Taşra İsyanları
ICelali İsyanı
Ulkedeki ekonomik sistemin bozulmaya başlaması,taşra isyanlarının temel sebebidirDevlet yonetiminde meydana gelen otorite boşluğu da genişlemesine sebep teşkil etmiştirAyrıca,Avusturya ve İran ile yapılan savaşlar isyanların yayılmasına etken olmuşturXVIIyuzyıl boyunca devam eden bu donem isyanlarına Celali İsyanları adının verilmesi;Yavuz Sultan Selim doneminde Bozok (Yozgat) bolgesinde Celal isimli birisinin ilk defa isyan etmesinden kaynaklanmaktadırAnadoluda patlak veren Celali isyanlarından bazıları Karayazıcı,Canpulatoğlu, Kalenderoğlu,Katırcıoğlu,Gurcu,Nebi gibi kişilerin cıkardığı isyanlardır
Bunlardan,Karayazıcı,Hacova Savaşından kacmış ve ocaktan kaydı silinmiştiUrfa taraflarında isyan eden Karayazıcı,etrafına,hukumete kırgın olan devlet adamlarını ve asker kacaklarını topladıKuvvetlerin mevcudu kısa zamanda otuz bin kişiye ulaştıSokulluzade Hasan Paşaya yenilen Karayazıcı,Samsuna kactı ve Canik dağlarında girdiği catışmada olduKardeşi Deli Hasan,isyana devam ettiDevleti uzun sure uğraştıran Deli Hasan affedildiDaha sonra Bosna valiliğine getirildiBurada da rahat durmayan Deli Hasan sonunda idam edildi
IAhmet zamanında,Celali İsyanları iyice yaygınlaşıp tehlikeli olmaya başladıİsyancılar,Anadolunun buyuk bir kısmını ele gecirdiler1606 da Avusturya savaşının sona ermesi uzerine,Sadrazam Kuyucu Mehmet Paşa ve Kanije kahramanı Tiryaki Hasan Paşa isyancıların uzerine gonderildilerOnce Canpolatoğlu,daha sonra da Kalenderoğlu isyanları bastırıldıBunlardan Kalenderoğlu,adamları ile birlikte İrana sığındıAnadolu da cok sayıda Celalinin oldurulmesi uzerine devlet otoritesi yeniden sağlandı
IMustafa zamanında,Erzurum beylerbeyi olan Abaza Mehmet Paşa,IIOsmanın yeniceriler tarafından oldurulmesini bahane ederek isyan ettiAbaza Mehmet Paşa,eline gecirdiği yenicerileri oldurttuSonunda Husrev Paşaya yenilerek,onunla birlikte İstanbula geldiİsyan nedenini ve macerasını IVMurata anlattıPadişah tarafından affedildi ve Bosna valiliğine tahin oldu
IIDiğer İsyanlar (Eyalet İsyanları)
XVIIyuzyılda merkezi yonetimin zayıflaması sonucu Eflak,Boğdan ve Erdelde cıkan isyanlar guclukle bastırılabildiBu isyanların bastırılması,Osmanlı Devletini zaman zaman Avrupa devletleriyle karşı karşıya getirdiOsmanlı Devletinin uzak eyaletlerinden biri olan Yemen,isyanların en cok gorulduğu yerlerden biriydiİstanbuldan tayin olan yoneticilerin bolgede kontrolu sağlayamamaları sebebiyle Yemen,15981635yılları arasında mahalli idarecilerin elinde kaldıBağdatta Subaşı Bekirin cıkardığı isyan,IVMurat doneminde Bağdat seferi ile son bulduBağdat beylerbeyi Huseyin Paşa tarafından bastırıldı(1655)
XVIIyuzyılda diğer bir onemli isyan da Kırımda cıktı1608de Kırım Hanı Gazi Girayın olumu uzerine oğlu Toktamış,İstanbuldan gelecek fermanı beklemeden kendini han ilan ettirdiBu durum İstanbulda iyi karşılanmadıKırım Hanlığına Selamet Giray tayin edildiBu olay Kırımda karışıklıklara sebep olduKırımdaki karışıklıklar,Canbey Girayın Kırım hanı olmasına kadar devam etti
İsyanların Sonucları
