 km uzakta, Tola Irmağı'nın yukarı yatağındaki Bayn Tsokto (Bayn Cokto) bolgesindedir Bilge Tonyukuk yazıtlarının, (Orhun Irmağı civarında olmamasına rağmen), Orhun yazıtlarıyla birlikte duşunulmesi, anılması Kol Tigin ve Bilge Kağan yazıtları ile aynı doneme ait olması ve aynı konuları icermesindendir Yazıtlar Turk dili, tarihi, edebiyatı, sanatı, toresi hakkında onemli bilgiler vermektedirler Turk ve Turkce adı, ilk kez Doğu Gokturkler donemine ait bu yazıtlarda gecmektedir
Yazıtların ucu cok onemlidir İki taştan oluşan Tonyukuk 716, Kol Tigin (Kultigin) 732, Bilge Kağan 735 yılında dikilmiştir Kol Tigin yazıtı, Bilge Kağan'ın ağzından yazılmıştır Kultigin, Bilge Kağan'ın kardeşi, buyrukcu ihtiyar Tonyukuk ise veziridir Anıtların olduğu yerde yalnızca dikilitaşlar değil, yuzlerce heykel, balbal, şehir harabeleri, taş yollar, su kanalları, koc ve kaplumbağa heykelleri, sunak taşları bulunmuştur
Orhun Abideleri'ni ilk kez 1889 yılında Rus tarihci Yardintsev bulmuştur 1890'da bir Fin heyeti, 1891'de de bir Rus heyeti burada incelemelerde bulunmuştur Bu heyetler yazıları cozememişlerdir Fakat 1893 yılında Danimarkalı bilgin Vilhelm Thomsen, 38 harfli alfabeyi cozerek yazıtları okumayı başarmıştır Alfabenin dordu sesli, dordu sessiz harften oluşur Yazıda harfler birbirine birleştirilmez, kelimeler de birbirlerinden iki nokta ustuste konularak ayrılır Sağdan sola ve yukarıdan aşağıya yazılır Orhun abidelerinde yazılar yukarıdan aşağıya yazılmış ve sağdan sola doğru istiflenmiştir
Kultigin Anıtı: Kultigin'e ait mermer govde
imagesorhunabideleriorhunkitabelerigokturkabideleri5ad68a09243f2
3,35 metre yukseklikte, kirectaşından yapılmış ve dort cephelidir Doğubatı cephelerinin genişliği aşağıda 132, yukarıda 122 santimetredir Kuzeyguney cepheleri de aşağıda 46, yukarıda 44 santimetredir Ust kısım kemer şeklinde ve yukarıda beş kenarlı olarak bitmektedir Anıttaki satırların uzunluğu 235 santimetredir Yazıtın doğu yuzunde 40; guney ve kuzey yuzlerinde 13'er satır Gokturk harfli Turkce metin vardır Batı yuzunde ise, devrin Tang İmparatoru'nun Kol Tigin'in olumu dolayısıyla gonderdiği Cince mesajına yer verilmiştir Batı yuzde Cince yazılar dışında yazıta sonradan eklenmiş Gokturk harfli iki satır bulunmaktadır Yazıtın kuzeydoğu, guneydoğu, guneybatı yuzlerinde de (pahlarda) Gokturk harfli Turkce metinler mevcuttur Kultigin yazıtında Gokturk tarihine ait olaylar, Bilge Kağan'ın ağzından nakledilerek birlik, butunluk mesajı verilir Yazıtın doğu, kuzey ve guney yuzlerinin yazıcısı, Yollug Tigin, batı yuzunun yazıcısı ise, Tang İmparatoru Hiuan Tsong'ın yeğeni Cang Sengun'dur Kol Tigin yazıtının doğu yuzunde, butun Turk boylarının ortak damgası olduğu sanılan dağ kecisi damgasına; doğuya ve batıya bakan tepelikkısımlarında ise, kurttan sut emen cocuk tasvirlerine yer verilmiştir Yazıt, gecen yaklaşık 1300 yıllık surec icinde onemli olcude tahrip olmuştur Zira yazıtın doğu ile kuzey yuzlerini birleştiren kısım yıldırım duşmesi sonucunda parcalanmıştır Orijinalinde kaplumbağa kaide uzerinde bulunan yazıt, bu kaidenin de parcalanması uzerine 1911 yılında, sunak taşından kesilen granit bir blok uzerine oturtulmuştur
