Osmanlıda Tımar Sisteminin Bozulmasını Nedenleri Nelerdir?
Osmanlıda Tımar Sisteminin Ortadan Kalkamasının Nedenleri Nelerdir?
Osmanlıda Tımar Sisteminin Bozulmasını ve Ortadan Kalkaması
Osmanlıda Tımar Sisteminin Bozulmasını ve Ortadan Kalkamasının Nedenleri
Iltizam usUlunun dogmasi, timarlarin akraba ile yakinlara dagitilmasi ve rusvetin ortaya cikmasi sonucu, timar sahiplerinin askere gitmemesi uzerine bas gosteren bozulmanin sebeplerini soyle siralayabiliriz:
a) Merkezi devlet burolarinda timar kayitlarinin son derece karisik bir hale dusmesi Timar sahiplerinin seferlerde yapilmasi gerekli yoklamalarinin turlu tesirler altinda iyi bir sekilde yapilamamasi ve bu yoklamalarin daha sonraki timar dagitimi icin iyice muhafaza edilmemesi
b) Bos kalan timarlarin, istihkak sahiplerine verilmesi yerine bir kenara ayrilarak (sepete konarak) cesitli hileli yollarla bazi nufUzlu kisilerin adamlarina verilmesi
c) Is adami vasfindaki yeni timar sahipleri, sefer zahmetinden, bac ve can korkusundan halas olup safa ve huzur icinde kar ve kazanclari ile mesgul olabilmek icin, harp zamanlarinda timarlarini bir takim aracilara, seferden donuste bu timarlardan eski sahipleri lehine feragat etmek sartiyle, devir ve tahvil ettirmenin yolunu bulmakta idiler
Goruldugu gibi timar sisteminde, reaya, sipahi ve devlet olmak uzere uc temel taraf bulunmaktadir Bunlarin, birbirlerine karsi nasil davranmalari gerektigi, kanunname, adaletname ve zaman zaman isdar edilen fermanlarla tesbit edilmisti Bununla beraber bu uclunun bazan birbirlerine karsi olan yanlis davranislari, Osmanli sosyoekonomik tarihinin en onemli konusu olmustur Bilindigi gibi dirlik sisteminde devlet, arazinin rakabesine yani ciplak mulkiyetine sahiptir Sahibi arz veya timar sahibi adiyla da anilan sipahi ise devlete ait araziyi isleten, devletin reayadan alacagi vergileri toplayan kimsedir Sipahi, topladigi bu paralarin bir kismini kendine ayirmakta, kalan kismi ile asker besleyip bu askerlerle birlikte seferlere istirak etmektedir Bu durumu ile sipahi, miri topragi isleyen bir devlet memurudur Bu bakimdan, reaya uzerinde herhangi bir tasarruf yetkisi bulunmamaktadir O, sorumlulugu altinda bulunan topraklarda devletin otoritesini temsil etmektedir
Reaya ise uzerinde yasadigi topraklan isleyip bunlarin vergisini devlet adina sipahiye vermek zorundadir O asirlarda halkin elinde nakit para pek fazla bulunmadigindan vergileri ayni (mahsUl) olarak oderlerdi Reaya bu mahsulu teslim etmek uzere kendisine en yakin pazara goturmek zorunda idi Sipahi, reayanin bunu daha uzaktaki pazara goturmesini isteyemezdi Bundan baska reayaya eziyet edilmesine, maddi ve manevi kulfet yuklenmesine (angarya) izin verilmezdi Devlet, sipahi, reaya uclusunun statuleri ve karsilikli mukellefiyetleri Tahrir Defterlerinin basinda yer alan sancak kanunnamelerinde genis ve etrafli bir sekilde belirlenmistir Ayrica siyasetname nevinden olan eserlerde devletin bekasinin reaya ile mumkun oldugu ifade edilmektedir Nitekim Katib Celebi (Dusturu'lAmel li Islahi'lHalel, Istanbul 1280, s 124) soyle demektedir: Evvela reaya ve beraya selatin ve umeraya vediati ilahiye oldugundan gayri La mulke illa bi'rrical, vela ricale illa bi'sseyf vela seyfe illa bi'lmal, vela male illa bi'rraiyye, vela raiyye illa bi'ladl
Farkli sebeplere bagli olarak bozulmaya yuz tutan timar sisteminin islahi icin, cesitli tedbirlere bas vurulmus olmakla beraber, bu gidisin onu bir turlu alinamamistir
Kurulusundan beri, Osmanli Devleti'nin ekonomik, sosyal ve askeri tarihinde buyuk bir rol oynayarak onemli bir hizmet ifa etmis olan timar rejimi, birkac asirdan beri buhranlar icinde gecen hayatinin son safhasinda sessiz sedasiz bir sekilde ve herhangi bir sarsintiya sebep olmadan ortadan kalkti Tarihe mal olmasi cesitli safhalar geciren bu sistemin ilk tatbikati,
1703 senesinde Girit adasinda basladi Ulkenin diger mintikalarindaki timarlar ise 1812 yilindan itibaren mahlul oldukca (bosaldikca) baskasina verilmemeye baslandi Bu uygulama ile timar sahiplerinin sayisi gittikce azalmaya yuz tuttu Nihayet, Yeniceri Ocagi'nin lagv edilmesi ile muntazam ve disiplinli bir askeri sinif vucuda getirildikten sonra, intizamlarini busbutun kaybetmis olan timar sahiplerinin de eskiden oldugu gibi kendi hallerine birakilmasi uygun gorulmedi Bu sebeple H 1263 (M 1848) senesinde butun timar sahipleri kaydi hayat sartiyla ve yarim timar bedeli ile emekliye sevk edilerek timar sistemine son verildi
Osmanlıda Tımar Sisteminin Ortadan Kalkamasının Nedenleri Nelerdir?
