Osmanlıda duraklama sebepleri, Osmanlı İmparatorluğunun duraklama nedenleri
1 İÇ NEDENLER
a Merkez Yönetiminin Bozulması
1 İmparatorluğun Karakteri: Osmanlı imparatorluğu değişik ahali, dil, din ve kültürde olan milletlerden meydana gelmişti Müslüman ahali imparatorluğu yönetiyor ve yeni topraklar fethediyordu Lakin zamanla yeni fethedilen yerlerde düzenli bir sistem kurulamadı Merkezden uzakta yerlerin yönetiminde problemler ortaya çıktı Sınırların genişlemesi de benzer hızla devam etmedi Devletin kaslı ve adaletli yönetimi devam ettiği sürece değişik milletler bir arada kolaylık içinde yaşıyordu Lakin devlet düzeninin bozulması ve kanunların tamamen uygulanmaması hoşnutsuzluklara niçin oldu
2 Padişahların Durumu : Merkeziyetçi mutlak imparatorluk karakterine sahip olan Osmanlı İmparatorluğunda bütün baskı padişahlarda toplanmıştı Dolayısıyla onların durumu ülkeyi aracısız etkiliyordu Osmanlı padişahları genelde ülkeyi kendileri yönetir ve sefere ordunun başında giderlerdi Duraklama Devrinde bu şart ortadan kalktı
Sokullu Mehmet Paşa öldüğünde padişah III Murat idi (15741595) Bu hükümdar güçsüz iradeli birisiydi III Murat devrinde devlet yönetimine saray kadınları karışmaya başladı, l Ahmet (16031617) çocuk yaşta, 14 yaşında, hükümdar oldu Bu zamana dek şehzadeler sancağa çıkıp deneyim kazanırken l Ahmet bundan mahrum kalmıştı, l Mustafa (16171618) ve (16221623) yıllarında iki defa padişah olmasına karşılık hükümdarlık yapacak durumda değildi II Osman (16181622) temiz kalpli olmasına karşılık devlet yönetimi konusunda tecrübesizdi II Osmanda 14 yaşında hükümdar olmuştu IV Murat (16231640) XVII yüzyılın en değerli padişahı olmasına karşılık tatmin edici devlet adamlarına sahip değildi
l İbrahim (16401648) uzun yıllar sarayda kafes hayatı yaşadığından hükümdarlık konusunda fazla eksikti IV Mehmet (16481687) yedi yaşında padişah oldu Devlet işlerini tamamen Köprülülere bıraktı Bu devrin Osmanlı padişahları devlet yönetimini kendi ellerinde tutmuyorlar ve ordunun başında sefere gitmiyorlardı
3Veraset Usûlünün Değişmesi : Osmanlı Devletinin veraset yönetimi Duraklama Devrinde değişikliğe uğradı Osmanlı alışılmış devrinde ayrı olarak, l Ahmet vaktinde (16031317) padişahlığın babadan oğla yok, Osmanlı hanedanı içinde ekber ve erşadyani en büyük ve en akıllısına geçmesi esası benimsenmiştir Bu sistemin kabulünden sonra şehzadelerin sancağa çıkma usûlü kaldırılmış, onun yerine kafes usulü getirilmiştir Sancağa çıkma usulünün kaldırılmasıyla şehzadeler saraya hapsedilmiş, idare konusunda deneyim kazanmadan padişah olmuşlardır
* Sancağa çıktıktan sonra hükümdar olan son padişah III Mehmettir Kafesten tahta çıkan birincil hükümdar da l Ahmettir
OSMANLI VERASET SİSTEMİDEKİ DEĞİŞMELER:
* Osman ve Orhan Baylar vaktinde ülke hükümdar ailesinin müşterek malı idi
* IMurattan itibaren ülke yalnızca padişah ve oğullarının sayıldı
* Fatih Sultan Mehmet en güçü olanın tahta geçme anlayışını getirdi (Kardeş katliyle niyet ülkenin birliğini sağlayarak bölünmesini durdurmak ve en zinde olanın başa geçmesini sağlamaktı)
* I Ahmet(Duraklama Devri) döneminde yapılan değişiklikle Osmanlı Hanedanı içinde en ihtiyar ve akıllı olanın (EKBER ve ERŞED) padişah olması esası benimsendi