Bilge Kağan Anıtı:
imagesorhunabideleriorhunkitabelerigokturkabideleri5ad68a0a2baed
Kultigin'in eşine ait mermer govde
Kultigin Anıtının bir kilometre uzağındadır 734 yılında olen Bilge Kağan adına oğlu Tenri Kağan tarafından yaptırılan bu anıt 735 yılında dikilmiştir Yazıtta Bilge Kağan'ın ağzından devletin nasıl buyuduğu anlatılmakta ve Kultigin'in olumunden sonraki olaylar ilave edilmektedir Ayrıca kağanın konuşmasından başka yeğeni Yuluğ Tigin'in kayıtları da yer almaktadır Yaklaşık 3,75 metre yuksekliğinde olan yazıt, dort cephelidir Yazıtın doğu yuzunde 41, kuzey ve guney yuzlerinde 15'er satır Gokturk harfli Turkce metin bulunmaktadır Batı yuzunde ise, (Kol Tigin yazıtında olduğu gibi), Cince bir metne yer verilmiştir Batı yuzun tepelik kısmının ortalarına da Gokturk harfli Turkce manzum metin yazılmıştır Yazıtın guneydoğu, guneybatı ve batı yuzlerinde de (pahlarda) Gokturk harfli Turkce kucuk metinler bulunmaktadır Yazıtta olayları nakleden, oğutler veren Bilge Kağan'dır Yazıta Kol Tigin'in olumunden sonraki olaylar da ilave edilmiştir
Tonyukuk Anıtı:
Tonyukuk anıtı dort cepheli iki dikilitaş halindedir Yazılar, diğer taşlara gore daha silik durumdadır Tonyukuk, Bilge Kağan'ın babası İlteriş Kağan'ın amcası Kapgan Kağan'ın ve Bilge Kağan'ın baş bilicisi yani başveziri idi Bu anıtı ihtiyarlık devrinde kendisi diktirmiştir ve yazılar da kendisine aittir Taşlarda Gokturklerin Cin esaretinden nasıl kurtulduğu, kurtuluş savaşının nasıl yapıldığı ve Tonyukuk'un neler yaptığı anlatılır Birinci yazıt, 243 cm; ikinci yazıt ise, 217 cm yuksekliğindedir Birinci yazıtta 35, ikinci yazıtta 27 satır Gokturk harfli Turkce metin bulunmaktadır
Yazıtların yazıcısı
Kul Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarının yazıcısı Kul Tigin'in yeğeni Yolluğ Tigin'dir Eski Turkce'de yeğenin karşılığı olan atı bugun yalnızca Sarı Uyguca'da ati, hati şekillerinde yaşamakta olup cocuk, torunanlamlarına gelmektedir
Kul Tigin yazıtının guneydoğu ve guneybatı kenarlarındaki yazıtlarla Bilge Kağan yazıtının guneybatı kenarındaki kısa yazıt Yolluğ Tigin'in sozleridir Kul Tigin yazıtının guney yuzundeki son cumle de yine Yolluğ Tigin'e aittir
Kul Tigin yazıtının doğu, guney, kuzey yuzleri ile kuzeydoğu kenarındaki yazıtlar ve Cince yazıtının bulunduğu batı yuzundeki iki satırlık Turkce yazıt Bilge Kağan'ın ağzından yazılmıştır Bilge Kağan yazıtının buyuk kısmı da onun ağzından olmakla birlikte, yazıtın guney yuzundeki 10 satırın altıncı kelimesinde sonra yazıtı diktiren Tenri Kağan konuşmaktadır Yazıtın Cince yazıtının bulunduğu batı yuzunun ust kısmındaki lirik yazıt da yine Tenri Kağan'ın ağzındandır
Yolluğ Tigin, Kul Tigin yazıtını yirmi gunde, Bilge Kağan yazıtını da otuz gunde yazmıştır
gokturk yazıtları,orhun abidelerinin onemi,orhun kitabeleri
kutadgu bilig,orhun abideleri ozellikleri
ORHUN ABİDELERİYAZITLARI
imagesorhunabideleriorhunkitabelerigokturkabideleri5ad68a0701f09
imagesorhunabideleriorhunkitabelerigokturkabideleri5ad68a0811a61
