OZEL İSİM NEDİR?
Kainatta tek olan, tam bir benzeri bulunmayan varlıkları karşılayan kelimelere denir
Bu varlıklar zaten ozel oldukları icin adlarına da “ozel denir “Mehmet kelimesi milyonlarca insana ait olabilir, ama butun “Mehmetler tek tek ozel oldukları icin adları da ozeldir
Ozel isim adından da anlaşılacağı gibi ozeldir, yani bir şeyin kendisine aittir
Ozel isimler, etiket isimlerdir; varlıklara sonradan takılmış hususi adlardır Cins isimlerdeki gibi nesne ile kelime arasında tam bir ilişki yoktur Ozel isimlerin sahipleri tanınmazsa zihinde bir varlık, kavram oluşmaz
Butun ozel isimler (ozel ismi oluşturan her kelime ve onları niteleyen, tanıtan unvanlar) buyuk harfle başlar Buyuk harfle başlamazsa cins ismi zannedilebilirler
Yavuz, Hasan, Kayseri, Acıpayam, Akdeniz, Alanya, Ulu Cami, Sultan Selim, Hatice, Kucuk Ağa, Turkce, Turk Dil Kurumu…
Başlıca Ozel İsimler
1 İnsan isimleri:
Ali, Meltem, Mehmet, Meral, Yasemin, Uğur, Barkın…
Binbaşı Omer, Doktor Kenan, Mutercim Asım, Ankaralı Aşık Omer…
Fatih Sultam Mehmet, Mimar Sinan, Nedim, Mustafa Kemal, Mehmet Akif, Nazım Hikmet, Yavuz Bulent Bakiler, Kamuran İnan…
2 Kurum, kuruluş, muessese, makam, universite isimleri:
Mamak Anadolu Lisesi, Yeşilay Derneği, Turk Dil Kurumu, Ege Universitesi, Kars Valiliği, Mamak İlce Milli Eğitim Mudurluğu…
3 Millet, kavim, din, mezhep isimleri:
Turk, Turkler, Yunan, İngiliz, Cecen, Ruslar…
Musluman, Musevi, Hıristiyan…
İslam, İslamiyet, Musevilik, Hıristiyanlık…
Hanefi, Hanefilik, Şafii, Alevi…
4 Dil isimleri:
Turkce, Farsca, Fransızca, Macarca, Fince, Tibetce…
5 İl, İlce, Semt, mahalle, cadde, bulvar, sokak isimleri:
Sivas, Ankara, İstanbul, Mamak, Yenişehir, Şirinevler, Dikimevi, Ataturk Bulvarı, İvedik Caddesi, Gonul Sokak…
6 Ulke ve bolge isimleri:
Turkiye, Afganistan, Kuzey Kıbrıs Turk Cumhuriyeti…
Batı Almanya, Batı Trakya, Guney Yemen, Doğu Avrupa, Doğu Anadolu Bolgesi, İc Anadolu (Bolgesi), Ege, Marmara…
7 Kıta isimleri:
Avrasya, Asya, Avrupa, Afrika, Amerika, Antarktika, Arktika, Avustralya
8 Deniz, okyanus, gol, akar su, boğaz, gecit isimleri:
Akdeniz, Karadeniz, Manş Denizi, Buyuk Okyanus, Atlas Okyanusu
Van Golu, Hazar Denizi, Beyşehir Golu, Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Seyhan, Fırat, Nil, İstanbul Boğazı,Panama Gecidi, Suveyş Kanalı …
9 Dağ, tepe, ova, yayla isimleri:
Elmadağ, Uludağ, Ağrı Dağı, Erciyes (dağı), Everest Tepesi, Cukurova, Konya Ovası…
