Osmanlı İmparatorluğunda Denizcilik
Daha cok bir kara devleti gorunumunde olan Osmanlı Devleti Marmara Denizi ile olan ilgisi Rumeli kıyısında bazı yerleri işgal etmesi ve oralara yerleşmesi ile kendini denize donuk bir politika izlemek konusunda zorunlu hissetmiştir Nitekim Ege Denizi ve Karadeniz kıyıları ile Akdeniz sahillerindeki ulkeler Osmanlı topraklarına katıldıkca donanmaya ve deniz gucune duyulan gereksinim artmaya başlamıştır Bu cumleden olarak Gazi Orhan Bey zamanında (13261360) Osmanlı donanması Karasi Beyliği donanmasına dayanarak tedrici surette artmıştır
Osman ve Orhan Gaziler devrinde Marmara Denizi'nin Anadolu sahillerinde Osmanlıların Karamursel İzmit Gemlik vs gibi yerlerde iki deniz ussu bulunduğu kesindir Kaldı ki eskiden Prenetosdenilen Karamursel kasabasıyla civarının fethinden itibaren İzmit korfezinin guney sahillerinde Selcuklular devrinde Emaret'us Sevahiltarzında bir Amiral sancağı kurulmuş hatta bu sancağın ilk beyi olan Kara Mursel Bey burada kendi ismini taşıyan bir gemi tipi yaptırarak hızlı bir ince donanma vucuda getirmiştir Hammer tarihinde (Cilt IFasıl II) bu gemilerin savaş gemileri olduğundan ve kendi zamanına kadar bu tipe Karamursel gemisidenildiğinden soz edilmektedir Kara Mursel'in oluşturduğu bu donanma Marmara yoresinde egemen bir durum sağlamış olup Osmanlı denizciliğinin ilk devri olarak onemlidir
Suleyman Paşa'nın 1354 yılında Rumeli'ye gecip Canakkale Boğazı sahillerinde kesin olarak yerleşmesinden bir sure sonra Osmanlı Bahriyesi merkezinin İzmit Korfezi'nden Gelibolu'ya gectiği ve Selcuklulardan sahil beylerine gecen an'ane gereğince de İzmit Korfezi'nden sonra Gelibolu sancak beyliğinin ittihaz edildiği anlaşılmaktadır Bununla birlikte İzmit Korfezi'nin eski onemini birdenbire yitirmediğini daha sonraları da burada gemiler yapıldığını ve tersane bulunduğunu gosteren ceşitli kayıtlar vardır
Osmanlılar ilk zamanlarında Karamursel'de ve Karasi Beyliği'nin Osmanlı topraklarına katılmasından sonra Aydıncık (Edincik) yoresinde de bir tersane kurmuşlardır Daha sonra İzmit'in Bizans'tan alınması ile de İzmit (Kocaeli) Tersanesi oluşturulmuştur
Osmanlı donanmasının akın faaliyetinden cıkıp yavaş yavaş deniz aşırı fetihlerde onemli rol oynamaya başladığı devir Fatih Sultan Mehmet devridir (14511481) Nitekim Fatih donanmanın onemini takdir ederek fetihten sonra tersaneyi once Kadırga Limanı'na daha sonra da Halic'e naklettirerek kurduğu ilave goz'ler (gemi yapım tezgahları) ile yeni bir donanma inşasına onem vermiştir
Osmanlı Devleti'nin Yakındoğu ve Doğu Akdeniz'de yukselişi ve Turk denizciliğinin dunya capında bir gelişme gostermeye başlaması II Bayezid devrinde (14811512) olmuştur II Bayezid babası II Mehmet (Fatih) oğlu I Selim ve torunu Kanuni Sultan Suleyman arasında oldukca renksiz bir yer almasına karşılık Osmanlı Devleti'nin bir deniz politikası olması gerektiğini anlayan ilk Osmanlı sultanıdır Zira II Bayezid acık denize elverişli bir denizciliğe sahip olunmadığı surece Venedik Cumhuriyeti ile acık denizde baş edilemeyeceğini ve dolayısıyla devletin geleceği icin cok onemli olan Doğu Akdeniz hakimiyetinin sağlanamayacağını gayet iyi anladığı gibi ekonomik faktorler de devleti boyle bir politikaya ister istemez goturuyordu
Turk denizciliğinin parlak devrini yaşatan Barbaros Hayrettin Paşa 1534 yılında fiilen başladığı Kaptan Paıalıkgorevinde 12 yıl sureyle pek buyuk ve onemli seferler bircok zaferler kazanmıştır Bunlar : Tunus seferi Mayorka seferi Apulya seferi Venedik seferi Adalar Denizi ve Akdeniz seferi ozellikle 1538 yılında 122 gemi ile Andrea Dorya'nın 600'den fazla gemiden oluşan Haclı donanmasına (302 adet savaş gemisine) karşı Turgut Reis ve diğer reislerle beraber kazandığı zafer ve Fransa Kralı'nı korumak icin yaptığı Nis seferidir
