Osmanlı devleti Oncesi Turkler
Osmanlı Oncesi Turk Beylikleri
Osmanlı Oncesi Turk Devletleri
Hunlar:
Tarihte değinilen ilk Turk boyu MO 8’inci yuzyılda ortaya cıkan Hunlardır Cin kaynakları Hunları Hiungnu olarak anarlar At sırtında goclerin tarihte ilk ornekleri bu donemde başlar Batıya yonelen Hunlar olağanustu hazırlık duzeyleri ve şaşırtıcı hareket yetenekleriyle zaman
icinde kendileriyle aynı atcılık disiplinine sahip olan Germenler ve yuksek bir kultur duzeyindeki Romalılar uzerinde ustunluk kurmuşlardır
Gokturkler:
MS 552’de Bumin Kaan’ın kurduğu Gokturk İmparatorluğu yaygın bir diplomatik ilişkiler dizisi oluşturmuştu Gokturkler yedinci yuzyılda Cin egemenliği altına duşmuş olmakla birlikte Kutluk adlı kahramanlarının yonetiminde 532’de yeniden bağımsızlıklarına kavuşmuşlar, 716 yılında Kutluk’un oğlu Bilge Kaan imparator olarak kardeşi Kultekin ve babasının deneyimli veziri Tonyukuk ile birlikte ulkesini yuksek bir yaşam duzeyine ulaştırmıştı Bu durum 745 yılına kadar surmuştu Bu donemden kalan Orhun yazıtları Tonyukuk’un (olumu: 720), Kultekin’in (olumu: 731) ve Bilge Kaan’ın (olumu: 734) mezar taşlarından oluşmaktadır
Uygurlar:
Gokturk İmparatorluğu 745 yılında aynı etnik kokenden gelen Uygurlarca yıkılmış, boylece Gokturk bayrağı altındaki butun Turkler Uygurlara bağlanmışlardır Bolgenin Turkistan olarak tanınması Uygurlar nedeniyledir 1229’da Moğollar Uygur yonetimine son vermişler, ancak Uygurlar varlıklarını onların ust kulturel ve politik tabakası olarak surdurmuşlerdir
Turkler ve İslam:
Turkler ve Muslumanlar arasındaki ilk ilişkiler sekizinci yuzyılda başlamış ve kimi Turk boyları İslam dinine gecmişlerse de Omayadların (661750) Arap yanlısı politikaları bu ilişkileri bir olcude sınırlandırmıştır Abbasi hanedanına egemenliği ellerine gecirmeleri icin destek veren Omayadlara karşı o donemde girişilen politik cekişmelerin en buyuk bolumu bolgedeki Musluman Turkler ile İranlılar (MS 750) arasında gecmiş, pek cok Musluman Turk Abbasi yonetiminde yer almış, bu nedenle İslam dinine duyulan ilgi Ceyhan Irmağı otesindeki Turkler arasında buyuk artış gostermiştir Bu ilgi donemin Halifelerinden Muktesim’in 835 yılında salt Turklerden oluşan elit bir ordu kurmasıyla daha da pekişmiştir İslam dininin Orta Asya bozkırlarına yayılmasında ticaretin de onemli bir rolu vardır Kervanlara katılan Turk Şafii dervişleri Turklerin İslam dinine gecmelerinde azımsanmayacak bir gorev ustlenmişlerdir Turkler onuncu yuzyılda Musluman olarak politik birliğe kavuşmuşlardır Bu gelişmelerin ardından Karahanlar ilk Musluman Turk Devletini kurmuşlardır
Karahanlılar:
Turkistan ile Maveraunnehir arasında 990 ile 1212 arasında egemen olan Karahanlar, Samanoğlu yonetimine son vermişlerdir Bu Devletin kurucusunun Buğra Han olduğu Buğra han yazıtında belirtilmektedir Karahan yonetimi ozellikle Turk kulturu ve sanat tarihi bakımından onem taşır Pek cok kentlerde bu donemde camiler, okullar, kopruler ve kervansaraylar kurulmuş, Buhara ve Semerkant bilim odakları durumuna gelmiş ve Turk dili de buyuk bir gelişme olanağı bulmuştur Donmemin en onemli kitapları arasında Yusuf Has Hacip’in 1069 ve 1070 yıllarında yazdığı Kutadgu Bilik (“Mutlu Kılan Bilgi) sayılabilir Şiir kalıbı icinde imparatorlara bir oneriler dizisi niteliğini taşıyan bu eserde yoneticilere temel eşitcillik, erk (Devlet), anlayış (eseme) ve inanc duşunceler sunulmaktadır