4Devlet Adamlarının Yetersizliği : Bu dönemde devlet adamlarının böylece azı makamlarının gerektirdiği tecrübe ve bilgiye sahiptir Önceki devirlerdeki gibi devlet adamlarında tecrübe ve bilgiye bakılmadan sus payı ve iltimasla devlet makamları dağıtılmıştır Sadrazamlar görevlerinde pozitif kalamıyorlar ve azlediliyorlardı XVII Yüzyılda bu göreve 61 birey gelmiştir Bunlar içinde sadrazamlık görevinde dört saat kalanlar bile vardı Halbuki bu zamana dek geçen üç yüzyılda Osmanlı Devletinde 55 sadrazam tayin yapmıştır
SSaray Kadınlarının Yönetimde Etkili Olmaları: Padişahların çocuk denilecek yaşta hükümdar olmaları anneleri yani Valide Sultanların devlet yönetiminde etkili olmalarına niçin olmuştur Valide Kösem Sultan ve Turhan Sultan bu dönemin meşhur şahsiyetleridir Hem padişah hanımlarının ve cariyelerin de yönetimde etkileri görülmüştür
b) Eyalet Yönetiminin Bozulması :
Eyaletlere iltimas (kayırma) ya da rüşvetle tahsis edilen valiler, kadılar ve diğer görevliler bilgi ve tecrübe bakımından yeterli değillerdi Bunlar gittikleri yerlerde halkı soyuyorlar, merkeze iyi gözükmek için de bol bol hediyeler gönderiyorlardı her tarafta eşkıyalar türedi Geniş ölçüde ayaklanmalar meydana geldi Halkın can, mal ve namus güvenliğinin kalmaması Osmanlı yönetiminde yeni problemlere neden oluyordu XVII yüzyılın başında I Ahmet tarafından çıkarılan Adaletnâmede bu durumun önlenmesi için gerekli tedbirler belirtilmiştir
c) Ordu ve Donanmanın Bozulması(Seyfiyenin Bozulması):
1 Devşirme Sisteminin Bozulması : Bu dönemde Kanunu Kadime aykırı olarak Yeniçeri Ocağına rast gele kişiler alındı Yeniçerilerin sayısı artarken değerleri azaldı III Murat oğullarının sünnet düğününde halkı eğlendiren bazı Hıristiyan hokkabaz ve cambazları Yeniçeri Ağası Ferhat Ağanın karşısında çıkmasına karşın ocağa aldı Böylece o zamana kadar uygulanan devşirme sistemi bozuldu Devşirme sisteminin uygulanmaması sonucunda askerlikle ilgisi olmayan kişiler ocağa girmiş ve ocağın disiplini bozulmuştu
2 Yeniçeri İsyanlarının Artması : Özellikle XVII yüzyılda yeniçeriler sıkça ayaklanarak ülkede askeri diktatörlük kurdular Çıkardıkları isyanlarla istediklerini yaptırmaya başladılar II Osmanın öldürülmesinden sonra etkilerini gittikçe artırdılar Bu dönemden itibaren Ocak devlet içindiranlayışının yerine Devlet ocak içindiranlayışı aldı Bu durum II Mahmut devrinde Yeniçeri Ocağının kaldırılmasına dek devam etti
3 Eyalet Askerlerinin Öneminin Azalması :
Kapıkulu askerlerinin bozulduğu sırada eyalet askerleri de tımarlarının dağıtılmasındaki haksızlık ve adaletsizlik yüzünden eski güçlerini kaybettiler Dirlikler beylerine, bayrak beylerine ve savaşçı eyalet sipahilerine verilmesi gerekirken askerlikle ilgisi olmayan saray mensuplarına veya para bulmak amacıyla mültezimlere veriliyordu Dirlik sahipleri dirliklerinin bulunduğu sancaklarda oturmuyorlardı
XVI yüzyılda tımarlı sipahilerin sayısı 140 bin birey iken XVII yüzyılda bu rakam yetmiş bine düşmüştü Tüm bunlar Osmanlı Devletinin hem askeri kuvvetten mahrum kalmasına, ayrıca de imparatorluk ekonomisinin temeli olan tarım ve hayvancılığın gerilemesine niçin olmuştur
Tımarların ( Dirlik topraklar) dağıtımındaki adaletsizlik Tımarlı ordusunun bozulmasına,Tımarlı sipahilerin sayısının azalmasına, buna karşılık devletin daha artı maaşlı asker(kapıkulu) almasına sebep oldu
Bilg