“Konya Ovası, Van Golu, Ağrı Dağı gibi her iki harfi de buyuk yazılan ozel isimlere dikkat edilirse, birinci kelimenin zaten il olarak mevcut olduğu; ikinci kelime eklenince oluşan ismin o ile ait ama yeni ve ozel bir varlığı karşıladığı gorulur Halbuki Hurriyet gazetesi, Nil nehri, Ankara şehri, Fırat nehri, Erciyes dağı gibi orneklerde birinci kelime buyuk, ikinci kelime de kucuk harfle başlamaktadır Bunun sebebi bu kelimelere eklenen ikinci kelimelerle yeni bir ozel isim oluşturulmuş olmamasıdır Hurriyet zaten bir gazete adı; Nil zaten bir nehir adı; Ankara zaten bir şehir adı; Erciyes zaten bir dağ adıdır
10 Gezegen ve yıldız adları:
Merih, Mars, Jupiter, Venus, Kucukayı…
11 Dunya, guneş ve ay kelimeleri terim olarak (astronomi ve coğrafya terimi) kullanılıyorsa ozel isim olduğu icin buyuk; diğer anlamlarında (gercek, mecaz, yan, eş, deyim vb) kullanılıyorsa cins ismi olduğu icin kucuk harfle başlar:
Ay’ın yakından cekilmiş fotoğrafları insanlığı pek şaşırtmıştı
Yazın Guneş ışınları Dunya’ya dik olarak gelir
Turkiye’nin bircok yerinde insanlar Guneş tutulmasını seyretti
Sabahtan beri dunya kadar yer dolaştık
Şair sevgilisinin yuzunu aya benzetir (ayın kendisine değil, gorunuşune)
12 Kitap, gazete, mecmua, eser isimleri:
Tercuman (gazetesi), Zaman (gazetesi); Nokta (dergisi), Aktuel (dergisi); Turk Dili (dergisi), Virgul; Yaprak Dokumu, Semerkant; Resimli Turk Edebiyatı Tarihi, Turk Ansiklopedisi…
13 Hayvanlara takılan ozel isimler:
Tekir, Karabaş, Yumoş, Minnoş, Pamuk
Kainatta tek olan, tam bir benzeri bulunmayan varlıkları karşılayan kelimelere denir
Bu varlıklar zaten ozel oldukları icin adlarına da “ozel denir “Mehmet kelimesi milyonlarca insana ait olabilir, ama butun “Mehmetler tek tek ozel oldukları icin adları da ozeldir
Ozel isim adından da anlaşılacağı gibi ozeldir, yani bir şeyin kendisine aittir
Ozel isimler, etiket isimlerdir; varlıklara sonradan takılmış hususi adlardır Cins isimlerdeki gibi nesne ile kelime arasında tam bir ilişki yoktur Ozel isimlerin sahipleri tanınmazsa zihinde bir varlık, kavram oluşmaz
Butun ozel isimler (ozel ismi oluşturan her kelime ve onları niteleyen, tanıtan unvanlar) buyuk harfle başlar Buyuk harfle başlamazsa cins ismi zannedilebilirler
Yavuz, Hasan, Kayseri, Acıpayam, Akdeniz, Alanya, Ulu Cami, Sultan Selim, Hatice, Kucuk Ağa, Turkce, Turk Dil Kurumu…
Başlıca Ozel İsimler
1 İnsan isimleri:
Ali, Meltem, Mehmet, Meral, Yasemin, Uğur, Barkın…
Binbaşı Omer, Doktor Kenan, Mutercim Asım, Ankaralı Aşık Omer…
Fatih Sultam Mehmet, Mimar Sinan, Nedim, Mustafa Kemal, Mehmet Akif, Nazım Hikmet, Yavuz Bulent Bakiler, Kamuran İnan…
2 Kurum, kuruluş, muessese, makam, universite isimleri:
Mamak Anadolu Lisesi, Yeşilay Derneği, Turk Dil Kurumu, Ege Universitesi, Kars Valiliği, Mamak İlce Milli Eğitim Mudurluğu…