Gazneliler:
963 yılında Turk imparatoru Bevuktekin’in kurduğu Gazneliler ilk Musluman Turk Devletleri arasında yer alır Bu Devlet Bevuktekin’in oğlu Mahmut (9771030) doneminde en parlak cağını yaşamış, Mahmut Hindistan’a 17 kez savaş acmış, İslam dinini yayma konusundaki surekli cabaları sonucunda Devletin sınırlarını Toharistan ve Maveraunnehir’den Pencap’a, Multan’a ve Sind’in bir bolumune kadar genişletmiştir Ancak Mahmut’un oğlu Mesut doneminde Gazneliler Buyuk Selcuk İmparatorluğu’nun kurucusu Tuğrul Bey’e karşı 1040 yılında giriştiği Dandanakan savaşı sonucunda topraklarının onemli bir bolumunu yitirmişler ve 1186 yılında cokerek Oğuzlar arasında ozumlenmişlerdir Sultan Mahmut’un Harzem’den Gazne’ye getirdiği Turk duşunuru Ebu Reyhan elBiruni bu donemi İslam kultur tarihinin onemli cağlarından biri yapmıştır Yapıtlarını Arapca olarak yazan Biruni’nin buyuk yankılar yaratan Kitabı Hind Mahmut’un savaşları sırasında gozlemlediği Hint dilini, yazınını, dinini ve duşununu anlatmıştır Firdevsi’nin Şehname’si de bu donemde Sultan Mahmut’a sunulan (1009) yapıtlar arasındadır
Selcuklular:
Gazneliler Devletini yıkan Oğuzlar daha sonra Anadolu’yu, Irak’ı, Kafkasya’nın guney ve İran’ın kuzey kesimlerini egemenlikleri altına almışlardır Altıncı yuzyılda Gokturk İmparatorluğu’nu kuran boy olup İslam dininin Turkler arasında yaygın duruma gelmesinden sonra oteki Turk boyları onlara Turkmenler adını vermişlerdir
Adını hanedana veren Selcuk Oğuzların Ucok dalından Dukak’ın oğludur Oğuz’un torunları olan Tuğrul ve Cağrı (Cakır) Beyler doneminde tarihte Selcuklular olarak bilinen Oğuzlar Horasan’ı ele gecirmişler, Gazne İmparatoru Mesut’u yenilgiye uğratarak 1040’ta Buyuk Selcuk İmparatorluğu’nu kurmuşlardır Tuğrul Beyin yeğeni Alparslan (10731072) Malazgirt’te Bizans İmparatoru’nun ordularını yenilgiye uğratarak (1071) Anadolu’nun kapılarını Musluman Turklere acmıştır
Anadolu Selcukluları:
Gazneliler Devletini yıkan Oğuzlar daha sonra Anadolu’yu, Irak’ı, Kafkasya’nın guney ve İran’ın kuzey kesimlerini egemenlikleri altına almışlardır Altıncı yuzyılda Gokturk İmparatorluğu’nu kuran boy olup İslam dininin Turkler arasında yaygın duruma gelmesinden sonra oteki Turk boyları onlara Turkmenler adını vermişlerdir Adını hanedana veren Selcuk Oğuzların Ucok dalından Dukak’ın oğludur Oğuz’un torunları olan Tuğrul ve Cağrı (Cakır) Beyler doneminde tarihte Selcuklular olarak bilinen Oğuzlar Horasan’ı ele gecirmişler, Gazne İmparatoru Mesut’u yenilgiye uğratarak 1040’ta Buyuk Selcuk İmparatorluğu’nu kurmuşlardır Tuğrul Bey’in yeğeni Alparslan (10731072) Malazgirt’te Bizans İmparatoru’nun ordularını yenilgiye uğratarak (1071) Anadolu’nun kapılarını Musluman Turklere acmıştır
Beylikler Donemi:
Anadolu Selcuklu Devleti’nin on dorduncu yuzyıl başlarında cokmesinden (1308) sonra on altıncı yuzyılın başlarına kadar Anadolu’da politik birlik dağılmış ve bolge ceşitli beyliklerin denetimi altına girmiştir Bu cercevede, Beyşehir’de Eşrefoğulları ve Hamidoğulları (1328), Balıkesir ve Bergama’da Karesioğulları (1336), Denizli’de İnancoğulları (1368) Isparta ve Antalya yorelerinde yine Hamidoğulları (1391), Aydın ve İzmir yorelerinde Aydınoğulları (1405), Manisa’da Saruhanoğulları (1410), Muğla’da Menteşoğulları (1425), Kastamonu’da Candaroğulları (1461), Maraş’ta Dulkadiroğulları (1521) ve Cukurova yoresinde Ramazanoğulları (1608) beylikleri kurulmuştur Daha sonraki donemlerde butun bu beylikleri ortadan kaldırarak Anadolu’da politik birliği kuran Osmanoğulları ise Eskişehir, Bilecik ve Bursa cevrelerinde yaşamaktaydılar