Bu koşul sadece ordunun bozulmasına yok, hesaplı, sosyal ve yönetimsel alanda bir problemin doğmasına sebeb olmuştur
4 Osmanlı Donanmasının Bozulması : Osmanlı donanması Barbaros Hayreddin Paşanın vefatından sonradan yerine denizci olmayan Sokullu Mehmet Paşanın tahsis edilmesiyle XVI yüzyılın ikinci yarısında bozulmaya başladı Bundan sonradan da denizcilikle ilgili olmayan kişiler donanmanın başına getirildi Giritin fethinden sonra da donanmaya yük verilmeli
5 Askerlik Konusunda Avrupadaki Gelişmelerin Takip Edilmemesi: Avrupada XV ve XVI yüzyıllarda ordu ve donanma konusunda manâlı gelişmeler meydana geldi Bu gelişmeler sonraki dönemlerde de devam etti Osmanlı Devleti ise XVIII yüzyıla kadar bu gelişmelerden habersiz kaldı
d) Eğitim Sisteminin Bozulması:
Osmanlı eğitim sisteminin duraklama devrinde, önceki devirlerdeki üstünlüğü devam etmedi Avrupa Coğrafya Keşifleri, Rönesans ve Reform hareketleri ile büyük bir gelişme göstermişti Osmanlı uleması ise bu gelişmelere etap uyduramadı Tıp, felsefe, matematik, gibi bilimlerde ders okutabilecek müderris yetişmedi Fazla bilimler ayrıntılarıyla ihmale uğradı
Medrese öğretimi yapmayan çoğu kişiye ilmi rütbe verilmeye başladı Sus Payı ve ayrıcalık ulema aralarında da görüldü Bir Takım kişilerin yeni doğmuş çocuklarına müderrislikpayesi verildi Böylece beşik ulemasıdenilen yeni bir sınıf ortaya çıktı Sus Payı ve iltimas o derece yaygınlaştı ama III Muratın ve daha sonra oğlu III Mehmetin hocasının oğlu demin minik yaşta Mekke kadısı, arkasında İstanbul kadısı tayin edildi Bu çocuk iki ay daha sonra Anadolu Kazaskeri olduğunda demin yirmi dokuz yaşındaydı Öteki oğlu ise yirmi beş yaşında İstanbul kadısı oldu
Bu devirde ulema nüfusunu kendi çıkarları için kullanmaya başladı Bazen askerlere karşısında, ara sıra de askerlerle beraber saraya atak ettiler
e) Hesaplı Durumun Bozulması:
Duraklama devrinde maliye bozuldu ve gelir kaynakları azaldı Masraflar ise artan bir şekilde arttı Bu durumun ortaya çıkmasında şunlar etkin oldu :
1Savaşlarda elde edilen ganimetlerin, tanıdık olmayan devletlerin verdikleri vergilerin ve hediyelerin azalması
2XVII yüzyılda savaşların uzun sürmesi ve çoğunlukla yenilgiyle sonuçlanmasının savaş masraflarını arttırması
3 Saray masraflarının artması (Örneğin Kanuni vaktinde beş milyon akçe olan sarayın mutfak masrafı III Murat devrinde yirmi bir milyon akçeyi bulmuştur)
4Sık sık padişah değişikliği yüzünden, ödenen cülus bahşişlerinin artması
5 Kapitülasyonlar yüzünden gümrük gelirlerinin azalması
6Savaşların uzun sürmesi, güvenliğin bozulması, tımarların iyi yönetilememesi yüzünden toprak gelirlerinin azalması
7İpek ve Baharat Yolunun önemini kaybetmesiyle gelir kaynaklarının azalması
8 Avrupalıların sömürge yoluyla elde ettikleri gelirler altın ve gümüş miktarını arttırdı Bu şart Osmanlı parasının değerinin düşmesine niçin olmuştur
9 Osmanlı Devletinin ihtişamına paralel olarak ülkede lüks ve israfın artması
10 Venedik ve Fransaya verilen kapitülasyonlardan sonradan İngiltere ve Hollandaya kapitülasyon verilmesi
f) Toplum Yapısının Bozulması
Duraklamanın en önemli nedenlerinden biri de XVII yüzyılda boy noktasına ulaşan Celâli İsyanlarıdır Çıkan isyanlar sonunda ahali büyük zararlara uğramış, isyanların yoğunlaştığı yerlerde yaşam çekilmez bir hal almıştır