Osmanlıda Tımar Sisteminin Bozulmasını ve Ortadan Kalkaması
Osmanlıda Tımar Sisteminin Bozulmasını ve Ortadan Kalkamasının Nedenleri
Iltizam usUlunun dogmasi, timarlarin akraba ile yakinlara dagitilmasi ve rusvetin ortaya cikmasi sonucu, timar sahiplerinin askere gitmemesi uzerine bas gosteren bozulmanin sebeplerini soyle siralayabiliriz:
a) Merkezi devlet burolarinda timar kayitlarinin son derece karisik bir hale dusmesi Timar sahiplerinin seferlerde yapilmasi gerekli yoklamalarinin turlu tesirler altinda iyi bir sekilde yapilamamasi ve bu yoklamalarin daha sonraki timar dagitimi icin iyice muhafaza edilmemesi
b) Bos kalan timarlarin, istihkak sahiplerine verilmesi yerine bir kenara ayrilarak (sepete konarak) cesitli hileli yollarla bazi nufUzlu kisilerin adamlarina verilmesi
c) Is adami vasfindaki yeni timar sahipleri, sefer zahmetinden, bac ve can korkusundan halas olup safa ve huzur icinde kar ve kazanclari ile mesgul olabilmek icin, harp zamanlarinda timarlarini bir takim aracilara, seferden donuste bu timarlardan eski sahipleri lehine feragat etmek sartiyle, devir ve tahvil ettirmenin yolunu bulmakta idiler
Goruldugu gibi timar sisteminde, reaya, sipahi ve devlet olmak uzere uc temel taraf bulunmaktadir Bunlarin, birbirlerine karsi nasil davranmalari gerektigi, kanunname, adaletname ve zaman zaman isdar edilen fermanlarla tesbit edilmisti Bununla beraber bu uclunun bazan birbirlerine karsi olan yanlis davranislari, Osmanli sosyoekonomik tarihinin en onemli konusu olmustur Bilindigi gibi dirlik sisteminde devlet, arazinin rakabesine yani ciplak mulkiyetine sahiptir Sahibi arz veya timar sahibi adiyla da anilan sipahi ise devlete ait araziyi isleten, devletin reayadan alacagi vergileri toplayan kimsedir Sipahi, topladigi bu paralarin bir kismini kendine ayirmakta, kalan kismi ile asker besleyip bu askerlerle birlikte seferlere istirak etmektedir Bu durumu ile sipahi, miri topragi isleyen bir devlet memurudur Bu bakimdan, reaya uzerinde herhangi bir tasarruf yetkisi bulunmamaktadir O, sorumlulugu altinda bulunan topraklarda devletin otoritesini temsil etmektedir
Reaya ise uzerinde yasadigi topraklan isleyip bunlarin vergisini devlet adina sipahiye vermek zorundadir O asirlarda halkin elinde nakit para pek fazla bulunmadigindan vergileri ayni (mahsUl) olarak oderlerdi Reaya bu mahsulu teslim etmek uzere kendisine en yakin pazara goturmek zorunda idi Sipahi, reayanin bunu daha uzaktaki pazara goturmesini isteyemezdi Bundan baska reayaya eziyet edilmesine, maddi ve manevi kulfet yuklenmesine (angarya) izin verilmezdi Devlet, sipahi, reaya uclusunun statuleri ve karsilikli mukellefiyetleri Tahrir Defterlerinin basinda yer alan sancak kanunnamelerinde genis ve etrafli bir sekilde belirlenmistir Ayrica siyasetname nevinden olan eserlerde devletin bekasinin reaya ile mumkun oldugu ifade edilmektedir Nitekim Katib Celebi (Dusturu'lAmel li Islahi'lHalel, Istanbul 1280, s 124) soyle demektedir: Evvela reaya ve beraya selatin ve umeraya vediati ilahiye oldugundan gayri La mulke illa bi'rrical, vela ricale illa bi'sseyf vela seyfe illa bi'lmal, vela male illa bi'rraiyye, vela raiyye illa bi'ladl
Farkli sebeplere bagli olarak bozulmaya yuz tutan timar sisteminin islahi icin, cesitli tedbirlere bas vurulmus olmakla beraber, bu gidisin onu bir turlu alinamamistir
Kurulusundan beri, Osmanli Devleti'nin ekonomik, sosyal ve askeri tarihinde buyuk bir rol oynayarak onemli bir hizmet ifa etmis olan timar rejimi, birkac asirdan beri buhranlar icinde gecen hayatinin son safhasinda sessiz sedasiz bir sekilde ve herhangi bir sarsintiya sebep olmadan ortadan kalkti Tarihe mal olmasi cesitli safhalar geciren bu sistemin ilk tatbikati,
1703 senesinde Girit adasinda basladi Ulkenin diger mintikalarindaki timarlar ise 1812 yilindan itibaren mahlul oldukca (bosaldikca) baskasina verilmemeye baslandi Bu uygulama ile timar sahiplerinin sayisi gittikce azalmaya yuz tuttu Nihayet, Yeniceri Ocagi'nin lagv edilmesi ile muntazam ve disiplinli bir askeri sinif vucuda getirildikten sonra, intizamlarini busbutun kaybetmis olan timar sahiplerinin de eskiden oldugu gibi kendi hallerine birakilmasi uygun gorulmedi Bu sebeple H 1263 (M 1848) senesinde butun timar sahipleri kaydi hayat sartiyla ve yarim timar bedeli ile emekliye sevk edilerek timar sistemine son verildi