Yenicerilerin isyankar tavırları Fatih Sultan Mehmet zamanında başlarUlufe konusuna dayanan yeniceri hareketleri,zaman zaman siyasi mahiyet kazanmıştırİstanbul isyanlarında devletin otoritesi ağır bir sarsıntı gecirmiştirİsyanlar sebebiyle devletin ust dereceli memurlarında psikolojik cokuntu doğmuştur Yuksek dereceli memurların eli silahlı ve guclu capulcu ordusuna karşı yapabilecekleri bir şey yokturBu gelişmeler sonucunda Osmanlı Devletinin merkezi otoritesi coktu;inanırlığı ve guvenirliğini kaybetti
Celali İsyanlarının kaynağı buyuk olcude,vergi yukunden yılıp koyunu,ciftini cubuğunu terk eden(cift bozan) insanlar oluşturuyorduKadıların,taşradaki yoneticilerinin usulsuz,kanuna aykırı iş yapmaları,fazla para(veya mal) toplamaları,hatta ruşvet almaları,bu isyanların psikolojik temelini meydana getirmiştirCelali ve Eyalet isyanları bastırıldıFakat,ne cift bozan ne kanunsuzluk ve nede ruşvet eksildiBunun yanında,kuyucu Murat Paşanın isyanları bastırmak icin,suclu sucsuz onune gelen insanı,coluk cocuk demeden oldurtmesi derin yaraların acılmasına sebep oldu
Ticaret sanayi,ziraat kısacası uretim,huzur ve guven ortamını severİsyanlar sebebiyle ne İstanbulda ne de Anadoluda huzur kaldıTarım arazileri isyanlar ve bastırma cabaları sonunda tahrip olduHalk daha da yoksullaştıDolayısıyla devletin gelirleri de azaldıHalkının refahını,guvenliğini ve huzurunu sağlayamayan devlete guven kalmadı
İsyanların Sebepleri ve Ozellikleri
Bu donemde cıkan isyanlar,yonetimin,ordunun ve maliyenin bozulmasıyla ilgilidir
Yonetimde merkezi otoritesinin zayıflaması uzerine eyaletlerde ve taşra teşkilatında kendi başına hareket eden kişiler ortaya cıktıunlar,halk uzerinde baskı kurmaya ve merkezin emirlerini dinlememeye başladılarDiğer yandan,uzun suren savaşlar sebebiyle askerden kacanlar eşkıya olarak dağlara cıkıyor ve ic guvenliği tehdit ediyorlardıSavaş ortamında doğan ekonomik kriz de huzursuzlukların kaynağı olduMaliyenin zayıflaması ile paranın ayarı duşurulduParanın alım gucunun azalması ve yeni vergiler,uretimin duşmesine neden olduBuna rağmen ciftci,esnaf ve tuccar uzerinde vergi yuku daha da arttıDevlete olan guven sarsıldıBu fırsattan istifade eden kişilerinde teşvikiyle de ic karışıklıklar cıktıBu karışıklıkları cıkaranlar,gercekleşen olumsuz gelişmelerden dolayı,yer yer halk tarafında desteklenmiştir
Ayrıca,ic isyanların sebepleri şoyle sıralanabilir:
Bu donem padişahların yetersiz kişiler olmaları
Devlet memurlarının secimlerde yeterliliğine bakılmayarak,ruşvet ve iltimasın rol oynaması
Tımar sisteminin bozulması ve buna bağlı olarak tarım ve hayvancılığın gerilemesi
Uzun suren savaşların,guvenliğin bozulmasına ve bunun,ciftcinin toprağını terk etmesine sebep olmasına
Halkın her turlu propagandaya kolayca inanması
Devşirmelerin her turlu imkana sahip olmalarına karşılık,Turklerin maddi imkansızlıklar icinde olmaları
Yukarıda belirtilen sebepler insanları isyan etmeye yoneltmiştir
İstanbul İsyanları
İstanbuldaki isyanlar coğu defa yeniceriler ve sipahiler tarafından cıkarılmıştırBunlar,genellikle maaşların yetersizliği ve zamanında odenmemesi bahane ediyorlardıAyrıca,yeniceriler bazı devlet adamlarının kendi cıkarları icin kışkırtılıyorduBu durum,devlet icerisinde huzursuzluk yaratıyor,anarşinin ortaya sıkmasına sebep oluyorduKanlı olan bu isyanlar devlet ileri gelenlerinin hayatına mal olduğu gibi padişahların tahttan indirilmesine hatta oldurulmesine kadar gidebiliyordu