Orhun Yazıtları, Gokturk İmparatorluğu'nun unlu hukumdarı Bilge Kağan devrinden kalma altı adet yazılı dikilitaştır Moğolistan'ın kuzeyinde, Baykal golununu guneyinde, Orhun ırmağı vadisindeki Koşo Saydam golu yakınlarındadır Bu yazıtlardan Kol Tigin ve Bilge Kağan yazıtları, Kocho Tsaydam bolgesindeki Orhun Irmağı civarında; Bilge Tonyukuk yazıtları ise, Kol Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarından yaklaşık 360 km uzakta, Tola Irmağı'nın yukarı yatağındaki Bayn Tsokto (Bayn Cokto) bolgesindedir Bilge Tonyukuk yazıtlarının, (Orhun Irmağı civarında olmamasına rağmen), Orhun yazıtlarıyla birlikte duşunulmesi, anılması Kol Tigin ve Bilge Kağan yazıtları ile aynı doneme ait olması ve aynı konuları icermesindendir Yazıtlar Turk dili, tarihi, edebiyatı, sanatı, toresi hakkında onemli bilgiler vermektedirler Turk ve Turkce adı, ilk kez Doğu Gokturkler donemine ait bu yazıtlarda gecmektedir
Yazıtların ucu cok onemlidir İki taştan oluşan Tonyukuk 716, Kol Tigin (Kultigin) 732, Bilge Kağan 735 yılında dikilmiştir Kol Tigin yazıtı, Bilge Kağan'ın ağzından yazılmıştır Kultigin, Bilge Kağan'ın kardeşi, buyrukcu ihtiyar Tonyukuk ise veziridir Anıtların olduğu yerde yalnızca dikilitaşlar değil, yuzlerce heykel, balbal, şehir harabeleri, taş yollar, su kanalları, koc ve kaplumbağa heykelleri, sunak taşları bulunmuştur
Orhun Abideleri'ni ilk kez 1889 yılında Rus tarihci Yardintsev bulmuştur 1890'da bir Fin heyeti, 1891'de de bir Rus heyeti burada incelemelerde bulunmuştur Bu heyetler yazıları cozememişlerdir Fakat 1893 yılında Danimarkalı bilgin Vilhelm Thomsen, 38 harfli alfabeyi cozerek yazıtları okumayı başarmıştır Alfabenin dordu sesli, dordu sessiz harften oluşur Yazıda harfler birbirine birleştirilmez, kelimeler de birbirlerinden iki nokta ustuste konularak ayrılır Sağdan sola ve yukarıdan aşağıya yazılır Orhun abidelerinde yazılar yukarıdan aşağıya yazılmış ve sağdan sola doğru istiflenmiştir
Kultigin Anıtı: Kultigin'e ait mermer govde
imagesorhunabideleriorhunkitabelerigokturkabideleri5ad68a09243f2
3,35 metre yukseklikte, kirectaşından yapılmış ve dort cephelidir Doğubatı cephelerinin genişliği aşağıda 132, yukarıda 122 santimetredir Kuzeyguney cepheleri de aşağıda 46, yukarıda 44 santimetredir Ust kısım kemer şeklinde ve yukarıda beş kenarlı olarak bitmektedir Anıttaki satırların uzunluğu 235 santimetredir Yazıtın doğu yuzunde 40; guney ve kuzey yuzlerinde 13'er satır Gokturk harfli Turkce metin vardır Batı yuzunde ise, devrin Tang İmparatoru'nun Kol Tigin'in olumu dolayısıyla gonderdiği Cince mesajına yer verilmiştir Batı yuzde Cince yazılar dışında yazıta sonradan eklenmiş Gokturk harfli iki satır bulunmaktadır Yazıtın kuzeydoğu, guneydoğu, guneybatı yuzlerinde de (pahlarda) Gokturk harfli Turkce metinler mevcuttur Kultigin yazıtında Gokturk tarihine ait olaylar, Bilge Kağan'ın ağzından nakledilerek birlik, butunluk mesajı verilir Yazıtın doğu, kuzey ve guney yuzlerinin yazıcısı, Yollug Tigin, batı yuzunun yazıcısı ise, Tang İmparatoru Hiuan Tsong'ın yeğeni Cang Sengun'dur Kol Tigin yazıtının doğu yuzunde, butun Turk boylarının ortak damgası olduğu sanılan dağ kecisi damgasına; doğuya ve batıya bakan tepelikkısımlarında ise, kurttan sut emen cocuk tasvirlerine yer verilmiştir Yazıt, gecen yaklaşık 1300 yıllık surec icinde onemli olcude tahrip olmuştur Zira yazıtın doğu ile kuzey yuzlerini birleştiren kısım yıldırım duşmesi sonucunda parcalanmıştır Orijinalinde kaplumbağa kaide uzerinde bulunan yazıt, bu kaidenin de parcalanması uzerine 1911 yılında, sunak taşından kesilen granit bir blok uzerine oturtulmuştur