Tarım ve hayvancılık zarara uğrayınca manâlı bir geçimini sağlama kaynağı kazanç getirmez olmuştur Nüfusun çabuk artması ile de Anadolu ve Rumeli topraklarında başıboş dolaşan binlerce insan ortaya çıkmıştır İç isyanların bastırılmasında kullanılan yöntemler de halkla devlet arasındaki güveni sarstı Tüm bunlarla ahlâki, kültürel ve ekonomik açıdan bozukluklar artan bir şekilde yaygınlaştı
2 DIŞ NEDENLER
a İmparatorluğun Doğal Sınırlara Ulaşması:
Osmanlı İmparatorluğu XVI yüzyılın sonunda 20 milyon kilometre kareye ulaşan genişliğe ve 100 milyona yaklaşan bir nüfûsa sahip olmuştu Osmanlı impatorluğu bu dönemde çok kuvvetli devletlerle hudut olmuş, büyük denizlere ve çöllere dek olan ülkeleri ele geçirmiştir Bu koşul devletin ilerleme imkânlarını sona erdirmiştir Osmanlı İmparatorluğunun sınırları doğuda İran dağları, Azerbaycan ve Hazar Denizine, Umman Denizinden Habeşistana ve oradan da büyük Sahra ve Fasa uzanmıştır Kuzeyde bütün Karadeniz kıyıları, Kırım yarımadası, Ukrayna stepleri ve Macaristanın büyük kısmı ele geçirilmiş, batıda ise hudut Adriyatik ve Yunan Denizine ulaşmıştı
Osmanlı imparatorluğu güneyde Büyük Sahra ve Hint Okyanusunu aşamamış, doğuda İran Dağları doğal hudut oluşturmuş ve Safevi Devleti Osmanlı ilerlemesini durdurmuştur Batıda Osmanlının karşısına Avusturya, Lehistan, Venedik ve Roma Germen imparatorluğu çıkmıştır Duraklama Devrinde doğuda ve batıda uzun süren savaşlara girilmiş ve bu savaşlarda içten içten kazanç elde edilmemiştir Kuzeyde gittikçe güçlenen Rusyada kayda değer bir problem oluşturmuştur
b Avrupalıların Osmanlı Devletine Aleyhinde Olan Durumları :
Osmanlılar Rumeliye ayak bastıkları andan itibaren Avrupa Hıristiyan dünyasının tepkisiyle karşılaştılar zaman zaman ittifaklar kurarak Osmanlıların karşısına meydana çıkan Avrupa orduları ilerleyişi önlemek istedilerse de başarılı olamadılar Balkanlarda bulunan krallıklar Osmanlı ilerlemesini durduracak güçte olmamalarına karşılık XVI asır Avrupanın güçlü devletleriyle mücadeleler başladı Osmanlı ilerleyişinin hızı kesilince Avrupalılar büyük saldırılara başladılar
cAvrupalıların Bilim ve Teknikte ilerlemeleri :
Avrupalılar Rönesans ve Reform hareketleri sonunda gelişmelerini engelleyen faktörleri ortadan kaldırdılar Bilim ve teknik sahasında önemli gelişmeler gösterdiler Avrupa bu gelişmelerle ekonomi ve teknik sahasında çok güçlendi, hafıza hayatı gelişti Askeri bakımdan büyük ordular kuruldu, yeni silahlar yapıldı Denizcilik sahasında önemli ilerlemeler meydana geldi
Buna karşılık Osmanlı Devlet teşkilatı bozulmuş, ordunun gücü ortadan kalkmış, bilim ve teknik alanlarında ise kayda değer bir ilerleme meydana gelmemiştir
d Avrupalıların Coğrafya Keşiflerini Gerçekleştirmeleri :
Avrupalılar XV yüzyıl sonlarında ve XVI yüzyılda coğrafya keşiflerini yaptılar Keşfettikleri yerlerin değerli madenlerini Avrupaya taşıyarak sömürgeciliğe başladılar Bu koşul Avrupanın zenginleşmesine ve sanayi için zorunlu sermayeyi elde etmelerine neden oldu
Yeni ticaret yollarının bulunmasıyla da Avrupalılar kendilerine gerekli mallan ilk elden almaya başladılar, İslâm ülkelerinin aracılığına ihtiyaç duymadılar Bu durum ilk önce Osmanlı İmparatorluğu olmak üzere İslâm Dünyasının gümrük gelirlerinden mahrum kalmasına, dolayısıyla fakirleşmesine niçin oldu