Barbaros Hayrettin Paşa Preveze'de Haclı donanmasını bozguna uğrattığı bir sırada başka bir Osmanlı filosu Hadım Suleyman Paşa kumandasında Hindistan'da Diyu kalesini kuşatmaktaydı Birbirinden cok uzak mesafelerde bulunan iki Turk filosunun aynı anda zafer kazanması tarihte ender rastlanan bir olay olup bu da Turk deniz gucunun XVIyuzyılda ne kadar buyuk olduğunu gosterir Hadım Suleyman Paşa'nın Hint Okyanusu'ndaki bu girişimini Piri Reis Murad Reis ve Seydi Ali Reis surdurmuşlerse de Portekizlilerden cok doğa olaylarının deniz gucunu engellemesi yuzunden esas hedefleri olan Hindistan topraklarını Osmanlı egemenliğine sokamamışlardır
Ustun yetenekli Turk denizcilerinin Hint Okyanusu'nun hırcın ve sert dalgalarına yenik duşmelerinin en onemli nedeni Akdeniz gibi nisbeten sakin ve kapalı bir deniz icin yapılmış olan Osmanlı kadırgalarının okyanusun hırcın doğasını yenmek imkanını bulamamış olmasıdır
Osmanlı ulkesinde deniz coğrafyacılığı da onemli bir atılım yapmıştır O zamanlar Osmanlı donanmasının Hint sularına ve Atlas Okyanusu'na ulaşmaları dolayısıyla Hint Seferleri sonucunda iki Turk amirali cok ilginc deniz coğrafyası eserleri vermişlerdir Bunlar Piri Reis (vefatı 1554) ve Seydi Ali Reis (vefatı 1562) dir
Bilindiği uzere Piri Reis'in Kitabı Bahriyyeadlı eserinde butun denizlerin sathı akıntıları koyları korfezleri boğazları limanları birer birer ve butun bilimsel nitelikleri ile belirtilmektedir Ayrıca Amerika'nın o cağa kadar belli olmayan kısımları ile Atlas Okyanusu'nu gosteren ceylan derisi uzerine yaptığı iki haritası da mevcuttur
Sultan Abdulmecid'in saltanatı devrinde (18391861) 1842'de tersanede ilk buharlı gemi olarak Seyri Bahri yapılmış 1843'de ileride Seyri Sefain'i oluşturacak olan Fevaidi Osmaniye 1851'de Şirketi Hayriye 1859'da Halic Vapurları şirketi kurulmuştur 1829'da Uzun Mehmet tarafından Ereğli'de bulunan komur madenleri ilk defa tersane tarafından işletilmeye başlanmıştır
Daha cok bir kara devleti gorunumunde olan Osmanlı Devleti Marmara Denizi ile olan ilgisi Rumeli kıyısında bazı yerleri işgal etmesi ve oralara yerleşmesi ile kendini denize donuk bir politika izlemek konusunda zorunlu hissetmiştir Nitekim Ege Denizi ve Karadeniz kıyıları ile Akdeniz sahillerindeki ulkeler Osmanlı topraklarına katıldıkca donanmaya ve deniz gucune duyulan gereksinim artmaya başlamıştır Bu cumleden olarak Gazi Orhan Bey zamanında (13261360) Osmanlı donanması Karasi Beyliği donanmasına dayanarak tedrici surette artmıştır
Osman ve Orhan Gaziler devrinde Marmara Denizi'nin Anadolu sahillerinde Osmanlıların Karamursel İzmit Gemlik vs gibi yerlerde iki deniz ussu bulunduğu kesindir Kaldı ki eskiden Prenetosdenilen Karamursel kasabasıyla civarının fethinden itibaren İzmit korfezinin guney sahillerinde Selcuklular devrinde Emaret'us Sevahiltarzında bir Amiral sancağı kurulmuş hatta bu sancağın ilk beyi olan Kara Mursel Bey burada kendi ismini taşıyan bir gemi tipi yaptırarak hızlı bir ince donanma vucuda getirmiştir Hammer tarihinde (Cilt IFasıl II) bu gemilerin savaş gemileri olduğundan ve kendi zamanına kadar bu tipe Karamursel gemisidenildiğinden soz edilmektedir Kara Mursel'in oluşturduğu bu donanma Marmara yoresinde egemen bir durum sağlamış olup Osmanlı denizciliğinin ilk devri olarak onemlidir
Suleyman Paşa'nın 1354 yılında Rumeli'ye gecip Canakkale Boğazı sahillerinde kesin olarak yerleşmesinden bir sure sonra Osmanlı Bahriyesi merkezinin İzmit Korfezi'nden Gelibolu'ya gectiği ve Selcuklulardan sahil beylerine gecen an'ane gereğince de İzmit Korfezi'nden sonra Gelibolu sancak beyliğinin ittihaz edildiği anlaşılmaktadır Bununla birlikte İzmit Korfezi'nin eski onemini birdenbire yitirmediğini daha sonraları da burada gemiler yapıldığını ve tersane bulunduğunu gosteren ceşitli kayıtlar vardır