Ote yandan Orta Anadolu’da AnkaraAksaray cizgisinin doğusunda Erzurum’a kadar uzanan yorede 1336’ya kadar İlhanlılar egemendiler İlhanlı Sultanı Ebu Said Bahadır Han’ın olumu (1338) uzerine ortaya cıkan catışmalar Anadolu beyliklerine tam bağımsızlık yolunu acmış, İlhanlı kontrolu altındaki bolgelerde ayrıca yeni Turk beylikleri de kurulmuştur Bunlardan biri KayseriSıvas yoresindeki Eretna’da Uygur Turklerinin kurduğu Eretna beyliği idi Aynı bicimde, Turkmen Kadı Burhanettin Beyliği de bu yuzyılın ikinci yarısında ortaya cıkmış, Doğu Anadolu’da Karakoyunlu ve Akkoyunlu boyları politik etkinliklerini arttırmaya başlamışlardır
On dorduncu yuzyılda batı Turklerinden oluşan Turkmenler İslam dunyasında eski politik egemenliklerini yeniden elde etme yoluna girmişlerdi Bunun bir sonucu olarak Turk dilinde ve kulturunde hızlı gelişmeler başlamış, Turkce bilim ve yazında ana dil olmuş, beylikler Turkce'yi Devlet dili olarak benimsemişlerdir Yine bu donemde yeni medreseler acılmış ve tıpta buyuk ilerlemeler elde edilmiştir Gulşehri, Nesimi (olumu: 1404) ve Ahmedi (13351312) donemin Turkce'yi kullanan onemli ozanlarıdır Kentlerde, yerli gruplardan ve Turkmenlerden oluşan Turk toplulukları zanaatkarlar arasında “Ahi adı verilen loncalar kurmaya başlamışlar ve bunlar kentsel yaşama onculuk eden birimler arasına girmişlerdir
Osmanlı Oncesi Turk Beylikleri
Osmanlı Oncesi Turk Devletleri
Hunlar:
Tarihte değinilen ilk Turk boyu MO 8’inci yuzyılda ortaya cıkan Hunlardır Cin kaynakları Hunları Hiungnu olarak anarlar At sırtında goclerin tarihte ilk ornekleri bu donemde başlar Batıya yonelen Hunlar olağanustu hazırlık duzeyleri ve şaşırtıcı hareket yetenekleriyle zaman
icinde kendileriyle aynı atcılık disiplinine sahip olan Germenler ve yuksek bir kultur duzeyindeki Romalılar uzerinde ustunluk kurmuşlardır
Gokturkler:
MS 552’de Bumin Kaan’ın kurduğu Gokturk İmparatorluğu yaygın bir diplomatik ilişkiler dizisi oluşturmuştu Gokturkler yedinci yuzyılda Cin egemenliği altına duşmuş olmakla birlikte Kutluk adlı kahramanlarının yonetiminde 532’de yeniden bağımsızlıklarına kavuşmuşlar, 716 yılında Kutluk’un oğlu Bilge Kaan imparator olarak kardeşi Kultekin ve babasının deneyimli veziri Tonyukuk ile birlikte ulkesini yuksek bir yaşam duzeyine ulaştırmıştı Bu durum 745 yılına kadar surmuştu Bu donemden kalan Orhun yazıtları Tonyukuk’un (olumu: 720), Kultekin’in (olumu: 731) ve Bilge Kaan’ın (olumu: 734) mezar taşlarından oluşmaktadır
Uygurlar:
Gokturk İmparatorluğu 745 yılında aynı etnik kokenden gelen Uygurlarca yıkılmış, boylece Gokturk bayrağı altındaki butun Turkler Uygurlara bağlanmışlardır Bolgenin Turkistan olarak tanınması Uygurlar nedeniyledir 1229’da Moğollar Uygur yonetimine son vermişler, ancak Uygurlar varlıklarını onların ust kulturel ve politik tabakası olarak surdurmuşlerdir
Turkler ve İslam:
Turkler ve Muslumanlar arasındaki ilk ilişkiler sekizinci yuzyılda başlamış ve kimi Turk boyları İslam dinine gecmişlerse de Omayadların (661750) Arap yanlısı politikaları bu ilişkileri bir olcude sınırlandırmıştır Abbasi hanedanına egemenliği ellerine gecirmeleri icin destek veren Omayadlara karşı o donemde girişilen politik cekişmelerin en buyuk bolumu bolgedeki Musluman Turkler ile İranlılar (MS 750) arasında gecmiş, pek cok Musluman Turk Abbasi yonetiminde yer almış, bu nedenle İslam dinine duyulan ilgi Ceyhan Irmağı otesindeki Turkler arasında buyuk artış gostermiştir Bu ilgi donemin Halifelerinden Muktesim’in 835 yılında salt Turklerden oluşan elit bir ordu kurmasıyla daha da pekişmiştir İslam dininin Orta Asya bozkırlarına yayılmasında ticaretin de onemli bir rolu vardır Kervanlara katılan Turk Şafii dervişleri Turklerin İslam dinine gecmelerinde azımsanmayacak bir gorev ustlenmişlerdir Turkler onuncu yuzyılda Musluman olarak politik birliğe kavuşmuşlardır Bu gelişmelerin ardından Karahanlar ilk Musluman Turk Devletini kurmuşlardır
Karahanlılar:
Turkistan ile Maveraunnehir arasında 990 ile 1212 arasında egemen olan Karahanlar, Samanoğlu yonetimine son vermişlerdir Bu Devletin kurucusunun Buğra Han olduğu Buğra han yazıtında belirtilmektedir Karahan yonetimi ozellikle Turk kulturu ve sanat tarihi bakımından onem taşır Pek cok kentlerde bu donemde camiler, okullar, kopruler ve kervansaraylar kurulmuş, Buhara ve Semerkant bilim odakları durumuna gelmiş ve Turk dili de buyuk bir gelişme olanağı bulmuştur Donmemin en onemli kitapları arasında Yusuf Has Hacip’in 1069 ve 1070 yıllarında yazdığı Kutadgu Bilik (“Mutlu Kılan Bilgi) sayılabilir Şiir kalıbı icinde imparatorlara bir oneriler dizisi niteliğini taşıyan bu eserde yoneticilere temel eşitcillik, erk (Devlet), anlayış (eseme) ve inanc duşunceler sunulmaktadır
Gazneliler:
963 yılında Turk imparatoru Bevuktekin’in kurduğu Gazneliler ilk Musluman Turk Devletleri arasında yer alır Bu Devlet Bevuktekin’in oğlu Mahmut (9771030) doneminde en parlak cağını yaşamış, Mahmut Hindistan’a 17 kez savaş acmış, İslam dinini yayma konusundaki surekli cabaları sonucunda Devletin sınırlarını Toharistan ve Maveraunnehir’den Pencap’a, Multan’a ve Sind’in bir bolumune kadar genişletmiştir Ancak Mahmut’un oğlu Mesut doneminde Gazneliler Buyuk Selcuk İmparatorluğu’nun kurucusu Tuğrul Bey’e karşı 1040 yılında giriştiği Dandanakan savaşı sonucunda topraklarının onemli bir bolumunu yitirmişler ve 1186 yılında cokerek Oğuzlar arasında ozumlenmişlerdir Sultan Mahmut’un Harzem’den Gazne’ye getirdiği Turk duşunuru Ebu Reyhan elBiruni bu donemi İslam kultur tarihinin onemli cağlarından biri yapmıştır Yapıtlarını Arapca olarak yazan Biruni’nin buyuk yankılar yaratan Kitabı Hind Mahmut’un savaşları sırasında gozlemlediği Hint dilini, yazınını, dinini ve duşununu anlatmıştır Firdevsi’nin Şehname’si de bu donemde Sultan Mahmut’a sunulan (1009) yapıtlar arasındadır
Selcuklular:
Gazneliler Devletini yıkan Oğuzlar daha sonra Anadolu’yu, Irak’ı, Kafkasya’nın guney ve İran’ın kuzey kesimlerini egemenlikleri altına almışlardır Altıncı yuzyılda Gokturk İmparatorluğu’nu kuran boy olup İslam dininin Turkler arasında yaygın duruma gelmesinden sonra oteki Turk boyları onlara Turkmenler adını vermişlerdir