Bilge Kağan Anıtı:
imagesorhunabideleriorhunkitabelerigokturkabideleri5ad68a0a2baed
Kultigin'in eşine ait mermer govde
Kultigin Anıtının bir kilometre uzağındadır 734 yılında olen Bilge Kağan adına oğlu Tenri Kağan tarafından yaptırılan bu anıt 735 yılında dikilmiştir Yazıtta Bilge Kağan'ın ağzından devletin nasıl buyuduğu anlatılmakta ve Kultigin'in olumunden sonraki olaylar ilave edilmektedir Ayrıca kağanın konuşmasından başka yeğeni Yuluğ Tigin'in kayıtları da yer almaktadır Yaklaşık 3,75 metre yuksekliğinde olan yazıt, dort cephelidir Yazıtın doğu yuzunde 41, kuzey ve guney yuzlerinde 15'er satır Gokturk harfli Turkce metin bulunmaktadır Batı yuzunde ise, (Kol Tigin yazıtında olduğu gibi), Cince bir metne yer verilmiştir Batı yuzun tepelik kısmının ortalarına da Gokturk harfli Turkce manzum metin yazılmıştır Yazıtın guneydoğu, guneybatı ve batı yuzlerinde de (pahlarda) Gokturk harfli Turkce kucuk metinler bulunmaktadır Yazıtta olayları nakleden, oğutler veren Bilge Kağan'dır Yazıta Kol Tigin'in olumunden sonraki olaylar da ilave edilmiştir
Tonyukuk Anıtı:
Tonyukuk anıtı dort cepheli iki dikilitaş halindedir Yazılar, diğer taşlara gore daha silik durumdadır Tonyukuk, Bilge Kağan'ın babası İlteriş Kağan'ın amcası Kapgan Kağan'ın ve Bilge Kağan'ın baş bilicisi yani başveziri idi Bu anıtı ihtiyarlık devrinde kendisi diktirmiştir ve yazılar da kendisine aittir Taşlarda Gokturklerin Cin esaretinden nasıl kurtulduğu, kurtuluş savaşının nasıl yapıldığı ve Tonyukuk'un neler yaptığı anlatılır Birinci yazıt, 243 cm; ikinci yazıt ise, 217 cm yuksekliğindedir Birinci yazıtta 35, ikinci yazıtta 27 satır Gokturk harfli Turkce metin bulunmaktadır
Yazıtların yazıcısı
Kul Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarının yazıcısı Kul Tigin'in yeğeni Yolluğ Tigin'dir Eski Turkce'de yeğenin karşılığı olan atı bugun yalnızca Sarı Uyguca'da ati, hati şekillerinde yaşamakta olup cocuk, torunanlamlarına gelmektedir
Kul Tigin yazıtının guneydoğu ve guneybatı kenarlarındaki yazıtlarla Bilge Kağan yazıtının guneybatı kenarındaki kısa yazıt Yolluğ Tigin'in sozleridir Kul Tigin yazıtının guney yuzundeki son cumle de yine Yolluğ Tigin'e aittir
Kul Tigin yazıtının doğu, guney, kuzey yuzleri ile kuzeydoğu kenarındaki yazıtlar ve Cince yazıtının bulunduğu batı yuzundeki iki satırlık Turkce yazıt Bilge Kağan'ın ağzından yazılmıştır Bilge Kağan yazıtının buyuk kısmı da onun ağzından olmakla birlikte, yazıtın guney yuzundeki 10 satırın altıncı kelimesinde sonra yazıtı diktiren Tenri Kağan konuşmaktadır Yazıtın Cince yazıtının bulunduğu batı yuzunun ust kısmındaki lirik yazıt da yine Tenri Kağan'ın ağzındandır
Yolluğ Tigin, Kul Tigin yazıtını yirmi gunde, Bilge Kağan yazıtını da otuz gunde yazmıştır