İstanbul isyanları arasında en tehlikeli olanları IIIMurat,Genc Osman,IVMurat,IVMehmet donemlerinde meydana gelenlerdir
IIIMurat zamanındaki isyanın en onemli sebebi,akcenin değerinin duşurulerek yenicerilere ulufe odenmesiydi İsyancılar,saraya yuruyerek bu işlerden sorumlu gordukleri defterdarların katlini istemişlerdirCaresiz kalan yonetim,askerlerin istediğini yerine getirdiBu durum askerleri daha da cesaretlendirmiş ve arkası gelmeyen yeni isyanlara sevk etmiştir
Genc Osman,Hotin seferlerinde yetersizliğini gorduğu Yeniceri Ocağının kaldırılarak yerine yeni bir ordu kurulmasını planlıyorduPadişahın bu planını oğrenen yeniceriler ayaklandılarBir cok devlet adamını ve padişahı oldurduler(1622)IIOsman,isyancılar tarafından oldurulen ilk padişahtırYeniceriler bu olaylardan sonra devlet icinde ki guclerini arttırmışlardır
Yeniceriler ve sipahiler IVMuratın tahta gectiği ilk yıllardan itibaren mesele cıkarmaya başladılarYenicerilerin ayaklanması sonucu sadrazam oldurulduBu olaydan etkilenen IVMurat,devlet otoritesini kurtarmak icin calıştıSert tedbirler alarak duzeni ve guvenliği yeniden sağladı
İstanbuldaki diğer bir isyan da IVMehmet zamanında patlak vermiştirHarem ağalarının devlet işlerine karıştığını ve ulufelerin zamanın da odenmediğini ileri surerek yeniceriler ayaklandıSorumlu gordukleri bircok devlet adamını idam ettirdilerOldurulen bu kişiler,Sultan Ahmet Meydanındaki bir cınar ağacına asıldıBundan dolayı bu olaya Vakai Vakvakiye denilmektedir(1656)
ICelali İsyanı
Ulkedeki ekonomik sistemin bozulmaya başlaması,taşra isyanlarının temel sebebidirDevlet yonetiminde meydana gelen otorite boşluğu da genişlemesine sebep teşkil etmiştirAyrıca,Avusturya ve İran ile yapılan savaşlar isyanların yayılmasına etken olmuşturXVIIyuzyıl boyunca devam eden bu donem isyanlarına Celali İsyanları adının verilmesi;Yavuz Sultan Selim doneminde Bozok (Yozgat) bolgesinde Celal isimli birisinin ilk defa isyan etmesinden kaynaklanmaktadırAnadoluda patlak veren Celali isyanlarından bazıları Karayazıcı,Canpulatoğlu, Kalenderoğlu,Katırcıoğlu,Gurcu,Nebi gibi kişilerin cıkardığı isyanlardır
Bunlardan,Karayazıcı,Hacova Savaşından kacmış ve ocaktan kaydı silinmiştiUrfa taraflarında isyan eden Karayazıcı,etrafına,hukumete kırgın olan devlet adamlarını ve asker kacaklarını topladıKuvvetlerin mevcudu kısa zamanda otuz bin kişiye ulaştıSokulluzade Hasan Paşaya yenilen Karayazıcı,Samsuna kactı ve Canik dağlarında girdiği catışmada olduKardeşi Deli Hasan,isyana devam ettiDevleti uzun sure uğraştıran Deli Hasan affedildiDaha sonra Bosna valiliğine getirildiBurada da rahat durmayan Deli Hasan sonunda idam edildi
IAhmet zamanında,Celali İsyanları iyice yaygınlaşıp tehlikeli olmaya başladıİsyancılar,Anadolunun buyuk bir kısmını ele gecirdiler1606 da Avusturya savaşının sona ermesi uzerine,Sadrazam Kuyucu Mehmet Paşa ve Kanije kahramanı Tiryaki Hasan Paşa isyancıların uzerine gonderildilerOnce Canpolatoğlu,daha sonra da Kalenderoğlu isyanları bastırıldıBunlardan Kalenderoğlu,adamları ile birlikte İrana sığındıAnadolu da cok sayıda Celalinin oldurulmesi uzerine devlet otoritesi yeniden sağlandı