Adını hanedana veren Selcuk Oğuzların Ucok dalından Dukak’ın oğludur Oğuz’un torunları olan Tuğrul ve Cağrı (Cakır) Beyler doneminde tarihte Selcuklular olarak bilinen Oğuzlar Horasan’ı ele gecirmişler, Gazne İmparatoru Mesut’u yenilgiye uğratarak 1040’ta Buyuk Selcuk İmparatorluğu’nu kurmuşlardır Tuğrul Beyin yeğeni Alparslan (10731072) Malazgirt’te Bizans İmparatoru’nun ordularını yenilgiye uğratarak (1071) Anadolu’nun kapılarını Musluman Turklere acmıştır
Anadolu Selcukluları:
Gazneliler Devletini yıkan Oğuzlar daha sonra Anadolu’yu, Irak’ı, Kafkasya’nın guney ve İran’ın kuzey kesimlerini egemenlikleri altına almışlardır Altıncı yuzyılda Gokturk İmparatorluğu’nu kuran boy olup İslam dininin Turkler arasında yaygın duruma gelmesinden sonra oteki Turk boyları onlara Turkmenler adını vermişlerdir Adını hanedana veren Selcuk Oğuzların Ucok dalından Dukak’ın oğludur Oğuz’un torunları olan Tuğrul ve Cağrı (Cakır) Beyler doneminde tarihte Selcuklular olarak bilinen Oğuzlar Horasan’ı ele gecirmişler, Gazne İmparatoru Mesut’u yenilgiye uğratarak 1040’ta Buyuk Selcuk İmparatorluğu’nu kurmuşlardır Tuğrul Bey’in yeğeni Alparslan (10731072) Malazgirt’te Bizans İmparatoru’nun ordularını yenilgiye uğratarak (1071) Anadolu’nun kapılarını Musluman Turklere acmıştır
Beylikler Donemi:
Anadolu Selcuklu Devleti’nin on dorduncu yuzyıl başlarında cokmesinden (1308) sonra on altıncı yuzyılın başlarına kadar Anadolu’da politik birlik dağılmış ve bolge ceşitli beyliklerin denetimi altına girmiştir Bu cercevede, Beyşehir’de Eşrefoğulları ve Hamidoğulları (1328), Balıkesir ve Bergama’da Karesioğulları (1336), Denizli’de İnancoğulları (1368) Isparta ve Antalya yorelerinde yine Hamidoğulları (1391), Aydın ve İzmir yorelerinde Aydınoğulları (1405), Manisa’da Saruhanoğulları (1410), Muğla’da Menteşoğulları (1425), Kastamonu’da Candaroğulları (1461), Maraş’ta Dulkadiroğulları (1521) ve Cukurova yoresinde Ramazanoğulları (1608) beylikleri kurulmuştur Daha sonraki donemlerde butun bu beylikleri ortadan kaldırarak Anadolu’da politik birliği kuran Osmanoğulları ise Eskişehir, Bilecik ve Bursa cevrelerinde yaşamaktaydılar
Ote yandan Orta Anadolu’da AnkaraAksaray cizgisinin doğusunda Erzurum’a kadar uzanan yorede 1336’ya kadar İlhanlılar egemendiler İlhanlı Sultanı Ebu Said Bahadır Han’ın olumu (1338) uzerine ortaya cıkan catışmalar Anadolu beyliklerine tam bağımsızlık yolunu acmış, İlhanlı kontrolu altındaki bolgelerde ayrıca yeni Turk beylikleri de kurulmuştur Bunlardan biri KayseriSıvas yoresindeki Eretna’da Uygur Turklerinin kurduğu Eretna beyliği idi Aynı bicimde, Turkmen Kadı Burhanettin Beyliği de bu yuzyılın ikinci yarısında ortaya cıkmış, Doğu Anadolu’da Karakoyunlu ve Akkoyunlu boyları politik etkinliklerini arttırmaya başlamışlardır
On dorduncu yuzyılda batı Turklerinden oluşan Turkmenler İslam dunyasında eski politik egemenliklerini yeniden elde etme yoluna girmişlerdi Bunun bir sonucu olarak Turk dilinde ve kulturunde hızlı gelişmeler başlamış, Turkce bilim ve yazında ana dil olmuş, beylikler Turkce'yi Devlet dili olarak benimsemişlerdir Yine bu donemde yeni medreseler acılmış ve tıpta buyuk ilerlemeler elde edilmiştir Gulşehri, Nesimi (olumu: 1404) ve Ahmedi (13351312) donemin Turkce'yi kullanan onemli ozanlarıdır Kentlerde, yerli gruplardan ve Turkmenlerden oluşan Turk toplulukları zanaatkarlar arasında “Ahi adı verilen loncalar kurmaya başlamışlar ve bunlar kentsel yaşama onculuk eden birimler arasına girmişlerdir