Ortodonti; dişler ve yüzdeki düzensizliklerin (maloklüzyon) teşhisi, önlenmesi ve tedavisiyle ilgilenen diş hekimliği dalıdır.
Ortodonti kelimesi, Yunanca’da ortho “düzgün” ve odons “diş” kelimelerinden oluşmaktadır. Kelime anlamı olarak düzgün diş anlamına gelse de ortodonti, yüz ve çenelerin gelişim bozukluklarının düzeltilmesini de amaçlar.
Ortodontik tedavinin ana amacı iyi bir kapanıştır. Bu da düzgün olarak sıralanmış dişlerin karşı çenedeki dişlerle uyumlu olmasıdır. İyi bir kapanış; ısırma, çiğneme ve konuşmayı kolaylaştırır. Ağız sağlığının geliştirilmesi ve böylece genel sağlığın da iyileşmesine yardımcı olur ve kişinin özgüvenini artırır.
Çapraşık dişlerin temizlenmesi zordur. Kötü kapanış diş yüzeylerinde aşınmalara, çiğneme, konuşma gibi fonksiyonlarda zorluklara ve dişleri destekleyen kemik ve diş eti yapılarında aşırı strese sebep olabilir. Tedavi edilmediğinde, bir çok problem zamanla daha ciddi hale dönüşerek ileri zamanda daha komplike tedavi gereksinimi doğurabilir.
Kurallara uyulduğu takdirde ortodonti tedavisinin hiçbir riski yoktur. Tedavi öncesinde tüm çürük dişler tedavi edilmiş olmalıdır. Tedavi başlangıcından itibaren dişler çok iyi fırçalanmalı ve temiz tutulmalıdır. Aksi takdirde braketler çıkartıldığında dişlerde leke veya çürüklerle karşılaşılabilir.
Ultra elastik tellerde, paslanmaz çelik tellerde ya da bazı braketlerde nikel denilen matalik element kullanılmaktadır. Nikelin deride alerjik reaksiyona (kontakt dermatit) sebep olabildiği bilinmektedir. Nikelin kontak dermatite sebep olduğu vakalar genellikle saat, takı ve gözlüklerin deriyle temasında görülmektedir. Ancak ortodontik tedavi esnasında ağız içinde bu alerjik reaksiyonlar çok nadir görülmektedir. Olması durumunda nikel içermeyen alternatif materyaller kullanılarak bu durum çözülebilir. Bunlar:
Seramik braketler
Polikarbonat ya da plastik braketler
Nikel içermeyen çelik braketler
Titanyum braketler
Altın kaplama braketlerdir.
Ortodontik tedavi istenilen sonuca ulaşılana kadar devam eder. Aktif ortodontik tedavi bir ile dört sene arası sürebilirken, ortalama iki senede biter. Bazı bireyler biyolojik yapılarından dolayı tedaviye diğerlerinden daha hızlı ya da daha geç cevap verebilir.Ayrıca önleyici ve erken tedaviler sadece bir kaç ay sürebilir. Apareyler tedavi sürecinde periyodik olarak uyumlanır.
Tedavi süresine etki eden faktörler şu şekilde sıralanabilir:
-Problemin şiddeti
-Yüz ve çene yapılarının büyümesi
-Dişler, diş etleri ve bunları destekleyen çene kemiğinin sağlığı
-Bireyin tedaviye kooperasyonu
1. Sabit ortodontik aygıtlar
Ortodontistlerin tedavide en sık kullandıkları yöntem dişlerin üzerine braket yerleştirmektir.Braketler dişler üzerine özel bir materyalle yapıştırılır. Üzerine yerleştirilen tellerle dişlere kuvvet uygulanır ve böylece dişlerin hareket etmesi ve düzgün sıralanması sağlanır.
Günümüzde metal ya da diş rengi materyallerden yapılan çeşitli braket çeşitleri bulunmaktadır. Genellikle dişlerin ön yüzeylerine yerleştirilir ama dişlerin arka yüzeylerine yerleştirilen tipleri de mevcuttur.
2. Hareketli apareyler
Hareketli apareyler, ağızda tutuculuğu kroşeler yardımıyla sağlanan, dişlere yapıştırılmadan kullanılan, hasta tarafından kolaylıkla takılıp çıkarılabilen apareylerdir. Hafif çapraşıklıklarda, bazı çene genişletme işlemlerinde, basit diş hareketlerinin sağlanmasında, yer tutucu olarak ya da pekiştirme apareyi olarak kullanılabilirler.
3. Ağız dışı apareyler
Bu apareyler, ağız dışından destek alan ortodontik tedavi gereçleridir. Hem dişleri hareket ettirmek amaçlı hem de çenelerin gelişiminin yönlendirilmesinde kullanılabilirler.
4. Fonksiyonel apareyler
Fonksiyonel apareyler hastanın konuşma, yemek yeme, yutkunma gibi fonksiyonları sırasında oluşan kas hareketlerini kullanarak oluşan kuvvetlerle dişleri ve çeneleri hareket ettirerek düzgün bir ilişki sağlanmasına yardımcı olur. Takılıp çıkarılabilir tipleri olduğu gibi dişlere sabitlenen tipleri de mevcuttur.
5. Şeffaf plaklar
Hafif ortodontik bozukluklarda ya da aktif ortodontik tedavi sonrası elde edilen durumun korunması amacıyla kullanılabilir. Hasta tarafından takılıp çıkarılabilen şeffaf plaklardır.
Ortodontist, diş ve çenelerin sıralanmasında yukarıda bahsedilen pek çok apareyden faydalanabilir. Ancak her aparey çeşidi, her ortodontik problem için uygun değildir. Ortodontist çene ve dişleri pek çok analizle değerlendirir, hastaya uygun bir tedavi planı oluşturur, amaçları belirler ve bu amaç için en uygun yolu size önerir.
Geçmişte ortodontik tedavinin sadece çocuklar için olduğu görüşü hakimdi. Günümüzde ise ortodontik hastaların yaklaşık yüzde otuzu erişkin bireylerden oluşmaktadır. Sağlıklı bir kapanış, 16 yaşında olduğu kadar 60 yaşında da aynı öneme sahiptir. Yaş, ortodontik tedavi için değerlendirilecek bir kriter değildir. Sağlıklı dişler her yaşta hareket ettirilebilir.
AAO (AmericanAssociation of Orthodontics) çocukların 7 yaşını geçmeden ortodontik kontrolden geçmelerini tavsiye etmektedir. Bu yaşlarda ortodontist/ortodonti uzmanı, henüz çocuğun ağzında süt dişleri varken çene ve diş gelişimindeki problemleri yakalayabilir. Anormal durumun erken tespit edilmesi önemlidir çünkü bazı ortodontik problemler erkenden teşhis edildiğinde tedavisi de çok daha kolay olmaktadır. Gelecekte komplike ve maaliyetli tedavi olma olasılığı azalabilir. Pek çok ortodontik hastanın aktif tedavisi 9-14 yaşları arasında başlar. İskeletsel bozukluklar çocuğun büyüme dönemi bitmeden çözülebilir.