Tüm bu nedenlerle Osmanlı Devleti Duraklama Devrine girdi *
1 İÇ NEDENLER
a Merkez Yönetiminin Bozulması
1 İmparatorluğun Karakteri: Osmanlı imparatorluğu değişik ahali, dil, din ve kültürde olan milletlerden meydana gelmişti Müslüman ahali imparatorluğu yönetiyor ve yeni topraklar fethediyordu Lakin zamanla yeni fethedilen yerlerde düzenli bir sistem kurulamadı Merkezden uzakta yerlerin yönetiminde problemler ortaya çıktı Sınırların genişlemesi de benzer hızla devam etmedi Devletin kaslı ve adaletli yönetimi devam ettiği sürece değişik milletler bir arada kolaylık içinde yaşıyordu Lakin devlet düzeninin bozulması ve kanunların tamamen uygulanmaması hoşnutsuzluklara niçin oldu
2 Padişahların Durumu : Merkeziyetçi mutlak imparatorluk karakterine sahip olan Osmanlı İmparatorluğunda bütün baskı padişahlarda toplanmıştı Dolayısıyla onların durumu ülkeyi aracısız etkiliyordu Osmanlı padişahları genelde ülkeyi kendileri yönetir ve sefere ordunun başında giderlerdi Duraklama Devrinde bu şart ortadan kalktı
Sokullu Mehmet Paşa öldüğünde padişah III Murat idi (15741595) Bu hükümdar güçsüz iradeli birisiydi III Murat devrinde devlet yönetimine saray kadınları karışmaya başladı, l Ahmet (16031617) çocuk yaşta, 14 yaşında, hükümdar oldu Bu zamana dek şehzadeler sancağa çıkıp deneyim kazanırken l Ahmet bundan mahrum kalmıştı, l Mustafa (16171618) ve (16221623) yıllarında iki defa padişah olmasına karşılık hükümdarlık yapacak durumda değildi II Osman (16181622) temiz kalpli olmasına karşılık devlet yönetimi konusunda tecrübesizdi II Osmanda 14 yaşında hükümdar olmuştu IV Murat (16231640) XVII yüzyılın en değerli padişahı olmasına karşılık tatmin edici devlet adamlarına sahip değildi
l İbrahim (16401648) uzun yıllar sarayda kafes hayatı yaşadığından hükümdarlık konusunda fazla eksikti IV Mehmet (16481687) yedi yaşında padişah oldu Devlet işlerini tamamen Köprülülere bıraktı Bu devrin Osmanlı padişahları devlet yönetimini kendi ellerinde tutmuyorlar ve ordunun başında sefere gitmiyorlardı
3Veraset Usûlünün Değişmesi : Osmanlı Devletinin veraset yönetimi Duraklama Devrinde değişikliğe uğradı Osmanlı alışılmış devrinde ayrı olarak, l Ahmet vaktinde (16031317) padişahlığın babadan oğla yok, Osmanlı hanedanı içinde ekber ve erşadyani en büyük ve en akıllısına geçmesi esası benimsenmiştir Bu sistemin kabulünden sonra şehzadelerin sancağa çıkma usûlü kaldırılmış, onun yerine kafes usulü getirilmiştir Sancağa çıkma usulünün kaldırılmasıyla şehzadeler saraya hapsedilmiş, idare konusunda deneyim kazanmadan padişah olmuşlardır
* Sancağa çıktıktan sonra hükümdar olan son padişah III Mehmettir Kafesten tahta çıkan birincil hükümdar da l Ahmettir
OSMANLI VERASET SİSTEMİDEKİ DEĞİŞMELER:
* Osman ve Orhan Baylar vaktinde ülke hükümdar ailesinin müşterek malı idi
* IMurattan itibaren ülke yalnızca padişah ve oğullarının sayıldı
* Fatih Sultan Mehmet en güçü olanın tahta geçme anlayışını getirdi (Kardeş katliyle niyet ülkenin birliğini sağlayarak bölünmesini durdurmak ve en zinde olanın başa geçmesini sağlamaktı)
* I Ahmet(Duraklama Devri) döneminde yapılan değişiklikle Osmanlı Hanedanı içinde en ihtiyar ve akıllı olanın (EKBER ve ERŞED) padişah olması esası benimsendi