Osmanlılar ilk zamanlarında Karamursel'de ve Karasi Beyliği'nin Osmanlı topraklarına katılmasından sonra Aydıncık (Edincik) yoresinde de bir tersane kurmuşlardır Daha sonra İzmit'in Bizans'tan alınması ile de İzmit (Kocaeli) Tersanesi oluşturulmuştur
Osmanlı donanmasının akın faaliyetinden cıkıp yavaş yavaş deniz aşırı fetihlerde onemli rol oynamaya başladığı devir Fatih Sultan Mehmet devridir (14511481) Nitekim Fatih donanmanın onemini takdir ederek fetihten sonra tersaneyi once Kadırga Limanı'na daha sonra da Halic'e naklettirerek kurduğu ilave goz'ler (gemi yapım tezgahları) ile yeni bir donanma inşasına onem vermiştir
Osmanlı Devleti'nin Yakındoğu ve Doğu Akdeniz'de yukselişi ve Turk denizciliğinin dunya capında bir gelişme gostermeye başlaması II Bayezid devrinde (14811512) olmuştur II Bayezid babası II Mehmet (Fatih) oğlu I Selim ve torunu Kanuni Sultan Suleyman arasında oldukca renksiz bir yer almasına karşılık Osmanlı Devleti'nin bir deniz politikası olması gerektiğini anlayan ilk Osmanlı sultanıdır Zira II Bayezid acık denize elverişli bir denizciliğe sahip olunmadığı surece Venedik Cumhuriyeti ile acık denizde baş edilemeyeceğini ve dolayısıyla devletin geleceği icin cok onemli olan Doğu Akdeniz hakimiyetinin sağlanamayacağını gayet iyi anladığı gibi ekonomik faktorler de devleti boyle bir politikaya ister istemez goturuyordu
Turk denizciliğinin parlak devrini yaşatan Barbaros Hayrettin Paşa 1534 yılında fiilen başladığı Kaptan Paıalıkgorevinde 12 yıl sureyle pek buyuk ve onemli seferler bircok zaferler kazanmıştır Bunlar : Tunus seferi Mayorka seferi Apulya seferi Venedik seferi Adalar Denizi ve Akdeniz seferi ozellikle 1538 yılında 122 gemi ile Andrea Dorya'nın 600'den fazla gemiden oluşan Haclı donanmasına (302 adet savaş gemisine) karşı Turgut Reis ve diğer reislerle beraber kazandığı zafer ve Fransa Kralı'nı korumak icin yaptığı Nis seferidir
Barbaros Hayrettin Paşa Preveze'de Haclı donanmasını bozguna uğrattığı bir sırada başka bir Osmanlı filosu Hadım Suleyman Paşa kumandasında Hindistan'da Diyu kalesini kuşatmaktaydı Birbirinden cok uzak mesafelerde bulunan iki Turk filosunun aynı anda zafer kazanması tarihte ender rastlanan bir olay olup bu da Turk deniz gucunun XVIyuzyılda ne kadar buyuk olduğunu gosterir Hadım Suleyman Paşa'nın Hint Okyanusu'ndaki bu girişimini Piri Reis Murad Reis ve Seydi Ali Reis surdurmuşlerse de Portekizlilerden cok doğa olaylarının deniz gucunu engellemesi yuzunden esas hedefleri olan Hindistan topraklarını Osmanlı egemenliğine sokamamışlardır
Ustun yetenekli Turk denizcilerinin Hint Okyanusu'nun hırcın ve sert dalgalarına yenik duşmelerinin en onemli nedeni Akdeniz gibi nisbeten sakin ve kapalı bir deniz icin yapılmış olan Osmanlı kadırgalarının okyanusun hırcın doğasını yenmek imkanını bulamamış olmasıdır
Osmanlı ulkesinde deniz coğrafyacılığı da onemli bir atılım yapmıştır O zamanlar Osmanlı donanmasının Hint sularına ve Atlas Okyanusu'na ulaşmaları dolayısıyla Hint Seferleri sonucunda iki Turk amirali cok ilginc deniz coğrafyası eserleri vermişlerdir Bunlar Piri Reis (vefatı 1554) ve Seydi Ali Reis (vefatı 1562) dir
Bilindiği uzere Piri Reis'in Kitabı Bahriyyeadlı eserinde butun denizlerin sathı akıntıları koyları korfezleri boğazları limanları birer birer ve butun bilimsel nitelikleri ile belirtilmektedir Ayrıca Amerika'nın o cağa kadar belli olmayan kısımları ile Atlas Okyanusu'nu gosteren ceylan derisi uzerine yaptığı iki haritası da mevcuttur
Sultan Abdulmecid'in saltanatı devrinde (18391861) 1842'de tersanede ilk buharlı gemi olarak Seyri Bahri yapılmış 1843'de ileride Seyri Sefain'i oluşturacak olan Fevaidi Osmaniye 1851'de Şirketi Hayriye 1859'da Halic Vapurları şirketi kurulmuştur 1829'da Uzun Mehmet tarafından Ereğli'de bulunan komur madenleri ilk defa tersane tarafından işletilmeye başlanmıştır