3 Millet, kavim, din, mezhep isimleri:
Turk, Turkler, Yunan, İngiliz, Cecen, Ruslar…
Musluman, Musevi, Hıristiyan…
İslam, İslamiyet, Musevilik, Hıristiyanlık…
Hanefi, Hanefilik, Şafii, Alevi…
4 Dil isimleri:
Turkce, Farsca, Fransızca, Macarca, Fince, Tibetce…
5 İl, İlce, Semt, mahalle, cadde, bulvar, sokak isimleri:
Sivas, Ankara, İstanbul, Mamak, Yenişehir, Şirinevler, Dikimevi, Ataturk Bulvarı, İvedik Caddesi, Gonul Sokak…
6 Ulke ve bolge isimleri:
Turkiye, Afganistan, Kuzey Kıbrıs Turk Cumhuriyeti…
Batı Almanya, Batı Trakya, Guney Yemen, Doğu Avrupa, Doğu Anadolu Bolgesi, İc Anadolu (Bolgesi), Ege, Marmara…
7 Kıta isimleri:
Avrasya, Asya, Avrupa, Afrika, Amerika, Antarktika, Arktika, Avustralya
8 Deniz, okyanus, gol, akar su, boğaz, gecit isimleri:
Akdeniz, Karadeniz, Manş Denizi, Buyuk Okyanus, Atlas Okyanusu
Van Golu, Hazar Denizi, Beyşehir Golu, Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Seyhan, Fırat, Nil, İstanbul Boğazı,Panama Gecidi, Suveyş Kanalı …
9 Dağ, tepe, ova, yayla isimleri:
Elmadağ, Uludağ, Ağrı Dağı, Erciyes (dağı), Everest Tepesi, Cukurova, Konya Ovası…
“Konya Ovası, Van Golu, Ağrı Dağı gibi her iki harfi de buyuk yazılan ozel isimlere dikkat edilirse, birinci kelimenin zaten il olarak mevcut olduğu; ikinci kelime eklenince oluşan ismin o ile ait ama yeni ve ozel bir varlığı karşıladığı gorulur Halbuki Hurriyet gazetesi, Nil nehri, Ankara şehri, Fırat nehri, Erciyes dağı gibi orneklerde birinci kelime buyuk, ikinci kelime de kucuk harfle başlamaktadır Bunun sebebi bu kelimelere eklenen ikinci kelimelerle yeni bir ozel isim oluşturulmuş olmamasıdır Hurriyet zaten bir gazete adı; Nil zaten bir nehir adı; Ankara zaten bir şehir adı; Erciyes zaten bir dağ adıdır
10 Gezegen ve yıldız adları:
Merih, Mars, Jupiter, Venus, Kucukayı…
11 Dunya, guneş ve ay kelimeleri terim olarak (astronomi ve coğrafya terimi) kullanılıyorsa ozel isim olduğu icin buyuk; diğer anlamlarında (gercek, mecaz, yan, eş, deyim vb) kullanılıyorsa cins ismi olduğu icin kucuk harfle başlar:
Ay’ın yakından cekilmiş fotoğrafları insanlığı pek şaşırtmıştı
Yazın Guneş ışınları Dunya’ya dik olarak gelir
Turkiye’nin bircok yerinde insanlar Guneş tutulmasını seyretti
Sabahtan beri dunya kadar yer dolaştık
Şair sevgilisinin yuzunu aya benzetir (ayın kendisine değil, gorunuşune)
12 Kitap, gazete, mecmua, eser isimleri:
Tercuman (gazetesi), Zaman (gazetesi); Nokta (dergisi), Aktuel (dergisi); Turk Dili (dergisi), Virgul; Yaprak Dokumu, Semerkant; Resimli Turk Edebiyatı Tarihi, Turk Ansiklopedisi…
13 Hayvanlara takılan ozel isimler:
Tekir, Karabaş, Yumoş, Minnoş, Pamuk