4Devlet Adamlarının Yetersizliği : Bu dönemde devlet adamlarının böylece azı makamlarının gerektirdiği tecrübe ve bilgiye sahiptir Önceki devirlerdeki gibi devlet adamlarında tecrübe ve bilgiye bakılmadan sus payı ve iltimasla devlet makamları dağıtılmıştır Sadrazamlar görevlerinde pozitif kalamıyorlar ve azlediliyorlardı XVII Yüzyılda bu göreve 61 birey gelmiştir Bunlar içinde sadrazamlık görevinde dört saat kalanlar bile vardı Halbuki bu zamana dek geçen üç yüzyılda Osmanlı Devletinde 55 sadrazam tayin yapmıştır
SSaray Kadınlarının Yönetimde Etkili Olmaları: Padişahların çocuk denilecek yaşta hükümdar olmaları anneleri yani Valide Sultanların devlet yönetiminde etkili olmalarına niçin olmuştur Valide Kösem Sultan ve Turhan Sultan bu dönemin meşhur şahsiyetleridir Hem padişah hanımlarının ve cariyelerin de yönetimde etkileri görülmüştür
b) Eyalet Yönetiminin Bozulması :
Eyaletlere iltimas (kayırma) ya da rüşvetle tahsis edilen valiler, kadılar ve diğer görevliler bilgi ve tecrübe bakımından yeterli değillerdi Bunlar gittikleri yerlerde halkı soyuyorlar, merkeze iyi gözükmek için de bol bol hediyeler gönderiyorlardı her tarafta eşkıyalar türedi Geniş ölçüde ayaklanmalar meydana geldi Halkın can, mal ve namus güvenliğinin kalmaması Osmanlı yönetiminde yeni problemlere neden oluyordu XVII yüzyılın başında I Ahmet tarafından çıkarılan Adaletnâmede bu durumun önlenmesi için gerekli tedbirler belirtilmiştir
c) Ordu ve Donanmanın Bozulması(Seyfiyenin Bozulması):
1 Devşirme Sisteminin Bozulması : Bu dönemde Kanunu Kadime aykırı olarak Yeniçeri Ocağına rast gele kişiler alındı Yeniçerilerin sayısı artarken değerleri azaldı III Murat oğullarının sünnet düğününde halkı eğlendiren bazı Hıristiyan hokkabaz ve cambazları Yeniçeri Ağası Ferhat Ağanın karşısında çıkmasına karşın ocağa aldı Böylece o zamana kadar uygulanan devşirme sistemi bozuldu Devşirme sisteminin uygulanmaması sonucunda askerlikle ilgisi olmayan kişiler ocağa girmiş ve ocağın disiplini bozulmuştu
2 Yeniçeri İsyanlarının Artması : Özellikle XVII yüzyılda yeniçeriler sıkça ayaklanarak ülkede askeri diktatörlük kurdular Çıkardıkları isyanlarla istediklerini yaptırmaya başladılar II Osmanın öldürülmesinden sonra etkilerini gittikçe artırdılar Bu dönemden itibaren Ocak devlet içindiranlayışının yerine Devlet ocak içindiranlayışı aldı Bu durum II Mahmut devrinde Yeniçeri Ocağının kaldırılmasına dek devam etti
3 Eyalet Askerlerinin Öneminin Azalması :
Kapıkulu askerlerinin bozulduğu sırada eyalet askerleri de tımarlarının dağıtılmasındaki haksızlık ve adaletsizlik yüzünden eski güçlerini kaybettiler Dirlikler beylerine, bayrak beylerine ve savaşçı eyalet sipahilerine verilmesi gerekirken askerlikle ilgisi olmayan saray mensuplarına veya para bulmak amacıyla mültezimlere veriliyordu Dirlik sahipleri dirliklerinin bulunduğu sancaklarda oturmuyorlardı
XVI yüzyılda tımarlı sipahilerin sayısı 140 bin birey iken XVII yüzyılda bu rakam yetmiş bine düşmüştü Tüm bunlar Osmanlı Devletinin hem askeri kuvvetten mahrum kalmasına, ayrıca de imparatorluk ekonomisinin temeli olan tarım ve hayvancılığın gerilemesine niçin olmuştur
Tımarların ( Dirlik topraklar) dağıtımındaki adaletsizlik Tımarlı ordusunun bozulmasına,Tımarlı sipahilerin sayısının azalmasına, buna karşılık devletin daha artı maaşlı asker(kapıkulu) almasına sebep oldu
Bilg