IMustafa zamanında,Erzurum beylerbeyi olan Abaza Mehmet Paşa,IIOsmanın yeniceriler tarafından oldurulmesini bahane ederek isyan ettiAbaza Mehmet Paşa,eline gecirdiği yenicerileri oldurttuSonunda Husrev Paşaya yenilerek,onunla birlikte İstanbula geldiİsyan nedenini ve macerasını IVMurata anlattıPadişah tarafından affedildi ve Bosna valiliğine tahin oldu
IIDiğer İsyanlar (Eyalet İsyanları)
XVIIyuzyılda merkezi yonetimin zayıflaması sonucu Eflak,Boğdan ve Erdelde cıkan isyanlar guclukle bastırılabildiBu isyanların bastırılması,Osmanlı Devletini zaman zaman Avrupa devletleriyle karşı karşıya getirdiOsmanlı Devletinin uzak eyaletlerinden biri olan Yemen,isyanların en cok gorulduğu yerlerden biriydiİstanbuldan tayin olan yoneticilerin bolgede kontrolu sağlayamamaları sebebiyle Yemen,15981635yılları arasında mahalli idarecilerin elinde kaldıBağdatta Subaşı Bekirin cıkardığı isyan,IVMurat doneminde Bağdat seferi ile son bulduBağdat beylerbeyi Huseyin Paşa tarafından bastırıldı(1655)
XVIIyuzyılda diğer bir onemli isyan da Kırımda cıktı1608de Kırım Hanı Gazi Girayın olumu uzerine oğlu Toktamış,İstanbuldan gelecek fermanı beklemeden kendini han ilan ettirdiBu durum İstanbulda iyi karşılanmadıKırım Hanlığına Selamet Giray tayin edildiBu olay Kırımda karışıklıklara sebep olduKırımdaki karışıklıklar,Canbey Girayın Kırım hanı olmasına kadar devam etti
İsyanların Sonucları
Yenicerilerin isyankar tavırları Fatih Sultan Mehmet zamanında başlarUlufe konusuna dayanan yeniceri hareketleri,zaman zaman siyasi mahiyet kazanmıştırİstanbul isyanlarında devletin otoritesi ağır bir sarsıntı gecirmiştirİsyanlar sebebiyle devletin ust dereceli memurlarında psikolojik cokuntu doğmuştur Yuksek dereceli memurların eli silahlı ve guclu capulcu ordusuna karşı yapabilecekleri bir şey yokturBu gelişmeler sonucunda Osmanlı Devletinin merkezi otoritesi coktu;inanırlığı ve guvenirliğini kaybetti
Celali İsyanlarının kaynağı buyuk olcude,vergi yukunden yılıp koyunu,ciftini cubuğunu terk eden(cift bozan) insanlar oluşturuyorduKadıların,taşradaki yoneticilerinin usulsuz,kanuna aykırı iş yapmaları,fazla para(veya mal) toplamaları,hatta ruşvet almaları,bu isyanların psikolojik temelini meydana getirmiştirCelali ve Eyalet isyanları bastırıldıFakat,ne cift bozan ne kanunsuzluk ve nede ruşvet eksildiBunun yanında,kuyucu Murat Paşanın isyanları bastırmak icin,suclu sucsuz onune gelen insanı,coluk cocuk demeden oldurtmesi derin yaraların acılmasına sebep oldu
Ticaret sanayi,ziraat kısacası uretim,huzur ve guven ortamını severİsyanlar sebebiyle ne İstanbulda ne de Anadoluda huzur kaldıTarım arazileri isyanlar ve bastırma cabaları sonunda tahrip olduHalk daha da yoksullaştıDolayısıyla devletin gelirleri de azaldıHalkının refahını,guvenliğini ve huzurunu sağlayamayan devlete guven kalmadı
İsyanların Sebepleri ve Ozellikleri
Bu donemde cıkan isyanlar,yonetimin,ordunun ve maliyenin bozulmasıyla ilgilidir