Bu koşul sadece ordunun bozulmasına yok, hesaplı, sosyal ve yönetimsel alanda bir problemin doğmasına sebeb olmuştur
4 Osmanlı Donanmasının Bozulması : Osmanlı donanması Barbaros Hayreddin Paşanın vefatından sonradan yerine denizci olmayan Sokullu Mehmet Paşanın tahsis edilmesiyle XVI yüzyılın ikinci yarısında bozulmaya başladı Bundan sonradan da denizcilikle ilgili olmayan kişiler donanmanın başına getirildi Giritin fethinden sonra da donanmaya yük verilmeli
5 Askerlik Konusunda Avrupadaki Gelişmelerin Takip Edilmemesi: Avrupada XV ve XVI yüzyıllarda ordu ve donanma konusunda manâlı gelişmeler meydana geldi Bu gelişmeler sonraki dönemlerde de devam etti Osmanlı Devleti ise XVIII yüzyıla kadar bu gelişmelerden habersiz kaldı
d) Eğitim Sisteminin Bozulması:
Osmanlı eğitim sisteminin duraklama devrinde, önceki devirlerdeki üstünlüğü devam etmedi Avrupa Coğrafya Keşifleri, Rönesans ve Reform hareketleri ile büyük bir gelişme göstermişti Osmanlı uleması ise bu gelişmelere etap uyduramadı Tıp, felsefe, matematik, gibi bilimlerde ders okutabilecek müderris yetişmedi Fazla bilimler ayrıntılarıyla ihmale uğradı
Medrese öğretimi yapmayan çoğu kişiye ilmi rütbe verilmeye başladı Sus Payı ve ayrıcalık ulema aralarında da görüldü Bir Takım kişilerin yeni doğmuş çocuklarına müderrislikpayesi verildi Böylece beşik ulemasıdenilen yeni bir sınıf ortaya çıktı Sus Payı ve iltimas o derece yaygınlaştı ama III Muratın ve daha sonra oğlu III Mehmetin hocasının oğlu demin minik yaşta Mekke kadısı, arkasında İstanbul kadısı tayin edildi Bu çocuk iki ay daha sonra Anadolu Kazaskeri olduğunda demin yirmi dokuz yaşındaydı Öteki oğlu ise yirmi beş yaşında İstanbul kadısı oldu
Bu devirde ulema nüfusunu kendi çıkarları için kullanmaya başladı Bazen askerlere karşısında, ara sıra de askerlerle beraber saraya atak ettiler
e) Hesaplı Durumun Bozulması:
Duraklama devrinde maliye bozuldu ve gelir kaynakları azaldı Masraflar ise artan bir şekilde arttı Bu durumun ortaya çıkmasında şunlar etkin oldu :
1Savaşlarda elde edilen ganimetlerin, tanıdık olmayan devletlerin verdikleri vergilerin ve hediyelerin azalması
2XVII yüzyılda savaşların uzun sürmesi ve çoğunlukla yenilgiyle sonuçlanmasının savaş masraflarını arttırması
3 Saray masraflarının artması (Örneğin Kanuni vaktinde beş milyon akçe olan sarayın mutfak masrafı III Murat devrinde yirmi bir milyon akçeyi bulmuştur)
4Sık sık padişah değişikliği yüzünden, ödenen cülus bahşişlerinin artması
5 Kapitülasyonlar yüzünden gümrük gelirlerinin azalması
6Savaşların uzun sürmesi, güvenliğin bozulması, tımarların iyi yönetilememesi yüzünden toprak gelirlerinin azalması
7İpek ve Baharat Yolunun önemini kaybetmesiyle gelir kaynaklarının azalması
8 Avrupalıların sömürge yoluyla elde ettikleri gelirler altın ve gümüş miktarını arttırdı Bu şart Osmanlı parasının değerinin düşmesine niçin olmuştur
9 Osmanlı Devletinin ihtişamına paralel olarak ülkede lüks ve israfın artması
10 Venedik ve Fransaya verilen kapitülasyonlardan sonradan İngiltere ve Hollandaya kapitülasyon verilmesi
f) Toplum Yapısının Bozulması
Duraklamanın en önemli nedenlerinden biri de XVII yüzyılda boy noktasına ulaşan Celâli İsyanlarıdır Çıkan isyanlar sonunda ahali büyük zararlara uğramış, isyanların yoğunlaştığı yerlerde yaşam çekilmez bir hal almıştır
Tarım ve hayvancılık zarara uğrayınca manâlı bir geçimini sağlama kaynağı kazanç getirmez olmuştur Nüfusun çabuk artması ile de Anadolu ve Rumeli topraklarında başıboş dolaşan binlerce insan ortaya çıkmıştır İç isyanların bastırılmasında kullanılan yöntemler de halkla devlet arasındaki güveni sarstı Tüm bunlarla ahlâki, kültürel ve ekonomik açıdan bozukluklar artan bir şekilde yaygınlaştı
2 DIŞ NEDENLER
a İmparatorluğun Doğal Sınırlara Ulaşması:
Osmanlı İmparatorluğu XVI yüzyılın sonunda 20 milyon kilometre kareye ulaşan genişliğe ve 100 milyona yaklaşan bir nüfûsa sahip olmuştu Osmanlı impatorluğu bu dönemde çok kuvvetli devletlerle hudut olmuş, büyük denizlere ve çöllere dek olan ülkeleri ele geçirmiştir Bu koşul devletin ilerleme imkânlarını sona erdirmiştir Osmanlı İmparatorluğunun sınırları doğuda İran dağları, Azerbaycan ve Hazar Denizine, Umman Denizinden Habeşistana ve oradan da büyük Sahra ve Fasa uzanmıştır Kuzeyde bütün Karadeniz kıyıları, Kırım yarımadası, Ukrayna stepleri ve Macaristanın büyük kısmı ele geçirilmiş, batıda ise hudut Adriyatik ve Yunan Denizine ulaşmıştı
Osmanlı imparatorluğu güneyde Büyük Sahra ve Hint Okyanusunu aşamamış, doğuda İran Dağları doğal hudut oluşturmuş ve Safevi Devleti Osmanlı ilerlemesini durdurmuştur Batıda Osmanlının karşısına Avusturya, Lehistan, Venedik ve Roma Germen imparatorluğu çıkmıştır Duraklama Devrinde doğuda ve batıda uzun süren savaşlara girilmiş ve bu savaşlarda içten içten kazanç elde edilmemiştir Kuzeyde gittikçe güçlenen Rusyada kayda değer bir problem oluşturmuştur
b Avrupalıların Osmanlı Devletine Aleyhinde Olan Durumları :
Osmanlılar Rumeliye ayak bastıkları andan itibaren Avrupa Hıristiyan dünyasının tepkisiyle karşılaştılar zaman zaman ittifaklar kurarak Osmanlıların karşısına meydana çıkan Avrupa orduları ilerleyişi önlemek istedilerse de başarılı olamadılar Balkanlarda bulunan krallıklar Osmanlı ilerlemesini durduracak güçte olmamalarına karşılık XVI asır Avrupanın güçlü devletleriyle mücadeleler başladı Osmanlı ilerleyişinin hızı kesilince Avrupalılar büyük saldırılara başladılar
cAvrupalıların Bilim ve Teknikte ilerlemeleri :
Avrupalılar Rönesans ve Reform hareketleri sonunda gelişmelerini engelleyen faktörleri ortadan kaldırdılar Bilim ve teknik sahasında önemli gelişmeler gösterdiler Avrupa bu gelişmelerle ekonomi ve teknik sahasında çok güçlendi, hafıza hayatı gelişti Askeri bakımdan büyük ordular kuruldu, yeni silahlar yapıldı Denizcilik sahasında önemli ilerlemeler meydana geldi
Buna karşılık Osmanlı Devlet teşkilatı bozulmuş, ordunun gücü ortadan kalkmış, bilim ve teknik alanlarında ise kayda değer bir ilerleme meydana gelmemiştir
d Avrupalıların Coğrafya Keşiflerini Gerçekleştirmeleri :
Avrupalılar XV yüzyıl sonlarında ve XVI yüzyılda coğrafya keşiflerini yaptılar Keşfettikleri yerlerin değerli madenlerini Avrupaya taşıyarak sömürgeciliğe başladılar Bu koşul Avrupanın zenginleşmesine ve sanayi için zorunlu sermayeyi elde etmelerine neden oldu
Yeni ticaret yollarının bulunmasıyla da Avrupalılar kendilerine gerekli mallan ilk elden almaya başladılar, İslâm ülkelerinin aracılığına ihtiyaç duymadılar Bu durum ilk önce Osmanlı İmparatorluğu olmak üzere İslâm Dünyasının gümrük gelirlerinden mahrum kalmasına, dolayısıyla fakirleşmesine niçin oldu
Tüm bu nedenlerle Osmanlı Devleti Duraklama Devrine girdi *