Yonetimde merkezi otoritesinin zayıflaması uzerine eyaletlerde ve taşra teşkilatında kendi başına hareket eden kişiler ortaya cıktıunlar,halk uzerinde baskı kurmaya ve merkezin emirlerini dinlememeye başladılarDiğer yandan,uzun suren savaşlar sebebiyle askerden kacanlar eşkıya olarak dağlara cıkıyor ve ic guvenliği tehdit ediyorlardıSavaş ortamında doğan ekonomik kriz de huzursuzlukların kaynağı olduMaliyenin zayıflaması ile paranın ayarı duşurulduParanın alım gucunun azalması ve yeni vergiler,uretimin duşmesine neden olduBuna rağmen ciftci,esnaf ve tuccar uzerinde vergi yuku daha da arttıDevlete olan guven sarsıldıBu fırsattan istifade eden kişilerinde teşvikiyle de ic karışıklıklar cıktıBu karışıklıkları cıkaranlar,gercekleşen olumsuz gelişmelerden dolayı,yer yer halk tarafında desteklenmiştir
Ayrıca,ic isyanların sebepleri şoyle sıralanabilir:
Bu donem padişahların yetersiz kişiler olmaları
Devlet memurlarının secimlerde yeterliliğine bakılmayarak,ruşvet ve iltimasın rol oynaması
Tımar sisteminin bozulması ve buna bağlı olarak tarım ve hayvancılığın gerilemesi
Uzun suren savaşların,guvenliğin bozulmasına ve bunun,ciftcinin toprağını terk etmesine sebep olmasına
Halkın her turlu propagandaya kolayca inanması
Devşirmelerin her turlu imkana sahip olmalarına karşılık,Turklerin maddi imkansızlıklar icinde olmaları
Yukarıda belirtilen sebepler insanları isyan etmeye yoneltmiştir
İstanbul İsyanları
İstanbuldaki isyanlar coğu defa yeniceriler ve sipahiler tarafından cıkarılmıştırBunlar,genellikle maaşların yetersizliği ve zamanında odenmemesi bahane ediyorlardıAyrıca,yeniceriler bazı devlet adamlarının kendi cıkarları icin kışkırtılıyorduBu durum,devlet icerisinde huzursuzluk yaratıyor,anarşinin ortaya sıkmasına sebep oluyorduKanlı olan bu isyanlar devlet ileri gelenlerinin hayatına mal olduğu gibi padişahların tahttan indirilmesine hatta oldurulmesine kadar gidebiliyordu
İstanbul isyanları arasında en tehlikeli olanları IIIMurat,Genc Osman,IVMurat,IVMehmet donemlerinde meydana gelenlerdir
IIIMurat zamanındaki isyanın en onemli sebebi,akcenin değerinin duşurulerek yenicerilere ulufe odenmesiydi İsyancılar,saraya yuruyerek bu işlerden sorumlu gordukleri defterdarların katlini istemişlerdirCaresiz kalan yonetim,askerlerin istediğini yerine getirdiBu durum askerleri daha da cesaretlendirmiş ve arkası gelmeyen yeni isyanlara sevk etmiştir
Genc Osman,Hotin seferlerinde yetersizliğini gorduğu Yeniceri Ocağının kaldırılarak yerine yeni bir ordu kurulmasını planlıyorduPadişahın bu planını oğrenen yeniceriler ayaklandılarBir cok devlet adamını ve padişahı oldurduler(1622)IIOsman,isyancılar tarafından oldurulen ilk padişahtırYeniceriler bu olaylardan sonra devlet icinde ki guclerini arttırmışlardır
Yeniceriler ve sipahiler IVMuratın tahta gectiği ilk yıllardan itibaren mesele cıkarmaya başladılarYenicerilerin ayaklanması sonucu sadrazam oldurulduBu olaydan etkilenen IVMurat,devlet otoritesini kurtarmak icin calıştıSert tedbirler alarak duzeni ve guvenliği yeniden sağladı
İstanbuldaki diğer bir isyan da IVMehmet zamanında patlak vermiştirHarem ağalarının devlet işlerine karıştığını ve ulufelerin zamanın da odenmediğini ileri surerek yeniceriler ayaklandıSorumlu gordukleri bircok devlet adamını idam ettirdilerOldurulen bu kişiler,Sultan Ahmet Meydanındaki bir cınar ağacına asıldıBundan dolayı bu olaya Vakai Vakvakiye denilmektedir(1656)